سحر و راه‌کارهای قرآنی با آن

سؤال

آیا به سحر و جادو در قرآن اشاره شده است؟ راه‌کارهای قرآنی برای مقابله با آن چیست؟

تعریف سحر

مقالهٔ اصلی: سحر و جادو

ارتباط و استفاده علمی و عملی از ارواح، اجنه و شیاطین در اصطلاح لغوی و فقهی، سحر نام دارد. طبق دلایل قرآنی، روایی و فقهی، ساحری، به صلاح زندگی دنیوی و اخروی انسان نیست. اگرچه در تعریف و تعیین موارد سحر در کتب لغوی و فقهی تعاریف زیادی بیان شده است، اما در این که ارتباط با ارواح، اجنه و شیاطین، سحر نامیده می‌شود، از مسلّمات شمرده شده است.

سحر و ساحری در آیات قرآن

واژه سحر و مشتقات آن شصت مرتبه در قرآن آمده است.

• آموزش سحر توسط شیاطین به مردم: ﴿وَ اتَّبَعُوا ما تَتْلُوا الشَّياطينُ عَلى‏ مُلْكِ سُلَيْمانَ وَ ما كَفَرَ سُلَيْمانُ وَ لكِنَّ الشَّياطينَ كَفَرُوا يُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ﴾(بقره:۱۰۲)
• آموزش سحر توسط فرشتگان به مردم به اذن الهی: ﴿وَ ما أُنْزِلَ عَلَى الْمَلَكَيْنِ بِبابِلَ هارُوتَ وَ مارُوتَ وَ ما يُعَلِّمانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّى يَقُولا إِنَّما نَحْنُ فِتْنَه فَلا تَكْفُرْ فَيَتَعَلَّمُونَ مِنْهُما ما يُفَرِّقُونَ بِهِ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ زَوْجِهِ وَ ما هُمْ بِضارِّينَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ يَتَعَلَّمُونَ ما يَضُرُّهُمْ وَ لا يَنْفَعُهُمْ وَ لَقَدْ عَلِمُوا لَمَنِ اشْتَراهُ ما لَهُ فِي الْآخِرَه مِنْ خَلاقٍ وَ لَبِئْسَ ما شَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ﴾(بقره:۱۰۲)
• متهم شدن پیامبران الهی به ساحر بودن توسط دشمنان: بیشترین آیات مربوط به مشرکان و کفار است که پیامبران الهی را به ساحر بودن و سحر کردن مردم متهم می‌کردند.
• ساحران فرعونی: قرآن در داستان حضرت موسی با فرعون از وجود ساحرانی سخن گفته است که در دربار فرعونی بودند و با کارهایی مردم را فریب می‌دادند.

مذمت سحر در قرآن

• سحر نشانه کفر: قرآن، به سمت و سوی سحر و ساحری رفتن را نشانه کافر شدن دانسته و حضرت سلیمان(ع) را به خاطر نرفتن به سحر و ساحری، از کفر دور می‌دادند.
• نرسیدن به نعمت‌های بهشتی: قرآن عمل به سحر را کاری دانسته که از نعمت‌های خدا در قیامت بی‌بهره می‌کند و کار ساحری از بدترین کارهاست: ﴿وَ لَقَدْ عَلِمُوا لَمَنِ اشْتَراهُ ما لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ وَ لَبِئْسَ ما شَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ؛ و مسلما مى‏دانستند هر كسى خريدار اين گونه متاع باشد، در آخرت بهره‏اى نخواهد داشت. و چه زشت و ناپسند بود آنچه خود را به آن فروختند، اگر مى‏دانستند!﴾(بقره:۱۰۲)
• دوری از ایمان و تقوی: قرآن، دنباله‌روی از سحر و ساحری نشانه ایمان نیاوردن به خدا و نداشتن تقوی الهی است که قرآن بعد از داستان سحرآموزی از هاروت وماروت از آن سخن می‌گوید: ﴿وَ لَوْ أَنَّهُمْ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَمَثُوبَةٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ خَيْرٌ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ؛ و اگر آنها ايمان مى‏آوردند و پرهيزكارى پيشه مى‏كردند، پاداشى كه نزد خداست، براى آنان بهتر بود، اگر آگاهى داشتند!﴾(بقره:۱۰۳)
• رستگار نشدن: ﴿وَ لا يُفْلِحُ السَّاحِرُ حَيْثُ أَتى‏؛ و ساحر هر جا رود رستگار نخواهد شد!﴾(طه:۶۹)

