غزوات پیامبر(ص) در قرآن
چه غزوههایی از پیامبر در قرآن آمده است؟
غزوات پیامبر(ص) در قرآن شامل غزوه احد، حمراءالاسد، بدر، حنین، تبوک، خندق، بدر، بنینضیر و فتح مکه است. آیات زیادی به این غزوات اشاره یا تصریح کرده اند.
غزوه احد
غزوه اُحُد یکی از مهمترین نبردهای پیامبر با کفار قریش بود که مسلمانان در آن به ناگاه و در اثر رعایت نکردن درست دستورات پیامبر(ص) و سهلانگاری شکست خوردند. به غزوه احد در چهار آیه ۱۲۱، ۱۲۸، ۱۵۲ و ۱۷۱ سوره آلعمران اشاره شده است.[۱] این جنگ در سال ۳ قمری، یک سال از شکست سختی که مسلمانان در نبرد بدر بر مشرکان وارد کردند، اتفاق افتاد. قریشیان به فرماندهی ابوسفیان به خونخواهی کشتگان بدر، به نبرد با مسلمانان رفتند.[۲]
غزوه حمراء الاسد
وقتی ابوسفیان و کفار قریش از جنگ احد بازگشتند، از برگشتن خود پشیمان شدند و تصمیم گرفتند که بازگردند و کار را یکسره کنند. این خبر به پیامبر رسید و آن حضرت تصمیم گرفت که قدرت سپاه اسلام را به آنان نشان دهد و یارانش نیز با وجود مجروح و خسته بودن پذیرفتد. وقتی مسلمانان به منطقه حمراءالاسد رسیدند، مشرکان ترسیدند و به مکه گریختند. در قرآن آمده است: «کسانی که پس از مجروح شدندشان خدا و رسول را اجابت کردند. برای کسانی که نیکوکاری کردند و تقوا ورزیدند پاداشی بزرگ خواهد بود.» (سوره آل عمران، آیه ۱۷۲) و همچنین در آیات ۱۷۳ و ۱۷۴ و ۱۷۵ سوره آلعمران نیز به موضوع اشاره شده است.[۳]
غزوه بدر
غزوه بَدر، نخستین نبرد مهم میان مسلمانان و مشرکان مکه در رمضان سال ۲ قمری رخ داد. بدر واحهای بر سر راه مدینه به مکه بوده که به سبب داشتن چاههای آب شهرتی درخور موقعیت خود دانسته است. بیشترین شهرت بدر بهسبب وقوع نخستین رویارویی بزرگ و گستردهٔ پیامبر(ص) با مشرکان مکه در آنجاست که از آن غالباً باعنوان «بدرالکبری» یاد میشود. در هیچیک از دو غزوهٔ دیگری که به همین ناحیه مربوط است و یکی پیش از بدر بزرگ و دیگری مدتی پس از آن روی داد، نبرد مهمی اتفاق نیفتاد. در این جنگ، مسلمانان علیرغم کمشمار بودن به پیروزی رسیدند و چند تن از بزرگان مشرکان کشته یا اسیر شدند. این پیروزی جایگاه مسلمانان در مدینه را تثبیت کرد.[۴] در قرآن آمده است: «خدا در نبرد بدر در حالی که ناتوان بودید یاریتان داد. پس از خدا پروا کنید باشد که سپاس گویید» (سوره آل عمران۷ آیه ۱۷۳) و همچنین آیات ۵، ۱۹، ۴۱، ۴۵، ۴۹، ۵۰ و ۶۷ سوره انفال به این موضوع اشاره کرده است.[۵]
غزوه حنین
حُنَیْن، درهای میان مکه و طائف، و نام یکی از غزوات مشهور پیامبر اسلام(ص) است. درهٔ حنین در نزدیکی طائف، و در ۲۶ کیلومتری شمال شرقی شهر مکه قرار دارد. در سال ۸ قمری پس از فتح مکه، قبایل اطراف این شهر، ازجمله هوازن و ثقیف که از گسترش اسلام سخت بیمناک بودند و با قریشیان نیز دشمنی دیرینه داشتند، زمان را برای نبرد با ایشان مناسب یافتند. از بعضی شواهد پیداست که این نبرد درواقع بیش از آنکه مسلمانان را هدف داشته باشد، جنگ با قریشیها بر سر منافع اقتصادی قبایل اطراف مکه بود. پیروزی در جنگ حنین، واپسین مقاومتها را در شبهجزیرهٔ عرب در مقابل گسترش اسلام، از پیش پا برداشت و از آن پس، پیوسته هیئتهایی از قبایل گوناگون برای عرضهٔ اسلام و بیعت با حضرت رسول(ص) به مدینه میآمدند.[۶]
