مراحل حرمت شراب

سؤال

حرمت خمر و حد خمر در کدام آیه و سوره از قرآن آمده؟

اسلام به جهت مراعات اصول روانی و اجتماعی، شراب را به‌صورت تدریجی و در چهار مرحله حرام دانست. هر یک از این چهار مرحله به صورت آیات نازل شدند و در سوره‌های مختلفی از قرآن وجود دارند. حد شراب در قرآن نیامده، اما در احادیث از امامان معصوم(ع) نقل شده که باید هشتاد تازیانه بزنند.

مراحل مقابله با شراب

شرابخواری و می‌گساری در زمان جاهلیت فوق‌العاده رواج داشته است. اسلام می‌خواست با رعایت اصول روانی و اجتماعی با عمل، مبارزه کند. به همین جهت، از روش تحریم تدریجی و آماده ساختن افکار برای ریشه کن کردن آن پرداخت:

مرحله اول: ﴿وَمِنْ ثَمَرَاتِ النَّخِيلِ وَالْأَعْنَابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَرًا وَرِزْقًا حَسَنًا ۗ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ؛ و از ميوه درختان خرما و انگور، باده مستی‌بخش و خوراكى نيكو براى خود مى‌گيريد. قطعاً در اين [ها] براى مردمى كه تعقل می‌كنند نشانه‏‌اى است.﴾(نحل(۶۷):۶۷)

منظور این آیه شریفه حلال و مباح بودن مسکرات و تأیید این کار نیست، بلکه حتی دلالت بر زشتی این عمل دارد. چون شراب گرفتن را در مقابل أخذ رزق نیک قرار داده، تا بفهماند شراب «رزق حسن» نیست. پس آیه در مقام بیان حلال و حرام نیست، بلکه در این مقام است که منافعی را که بشر آن روز از این میوه‌ها می‌برده بشمارد، که همه این منفعت‌ها از نعمت‌های خداوند است؛ و از ذکر آن نتیجه توحید را بگیرد، چون آیه شریفه در مکه نازل شده و خطابش به مشرکین می‌باشد.

مرحله دوم: ﴿یَسْأَلُونَک عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ کبِیرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَآ أَکبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا وَیَسْأَلُونَک مَاذَا یُنفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ کذَلِک یُبیِّنُ اللّهُ لَکمُ الآیَاتِ لَعَلَّکمْ تَتَفَکرُونَ؛ در باره شراب و قمار، از تو می‌‏پرسند، بگو: «در آن دو، گناهى بزرگ، و سودهايى براى مردم است، و[لى‏] گناهشان از سودشان بزرگتر است.»﴾(بقره:۲۱۹)

کلمه «اثم» به هر کار و هر چیزی گفته می‌شود که حالتی در روح و عقل به وجود می‌آورد، و انسان را از رسیدن به نیکی‌ها و کمالات بازمی‌دارد، بنابراین وجود «اثم کبیر» در شراب و قمار، دلیل بر تأثیر منفی این دو در رسیدن به تقوا و کمالات معنوی و انسانی بوده است.

مرحله سوم: ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَقْرَبُواْ الصَّلاَه وَأَنتُمْ سُکارَی؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! در حال مستی به نماز نزدیک نشوید، تا بدانید چه می‌گویید﴾(نساء:۴۳)

مفهوم آیه نوشیدن شراب را در غیر حال نماز نمی‌رساند؛ بلکه در صدد بیان برنامه تحریم تدریجی و مرحله به مرحله می‌باشد، و به عبارت دیگر این آیه نسبت به غیر حال سکوت داشته و صریحاً چیزی نمی‌گوید.

مرحله چهارم: ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ.؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! شراب و قمار و بت‌ها و ازلام (نوعی بخت آزمایی)، پلید و از عمل شیطان است، از آنها دوری کنید تا رستگار شوید!.﴾(مائده:۹۰)

فرمان قاطع برای اجتناب از شراب، میسر و… آخرین مرحله تحریم شراب را بیان می‌کند. در ضمن اجتناب، مفهومی رساتر از نهی دارد، زیرا معنی اجتناب فاصله گرفتن و دوری کردن و نزدیک نشدن است که به مراتب از جمله «ننوشید» رساتر می‌باشد.

حد شراب

حد شراب در قرآن بیان نشده، زیرا اهداف کلان و کلی را دنبال می‌نماید. اما در روایت و احادیث، حد آن ۸۰ ضربه تازیانه آمده است:

حضرت علی(ع) می‌فرماید: «وقتی شخص شراب آشامید مست می‌شود و وقتی مست شد هذیان می‌گوید و وقتی هذیان گفت افتراء می‌بندد پس در این هنگام او را به مقدار حد افتراءزننده یعنی هشتاد ضربت تازیانه بزنید». و امام باقر(ع) فرمودند: «هر گاه شخص از نبیذ و شراب انگور مست شد هشتاد تازیانه باید بخورد».