ختم قرآن
ختم قرآن به چه معناست و چه سفارش‌هایی درباره آن شده است؟
ختم قرآن قرائت قرآن از ابتدا تا انتها با آدابی خاص را می‌گویند. آیات و روایات سفارش به تلاوت آیات همراه با تأمل و تفکر کرده‌اند. در حدیثی از امام رضا(ع) آمده است با اینکه می‌توانم قرآن را در کمتر از سه روز ختم کنم، این کار را نمی‌کنم تا قرائتم بدون تدبر نباشد. ختم قرآن در صورتی می‌تواند که از ارزش‌های راستین معنوی برخوردار باشد که قاری قرآن تا آنجا که می‌تواند، به معانی آیات و پیام‌های آسمانی آنها توجه کند و دقت درخور نشان دهد. در آیه ۲۹ سوره ص آمده است:﴿این کتابی مبارک است که آن را بر تو نازل کرده‌ایم، تا در آیاتش بیندیشند و خردمندان از آن پند گیرند.﴾ قرآن کریم از ختم قرآن سخنی به میان نیاورده، بلکه همگان را به قرائت تا حد امکان فراخوانده است.[۱]
ختم قرآن همراه با تأمل و تدبر در معانی آیات
ختم قرآن در اصطلاح به معنای قرائت قرآن کریم از آغاز تا پایان با آدابی خاص است.[۲] براساس روایات، ختم قرآن در کمتر از سه روز یا یک هفته ممدوح نیست، از آن رو که در سنّت اسلامی به ترتیل و تبیین آیات قرآن بیش از تکرار و تعدد تلاوت آیات توجه شده است. از پیامبر اکرم نقل شده کسی که در کمتر از سه روز قرآن را ختم کند به فهم آیات دست نمی‌یابد و چنین قرائتی به خواندن شتابزده و بی‌توجه آیات می‌انجامد. در حدیثی از امام رضا(ع) آمده است با اینکه می‌توانم قرآن را در کمتر از سه روز ختم کنم، این کار را نمی‌کنم تا قرائتم بدون تدبر نباشد. در عین حال، سی تا چهل بار ختم قرآن در ماه رمضان به گونه‌ای ویژه مجاز دانسته شده است.[۳]
محمد غزالی (درگذشت: ۵۰۵ق) متکلم و فقیه ایرانی، معتقد است برای عابدان و سالکانِ عملی شایسته نیست که کمتر از دو ختم قرآن در هفته داشته باشد اما سالکان قلبی و نیز مشتغلان به نشر علم می‌توانند هفته‌ای یک ختم داشته باشند و افراد اهل تأمل و تفکر می‌توانند قرآن را در یک ماه ختم کنند تا تأمل و تدبر لازم را در آیات داشته باشند.[۳] آیات مختلف قرآن بیانگر این است که قرآن تنها برای تلاوت نیست، بلکه هدف نهایی از آن «ذکر» (یادآوری) «تدبر» (بررسی عواقب و نتائج کار) «انذار»، «خارج کردن انسان‌ها از ظلمات به نور» و «شفا و رحمت و هدایت» است.[۴] ختم قرآن در صورتی می‌تواند که از ارزش‌های راستین معنوی برخوردار باشد که قاری قرآن تا آنجا که می‌تواند، به معانی آیات و پیام‌های آسمانی آنها توجه کند و دقت درخور نشان دهد. در این باره، سفارش‌ها و تأکیدهای فراوانی در قرآن کریم آمده است: ﴿این کتابی مبارک است که آن را بر تو نازل کرده‌ایم، تا در آیاتش بیندیشند و خردمندان از آن پند گیرند..﴾(ص:۲۹) در آیه ۲۴ سوره محمد؛ آیه ۶۸ سوره مومنون نیز آمده است.[۵]
