رعایت سکوت هنگام قرائت قرآن
سفارش به رعایت سکوت و گوش فرا دادن هنگام قرائت قرآن مضمون آیه ۲۰۴ سوره اعراف است که اثر آن زمینهسازی برای رحمت خدا دانسته شده است. در دیگر آیات قرآن و نیز روایات به گوش سپردن به قرآن تأکید شده است؛ اگرچه به فتوای فقیهان واجب نیست. اشتیاق به خدا، افزایش ایمان، پاداش اخروی و هدایت از دیگر آثار سکوت هنگام قرائت قرآن و گوش دادن به آن شمرده شده است.
دو واژه استماع و انصات را در این آیه، به معنای «گوش سپردن» و «سکوت برای شنیدن» آمده است که هرکدام به نوبه خود بر لزوم توجه عمیق به قرآن تأکید میکنند.
آیه و ترجمه
| ﴿ | وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ
و هنگامی که قرآن خوانده شود، به آن گوش فرا دهید و سکوت کنید تا مشمول رحمت شوید. اعراف:۲۰۴ |
﴾ |
مراد از استماع و انصات هنگام قرآن
واژه استماع، به معنای گوش دادن همراه با اراده فهمیدن دانسته شده است، بر خلاف واژه سماع که به معنای «شنیدن اگر چه بدون اراده باشد» بهکار میرود.[۱] منظور از استماع در آیه ۲۰۴ سوره اعراف، گوش دادن همراه با خصوصیاتی شمرده شده که باعث دگرگونی معنوی در انسان شود. چنانکه بر اساس آیه ۸۳ سوره مائده، عالمان مسیحی پس از گوش دادن به آیاتی از قرآن، به دلیل حقیقتی که شناخته بودند اشک از چشمانشان جاری شد.
واژه انصات به معنى سكوت توأم با گوش فرا دادن است.[۲][۳] بنابراین همراه آوردن انصات با استماع در این آیه، تأکیدی بر تمرکز برای فهم بهتر قرآن شمرده شده است.[۴]
اهميت استماع قرآن
در قرآن و روایات به گوش سپردن به قرآن سفارش و تأکید شده است؛ اگرچه به فتوای فقیهان و بر اساس اجماع و روایات واجب نیست.[نیازمند منبع]برخی، از روایتی که در کتاب تهذیب الاحکام ذکر شده، بر اهمیت استماع قرآن استدلال کردهاند.[نیازمند منبع]طبق این روایت، امام علی(ع) نماز صبح میخواند که ابن کُوا، یکی از خوارج، پشت سر او آیه ۶۵ سوره زمر را خواند.[یادداشت ۱] وی قصد داشت با خواندن آیه بگوید امام علی(ع) با قبول حکمیت در جنگ صفین کافر شده است. امام علی(ع) به احترام قرآن سكوت كرد و پس از اتمام آن، قرائت نماز را ادامه داد. ابن کُوا دو بار دیگر این آیه را خواند و هر دو بار امام علی(ع) سکوت کرد. امام(ع) پس از بار سوم، در پاسخ به او آیه شصت سوره روم را خواند.[یادداشت ۲][۵]
آثار سکوت و استماع هنگام شنیدن قرآن
بر اساس فراز ﴿لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ﴾ در آیه، سکوت و استماع قرآن زمینه ساز دستیابی به رحمت خدا است.[۶] با توجه به واژه «لَعَلَّ؛ شاید» گفته شده، برای دستیابی به رحمت خدا تنها سکوت و گوش دادن کافی نیست، بلکه شرایط دیگری نیز برای مشمول رحمت خدا شدن نیاز است.[نیازمند منبع] در دیگر آیات قرآن و نیز در روایات به آثار گوش سپردن به قرآن اشاره شده است؛ برخی از آنها چنیناند:
- اشتیاق به خدا: در روایتی از پیامبر(ص)، یکی از نشانههای گوش دادن به قرآن را اشتیاق به خدا دانسته شده است.[۷]
- پاداش و دفع بلای اخروی: بر اساس حدیثی، فایده گوش سپردن به آیهای از قرآن از کوهی از جنس طلا بیشتر است.[۸] طبق روایتی دیگر، بلای آخرت از کسی که به قرآن گوش فرا دهد دفع میشود.[۹]
- افزایش ایمان: طبق آیات ۱۲۴-۱۲۷ سوره توبه، یکی از آثار استماع قرآن را افزایش ایمان دانستهاند.
- رقت قلب: گروهي از مسيحيان در عصر پیامبر(ص) با شنیدن آيات قرآن به دلیل حقایقی که به آن رسیدند، اشك شوق ریختند.[۱۰]
- هدایت: به باور فاضل مقداد عالم شیعه (درگذشت ۸۲۶ق)، خطاب آیه رعایت سکوت، به کافران است و مراد از آیه، شنيدن قرآن و پی بردن به اعجاز قرآن است.[۱۱] بر اساس این تفسیر، از آثار استماع قرآن برای کافران، زمینهسازی برای هدایت است.[۱۲]
منابع
- ↑ عسكرى، حسن بن عبدالله، الفروق في اللغه، بيروت، دار الآفاق الجديده، چاپ اول، ۱۴۰۰ق، ص۸۱.
- ↑ فراهيدى، خليل بن أحمد، كتاب العين - قم، نشر هجرت، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق، ج۷، ص۱۰۶.
- ↑ مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلاميه، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش، ج۷، ص۷۰.
- ↑ الميزان في تفسير القرآن، ج۸، ص۳۸۲؛ ترجمه الميزان في تفسير القرآن، ج۱۶، ص۳۱۱.
- ↑ تهذيب الاحکام، ج۳، ص۳۶.
- ↑ سوره اعراف، آيه ۲۰۴.
- ↑ كنز العمّال، ج۱، ص۵۵۱، حدیث ۲۴۷۲.
- ↑ بحارالأنوار، ج۹۲، ص۲۰.
- ↑ كنز العمّال، ج۲،ص۲۹۱، حدیث ۴۰۳۱.
- ↑ سوره مائده، آيه ۸۳.
- ↑ كنز العرفان، ج۱، ص۱۹۵.
- ↑ تفسير راهنما، ج۶، ص۴۰۱.
- ↑ وَ لَقَدْ أُوحِيَ إِلَيْكَ وَ إِلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكَ لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ وَ لَتَكُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِينَ (ترجمه: به تو و همه پيامبران پيشين وحي شده كه اگر مشرك شوي، تمام اعمالت تباه ميشود و از زيانكاران خواهي بود.)
- ↑ «فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ لا يَسْتَخِفَّنَّكَ الَّذِينَ لا يُوقِنُونَ؛ ترجمه: اكنون كه چنين است، صبر پيشه كن كه وعده خدا حق است و هرگز كساني كه ايمان ندارند، نبايد تو را خشمگين سازند.» اشاره به اينكه خداوند كيفر خلافكاران را كه شما هستید خواهد داد.