مقصود قرآن از «نيكى آن نيست كه از پشت خانه‌ها وارد شوید»
مقصود قرآن از آیه نیکی آن نیست که از پشت خانه‌ها وارد شوید؟
برخی عرب‌های زمان جاهلیت سنتی داشتند که در مواقعی مانند زمان احرام، از در اصلی خانه، وارد نشده و از پشت خانه وارد می‌شدند. قرآن در آیه ۱۸۹ سوره بقره با این سنت مقابله کرده و آن را نیک ندانست. خداوند در این آیه،مردم را دعوت کرد که به‌جای این سنت، تقوا پیشه کنند که درستی و نیکی همان کسب تقوا است. برخی مفسران از این آیه استفاده کردند که کارها باید بر همان راه و روش خود انجام شوند و نیازی نیست در قالب سنت و عرف و … سختی نادرست در زندگی ایجاد کرد.
متن و ترجمه آیه
| ﴿ | وَلَیْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلٰکِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَیٰ ۗ وَأْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ
و نیکی آن نیست که از پشت خانه‌ها به درون آنها درآیید بلکه (حقیقت) نیکی (از آن) کسی است که پرهیزگاری ورزد و به خانه‌ها از در درآیید، و از خداوند پروا کنید باشد که رستگار گردید بقره:۱۸۹ |
﴾ |
سنت وارد نشدن از درب اصلی و شأن نزول آیه
در زمان جاهلیت، مردم در برخی اوقات خاص، از درِ اصلی خانه، وارد نمی‌شدند، بلکه از پشت خانه وارد و خارج می‌شدند. برای نمونه زمانی که در کاری ناکام می‌گشتند، از پشتِ خانه وارد می‌شدند و دلیل آن نیز تطیر (فال بد زدن) بود. این عمل، برای ارائه ناکامی و عدم توان در انجام کار به‌صورت طبیعی بوده است. این رسم برای افراد در حال احرام نیز وجود داشت. با اینکه برخی این رسم را به انصار اختصاص داده‌اند ولی از روایات و نقل‌های دیگر بر می‌آید که این رسم عمومیت میان همه عرب‌ها داشته است.[۱] البته قریش از این رسم در حالت احرام، استثناء بوده و در حالت احرام نیز از درب اصلی خانه وارد می‌شدند.[۲]
نقل شده فردی از انصار که از حج برگشته بود، از درب اصلی وارد خانه شد و قصد تمسخر این رسم را داشت.[۲] در این هنگام، این آیه نازل شد. برخی منابع اهل‌سنت شأن نزولی برای این آیه نقل کرده‌اند که فردی از انصار به نام قُطْبَةُ بن عامر الأنصاری، همراه پیامبر بود و در حال احرام به همراه پیامبر از درب اصلی خارج شد، دیگران او را ملامت کردند (پیامبر را ملامت نکردند؛ زیرا این سنت شامل قریش نمی‌شد) و به پیامبر نیز این گلایه را گفتند. فرد انصاری علت عمل خود را تبعیت از پیامبر دانست. در این هنگام، این آیه نازل شد.[۲]
معنای آیه
خداوند در این آیه، این سنت را منع کرده و تأکید دارد که مردم به فکر تقوا باشند و این نوع سنت‌ها را رها کنند. امام باقر(ع) آیه را چنین معنا کرده که کارها را بر همان طریقه خودش انجام دهید.[۳] در روایت دیگری نقل شده که آل‌محمد، درها به سمت خدواند هستند.[۴] براساس این روایات، اهل‌بیت(ع) درهایی دانسته شده‌اند، که با ورود بر آنها، می‌توان به بارگاه الهی راه یافت و مراجعه کردن به دیگران، بی‌راهه رفتن است.