آیه «انا لله و انا الیه راجعون»

سؤال

آیه إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ درباره چیست و تفسیر آن را بفرمایید.

آیه ۱۵۶ سوره بقره

مشخصات آیه
واقع در سوره	بقره
شماره آیه	۱۵۶
جزء	۲
اطلاعات محتوایی
مکان نزول	مدینه
موضوع	خصوصیت صابران

آیه «إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ» (ما از آنِ خدا هستیم و به سوی او بازمی‌گردیم) بیانگر یکی از ویژگی‌های برجسته صابران است؛ آنان که در لحظه‌های سخت مصیبت و بلا می‌گویند: «ما از آنِ خدا هستیم و به سوی او بازمی‌گردیم.»

خواندن این آیه در هنگام رویداد مصیبت‌ها را «استرجاع» می‌نامند. در روایات فراوانی تأکید شده است که در زمان‌های سختی و ناملایمات، این آیه تلاوت شود.

مفسران، تعبیر ﴿إِنَّا لِلَّهِ﴾ را نشان‌دهنده بندگی انسان‌ها و مالکیت مطلق پروردگار، و عبارت ﴿إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ﴾ را نمادی از قیامت و فانی‌بودن دنیا دانسته‌اند. همچنین، همراهی این دو عبارت در کنار یکدیگر، نشان‌دهنده رسیدن به مقام تسلیم و رضا از راه صبر بر مصیبت‌هاست.

متن آیه

﴿ الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ

کسانی که چون مصیبتی به آنها رسید گفتند: ما از آن خدا هستیم و به او بازمی‌گردیم.

بقره:آیه ۱۵۶

﴾

توصیه‌ای برای صابران

آیه ۱۵۶ سوره بقره درباره صابران است و به افراد مصیبت‌دیده با گفتن اینکه همه چیز از جانب خداوند است، آرامش می‌دهد. امام علی(ع) معتقد بود هنگامی که می‌گوییم ﴿إِنَّا لِلّه﴾ به مالکیت خداوند نسبت به خود اقرار می‌کنیم و وقتی می‌گوییم ﴿وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ﴾ به این معنا است که ما انسان‌ها، ابدی نبوده و روزی می‌میریم.

این آیه نشان می‌دهد در برابر مصیبت و بلا باید تنها تسلیم خداوند بود. حکمت این توصیه خداوند این است که مؤمن در موقع مصیبت، به ذلت، ناامیدی و ضعف نفس گرفتار نشود و جنبه مادی او بر مقام معنوی غلبه پیدا نکند.

در روایات آمده که هر فردی بلایی ببیند، این آیه را بخواند، ثواب بزرگی می‌برد. از پیامبر(ص) نقل شده که چهار خصلت، انسان را غرق در نور خداوند می‌کند:

• گفتن لا اله الا الله
• هر زمان گناهی کند، استغفار کند
• هر زمان نعمتی به دست آورد یا کار خیری کند، شکر کند
• هر زمان مصیبتی به او رسد، استرجاع کند (آیه إنّا للّه را بخواند).

امام صادق(ع) فرموده است: «مَنْ أُلْهِمَ الِاسْتِرْجَاعَ عِنْدَ الْمُصِيبَةِ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّة؛ کسی که هنگام مصیبت، استرجاع به او الهام شود، بهشت برای او واجب می‌شود.»

مالکیت خداوند

پیامبر(ص): «هرگاه مصیبت‌زده، مصیبتش را به یاد آورَد و استرجاع کند (إنّا للّه بگوید)، هر چند از مصیبت بسیار گذشته باشد، خداوند، پاداشی مانند روز مصیبتش برای او می‌نویسد»

مفسران، آیه «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ» را به این معنا دانسته‌اند که وجود انسان، برای خداوند است. خداوند وجود مستقل بوده و انسان وابسته به او است. مراد از گفتن (إنا للَّه)، توجه و ایمان به حقیقت معنای آیه است که آدمی، بنده خداوند است.

مفسران در مورد آیه «إنا للَّه» توضیح داده‌اند که مالکیت حقیقی، تنها برای خداوند است و هیچ انسانی در این مالکیت، شریک نیست و مالکیت انسان نسبت به خودش و اموالش، ظاهری و مجازی است. اگر انسان این را بداند، در وقت مصیبت، بی‌طاقت نمی‌شود؛ زیرا می‌داند چیزی را از دست نداده و مالکیت چیزی را ندارد. فردی که ایمان دارد، همه چیز را برای خداوند دانسته و هیچگاه در برابر بدبختی‌ها، خود را نمی‌بازد.

بازگشت به خداوند

تعبیر «وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ» در مورد قیامت دانسته شده که مسیر حرکت انسان‌ها برای حسابرسی و پاداش و جزا به سوی او است. مفسران معتقدند آیه ﴿... إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ﴾ به این معنا نیست که ما روزی با خداوند پیوند داشته‌ایم، از او جدا شده و دوباره جزئی از خداوند خواهیم شد. این تبیین را نادرست دانسته‌اند؛ زیرا خداوند بسیط است و هیچ ترکیبی در او راه ندارد و جزء داشتن، نقص برای خداوند است.

این آیه توجه به این واقعیت است که همه به سوی او بازمی‌گردند و اعلام می‌کند که اینجا سرای جاویدان نیست. کمبود و نابودی نعمت‌ها یا زیادی آن‌ها، همه زودگذر هستند. همه این‌ها، وسیله‌ای است برای پیمودن مراحل تکامل و رسیدن به رستگاری.