روش‌های باطل کردن سحر

داستان هاروت و ماروت و نازل شدن این دو فرشته برای مقابله با سحر، بیانگر این حقیقت است که راه‌کارهایی برای مقابله با سحر وجود دارد. این دو فرشته الهی آمده بودند تا این راه‌ها را به مردم یاد دهند، در کنار این چاره‌ای نبود جز اینکه خود سحر هم را تا حدودی یاد دهند تا مردم متوجه شوند چه چیزی سحر است و چگونه با آن باید مقابله کرد؛ هر چند آن‌ها به جای یادگیری روش مقابله با سحر، خود سحر را یاد می‌گرفتند: ﴿وَ ما أُنْزِلَ عَلَى الْمَلَكَيْنِ بِبابِلَ هارُوتَ وَ مارُوتَ وَ ما يُعَلِّمانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّى يَقُولا إِنَّما نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلا تَكْفُرْ فَيَتَعَلَّمُونَ مِنْهُما ما يُفَرِّقُونَ بِهِ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ زَوْجِهِ وَ ما هُمْ بِضارِّينَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ يَتَعَلَّمُونَ ما يَضُرُّهُمْ وَ لا يَنْفَعُهُمْ؛ و از آنچه بر دو فرشته بابل «هاروت» و «ماروت»، نازل شد پيروى كردند. و (آن دو) به هيچ كس چيزى ياد نمى‏دادند، مگر اينكه به او مى‏گفتند: ما وسيله آزمايشيم كافر نشو؛ ولى آنها از آن دو فرشته، مطالبى را مى‏آموختند كه بتوانند به وسيله آن، ميان مرد و همسرش جدايى بيفكنند؛ ولى هيچ گاه نمى‏توانند بدون اجازه خداوند، به انسانى زيان برسانند. آنها قسمت‌هايى را فرامى‏گرفتند كه به آنان زيان مى‏رسانيد و نفعى نمى‏داد.﴾(بقره:۱۰۲)

آگاهی دهی به مردم

قـرآن نسـبت بـه ماهیـت ایـن موضـوع آگاهــی می‌دهــد تــا در صــورت مواجهــه بــا چنیــن پدیده‌هایـی، واکنــش مناســبی نشــان دهــد.

1. واقعیت خارجی نداشتن سحر: سحر ظاهری فریبنده دارد، آثاری روانی داشته و مردم را می‌ترساند؛ جامعه باید به این باور برسد که سحر نوعی چشم‌بندی است و آنی نیست که انسان می‌پندارد. در ســوره اعــراف و در ماجــرای حـضـرت موسی با ساحران آمده است: ﴿قالَ أَلْقُوا فَلَمَّا أَلْقَوْا سَحَرُوا أَعْيُنَ النَّاسِ وَ اسْتَرْهَبُوهُمْ وَ جاؤُ بِسِحْرٍ عَظيمٍ؛ گفت: شما بيفكنيد! و هنگامى (كه وسايل سحر خود را) افكندند، مردم را چشم‏بندى كردند و ترساندند؛ و سحر عظيمى پديد آوردند.﴾(اعراف:۱۱۶) از عبارت ﴿سَحَرُوا أَعْيُنَ النَّاسِ وَ اسْتَرْهَبُوهُمْ﴾به دسـت می‌آیـد کـه جـادوی سـاحران فرعونـی از نـوع چشـم‌بندی و نشـان دادن اشـیا برخـاف واقـع آن بـوده اسـت و سـاحران پـس از چشـم‌بندی، بـا حـرکات خویـش سـعی می‌کردنـد مـردم را بترسانند. ســاحران تنهــا چشــم مــردم را ســحر می‌کننــد و در واقعیــت هیــچ تغییــری نمی‌دهنــد. راهـکار قـرآن هـم ایـن اسـت کـه بـر واقعیـت مترکـز کنیـد، نـه بـر توهـم خـود نسـبت بـه واقعیـت.
2. یادگیری علوم مقابله با سحر: بهـر اسـت افـرادی کـه می‌تواننـد بـر نفـس خـود غلبـه کننـد و از سـحر بـه نفـع خـود و آسـیب دیگـران اسـتفاده نکننـد، اصـول سـحر را یـاد بگیرنـد تـا بتواننـد آسـیب سـاحران را دفـع کننـد: ﴿ما أُنْزِلَ عَلَى الْمَلَكَيْنِ بِبابِلَ هارُوتَ وَ مارُوتَ وَ ما يُعَلِّمانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّى يَقُولا إِنَّما نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلا تَكْفُرْ؛ و از آنچه بر دو فرشته بابل «هاروت» و «ماروت»، نازل شد پيروى كردند. و به هيچ كس چيزى ياد نمى‏دادند، مگر اينكه از پيش به او مى‏گفتند: ما وسيله آزمايشيم كافر نشو﴾(بقره:۱۰۲) مفسران با استناد به این آیه، یادگیری دانش مقابله با سحر را جایز دانسته‌اند.