در قرآن آمده است: «خداوند شما را در جاهای زیادی یاری کرد (و بر دشمن پیروز شدید)؛ و در روز حنین (نیز یاری نمود)؛ در آن هنگام که فزونی جمعیّتتان شما را مغرور ساخت، ولی (این فزونی جمعیّت) هیچ به دردتان نخورد و زمین با همه وسعتش بر شما تنگ شده؛ سپس پشت (به دشمن) کرده، فرار نمودید!» (سوره توبه، آیه ۲۵) و نیز آیات ۲۶ و ۲۷ سوره توبه به این جنگ اشاره کرده است.[۷]
غزوه تبوک
تَبوک، واپسین غزوهٔ پیامبر(ص) است. در سال ۹ قمری بازرگانانی که از شام به سرزمین حجاز وارد میشدند، به مسلمانان خبر دادند که هرقل (هراکلیوس)، امپراتور روم شرقی، سپاهی عظیم برای جنگ با مسلمانان و حمله به مدینه گرد آورده، و اعراب نصرانی سرحداتِ شام را نیز با خود همراه کرده، پیشقراولان این سپاه تا ناحیهٔ بَلقاء رسیده، و هرقل خود در حمص فرود آمده است. پیامبر(ص) بیدرنگ به تدارک سپاه پرداخت و مسلمانان را به جهاد با رومیان برانگیخت. حتی شماری از اصحاب را برای گردآوری نیرو، به نزد قبایل دیگر نقاط گسیل داشت. پیامبر(ص) همچنین مسلمانان را تشویق فرمود تا از اموال خود سپاه را تجهیز کنند. سپاه انبوهی که از مسلمانان فراهم آمد، در اوایل رجب سال ۹ قمری به سوی مرزهای روم در شمال شبهجزیره به راه افتاد. البته عبدالله بن اُبَیّ و یارانش در برابر پیامبر(ص) صفآرایی کردند و شماری دیگر از منافقان نیز از همراهی آن حضرت تن زدند. چون پیامبر(ص) و سپاهیان اسلام به تبوک رسیدند، اثری از رومیان دیده نشد و مسلمانان پس از چند روز درنگ، به مدینه بازگشتند. غزوهٔ تبوک دستاوردهایی برای مسلمانان به دنبال داشت: خالدبن ولید به فرمان پیامبر(ص)، اُکَیدربن عبدالملک، فرمانروای مسیحی دومة الجندل را پس از اندکی جنگ و گریز به مدینه آورد و پیامبر(ص) با وی به شرط پرداخت جزیه پیمان صلح بست. همچنین با اهالی اذرح و جربا و ایله نیز پیمانهای مشابهی منعقد گردید.[۸]
در سوره توبه آیات ۴۲، ۶۰، ۶۲، ۹۸، ۱۱۸، ۱۱۹ به این جنگ اشاره شده است.[۹]
غزوه خندق
خَنْدَق، عنوان یکی از غزوات مشهور پیامبر(ص) که به غزوهٔ احزاب نیز شهرت دارد. در سال ۵ قمری، یهودیان بنینضیر که بهسبب پیمانشکنی از شهر مدینه رانده شده، و در ناحیهٔ خیبر پناه گرفته بودند، در صدد انتقام از پیامبر(ص) و مسلمانان برآمدند. شماری از بزرگان ایشان، مانند حُیَیّ بن اخطب و سلام بن ابی حُقَیق به مکه رفتند تا قریش و متحدان آنها را به جنگ با پیامبر(ص) برانگیزند. یهودیان در کنار کعبه با قریش پیمان بستند و پس از موافقت ابوسفیان، قبایلی چون بنیسُلَیم و بنیاسد را نیز به نبرد تشویق کردند، و حتی بنیغَطَفان را با وعدهٔ بخشش محصولِ یک سال خرمای خیبر، به یاری فراخواندند. بدین ترتیب قریش و همپیمانانش، با سپاهی که شمار افراد آن را تا ۰۰۰‘۱۰ تن روایت کردهاند، به فرماندهی ابوسفیان به سوی مدینه راه افتادند. به دنبال خبر این لشکرکشی، پیامبر(ص) به مشورت با مسلمانان پرداخت، و برای جلوگیری از ورود سپاه دشمن به شهر، به پیشنهاد سلمان فارسی و به شیوهٔ ایرانیان فرمود تا در پیرامون شهر، خندق کندند. حفر خندق با کوشش مهاجران و انصار و شخص پیامبر(ص) به مدت ۶ روز ادامه یافت. مسلمانان در دامنهٔ تپهٔ سَلع به نحوی که خندق جلوِ رویشان بود، اردو زدند . شمار مسلمانان را در این جنگ ۰۰۰‘ ۳ تن برآورد کردهاند. سرانجام بر اثر توفانی سخت، دشمن رو به گریز نهاد و ابوسفیان خود در فرار پیشقدم شد. محاصرهٔ مسلمانان در غزوهٔ خندق ۱۵ روز به طول انجامید.[۱۰]