قرآن کریم از ختم سخنی به میان نیاورده، بلکه همگان را به قرائت به قدر توان فراخوانده است:﴿فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ؛ به هر میزان که ممکن است، از قرآن بخوانید﴾(مزمل:۲۰) بر پایه روایتی از امام صادق(ع) مراد از ﴿مَا تَيَسَّرَ﴾ مقدار تلاوتی است که قاری می‌تواند با خشوع قلب و صفای باطن بخواند: «ما تَیَّسَرَ لَکُم فیهِ خُشُوعُ القَلبِ وَ صَفاءُ السِّرِّ؛ تا آن جا که خشوع قلب و صفای باطن، همراهی‌تان می‌کند.»[۲] بیشترین بدبختی مسلمانان از این است که قرآن را از شکل یک برنامه جامع زندگی خارج ساخته و تنها به تلاوت بسنده کرده‌اند.[۴]
سفارش به ختم قرآن در روایات
در روایات به ختم قرآن سفارش شده است. امام صادق(ع) فرمود: رسول خدا(ص) فرمود: «اَلْفاتِحُ الْخاتِمُ الَّذي يَفتَحُ الْقُرْآنَ وَ يَخْتِمُهُ، فَلَهُ عِنْدَ اللهِ دَعْوَه مُسْتَجابَه؛ باز كننده ختم كنندهاي كه قرآن را باز كند و آن را ختم كند، نزد خدا براي او دعاي مستجابي است.»[۶] از پیامبر(ص) نقل است: هر گاه بنده‌ای قرآن را ختم کند، هنگام ختم کردنش، شصت هزار فرشته بر او درود می‌فرستند. پیامبر(ص) در بیان پاداش کسی که قرآن را ختم کند گفته است: هنگام ختم کردن قرآن، دعایش مستجاب می‌گردد، و درختی در بهشت به او داده می‌شود.[۷]
آداب ختم قرآن
ختم قرآن آداب ویژه‌ای دارد از جمله ختم قرآن در روز جمعه؛ روزه‌داری در روز ختم قرآن؛ و اینکه فرد پس از هر ختم قرآن، حتی اگر قصد ختم مجدد هم ندارد سوره فاتحه و پنج آیه نخست سوره بقره را قرائت و ختم قرآن را به فتح قرآن متصل کند. دعاهایی برای ختم قرآن از معصومین(ع) نقل شده که دعای امام سجاد(ع) از جامع‌ترین و مشهورترین آنهاست. در مراسم ترحیم تازه‌درگذشتگان، قرآن را به پاره‌های سی یا شصت‌گانه تقسیم می‌کنند و هریک از شرکت‌کنندگان یک پاره از آن را قرائت می‌کند که در مجموع یک یا چند ختم قرآن صورت می‌گیرد. به این مراسم مجلس ختم یا تختیمه می‌گویند.[۳]
مطالعه بیشتر
- آداب تلاوت قرآن، مهري مشايخي، انتشارات سازمان تبليغات اسلامي، تهران ۱۳۷۶ش.
- آشنايي با آداب تلاوت قرآن، ابوالفضل علّامي، انتشارات حضور، قم ۱۳۷۵ش.
منابع
- ↑ سوره مزمّل، آیه ۲۰
- ↑ پرش به بالا به: ۲٫۰ ۲٫۱ محمدی ری‌شهری، محمد، شناخت نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث، مترجم: شیخی، حمیدرضا، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۳۸۳.
- ↑ پرش به بالا به: ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ لسانی فشارکی، محمدعلی، «ختم قرآن»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۵، ذیل مدخل.
- ↑ پرش به بالا به: ۴٫۰ ۴٫۱ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۲۱، ص۴۶۸.
- ↑ حسینی، سیدمحمد، «ختم قرآن»، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرماشهی، تهران، ناهید و دوستان، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۹۸۰.
- ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، ثواب الأعمال، قم، منشورات الشريف الرضي، چاپ سوم، ۱۳۶۸ش، ص۱۰۲.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، شناخت نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث، مترجم: شیخی، حمیدرضا، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۳۷۳ و ص۳۷۵.