خواندن سوره فلق و ناس

مقالهٔ اصلی: معوذتین

مفسران گفته‌اند این دو سوره خاصیت پناه بردن به خدا را دارد که باعث می‌شود انسان با این دو سوره خود را از شروری حفظ کند. از همین‌روی به دو سوره فلق و ناس «معوذتین» می‌گویند. گفته می‌شود رسول خدا توسط عده‌ای جادو و سحر شده بود که این دو سوره نازل شد تا سحر ساحران باطل شود. خدا در این دو سوره به پیامبر(ص) دستوری می‌دهد که از شر هر چیزی به خداوند پناه ببرد. ‏

خواندن برخی از آیات

برخی کتاب‌های حدیثی، خواندن و همراه داشتن آیاتی را برای از بین بردن سحر و جادو توصیه کرده‌اند.

1. فردی که سحر شده، آیات: ﴿قالَ مُوسی ما جِئْتُمْ بِهِ السِّحْرُ إِنَّ اللَّهَ سَیُبْطِلُهُ إِنَّ اللَّهَ لا یُصْلِحُ عَمَلَ الْمُفْسِدِینَ وَ یُحِقُّ اللَّهُ الْحَقَّ بِکَلِماتِهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُجْرِمُونَ﴾(یونس:۸۱و۸۲) را همیشه همراه خود داشته باشد.
2. همچنین همراه داشتن آیات﴿وَ أَوْحَیْنا إِلی مُوسی أَنْ أَلْقِ عَصاکَ فَإِذا هِیَ تَلْقَفُ ما یَأْفِکُونَ فَوَقَعَ الْحَقُّ وَ بَطَلَ ما کانُوا یَعْمَلُونَ، فَغُلِبُوا هُنالِکَ وَ انْقَلَبُوا صاغِرِینَ﴾(اعراف:۱۱۷ و ۱۱۹)
3. شب‌ها پس از نماز و روزها پیش از نماز هفت مرتبه این آیه را هفت بار بر سحر شده بخوانند: ﴿سَنَشُدُّ عَضُدَکَ بِأَخِیکَ وَنَجْعَلُ لَکُمَا سُلْطَانًا فَلَا یَصِلُونَ إِلَیْکُمَا بِآیَاتِنَا أَنْتُمَا وَمَنِ اتَّبَعَکُمَا الْغَالِبُونَ﴾(قصص:۳۵)
4. خواندن آیه ۶۷ سوره یوسف: ﴿وَ قالَ يا بَنِيَّ لا تَدْخُلُوا مِنْ بابٍ واحِدٍ وَ ادْخُلُوا مِنْ أَبْوابٍ مُتَفَرِّقَةٍ وَ ما أُغْنِي عَنْكُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَيْ‏ءٍ إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَ عَلَيْهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ وَ لَمَّا دَخَلُوا مِنْ حَيْثُ أَمَرَهُمْ أَبُوهُمْ ما كانَ يُغْنِي عَنْهُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَيْ‏ءٍ إِلَّا حاجَةً فِي نَفْسِ يَعْقُوبَ قَضاها وَ إِنَّهُ لَذُو عِلْمٍ لِما عَلَّمْناهُ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُون﴾

جستارهای وابسته

• تفاوت معجزه با سحر و جادو
• باطل کردن سحر
• باطل‌کردن سحر به روش شیخ بهایی