در سوره احزاب، آیه ۹ تا ۲۷ به این جنگ اشاره شده است.[۱۱]
غزوه بنینضیر
پس از هجرت پیامبر به مدینه، بنی نضیر در شمار دیگر یهودیان با مسلمانان، پیمان مصالحه بستند و عهد کردند که در صورت حمله دشمنان به مدینه در کنار مسلمانان به دفاع بپردازند و از تأمین مالی و جانی کفار قریش و برقراری روابط تجاری با آنان خودداری کنند. اما از آنجا که بنی نضیر پیمان خود را زیر پا گذاشتند، در ربیع الاول چهارم هجری غزوه بنی نضیر به وقوع پیوست.[۱۲]
آیات ۲ تا ۶ سوره حشر به این غزوه پرداخته است.[۱۳]
فتح مکه
فتح مکه از مهمترین غَزوههای پیامبر اکرم(ص) است که در نتیجه آن، شهر مکه در سال ۸ هجری قمری فتح شد. این غزوه در واکنش به نقض پیمان حُدَیْبیّه از سوی قریش انجام شد. با فتح آن توسط سپاهیان اسلام موجب شد تا بسیاری از قبایل عرب دست از جنگ با اسلام برداشته و مسلمان شوند. آیات ۱ تا ۳ سوره نصر به این فتح پرداخته است.[۱۴]
منابع
- ↑ انصاری، مسعود، «غزوات»، دانشنامه قرآن و قران پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان، ناهید، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۵۱۸.
- ↑ جمعی از محققان، «احد»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، بیتا، ج۶، ذیل مدخل.
- ↑ انصاری، مسعود، «غزوات»، دانشنامه قرآن و قران پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان، ناهید، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۵۱۸.
- ↑ بهرامیان، علی، «بدر»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، بیتا، ج۱۱، ذیل مدخل.
- ↑ انصاری، مسعود، «غزوات»، دانشنامه قرآن و قران پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان، ناهید، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۵۱۸.
- ↑ زندی، عاطفه، «حنین»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۱، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، بیتا، ذیل مدخل.
- ↑ انصاری، مسعود، «غزوات»، دانشنامه قرآن و قران پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان، ناهید، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۵۱۹.
- ↑ سیدی، سیدمحمد، «تبوک»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۴، ذیل مدخل.
- ↑ انصاری، مسعود، «غزوات»، دانشنامه قرآن و قران پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان، ناهید، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۵۱۹.
- ↑ زندی، عاطفه، «خندق»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۲، ذیل مدخل.
- ↑ انصاری، مسعود، «غزوات»، دانشنامه قرآن و قران پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان، ناهید، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۵۱۹.
- ↑ حاجیقاسم، فاطمه، «بنی نضیر»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۴، ذیل مدخل.
- ↑ انصاری، مسعود، «غزوات»، دانشنامه قرآن و قران پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان، ناهید، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۵۱۹.
- ↑ انصاری، مسعود، «غزوات»، دانشنامه قرآن و قران پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان، ناهید، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۵۱۹.