آیه ۴۶ سوره فصلت

سؤال

آیه ۴۶ فصلت چه مضمونی دارد؟

آیه ۴۶ سوره فصلت

مشخصات آیه
واقع در سوره	فصلت
شماره آیه	۴۶
جزء	۲۴
اطلاعات محتوایی
مکان نزول	مکه

آیه ۴۶ سوره فصلت این مفهوم را تبیین می‌کند که نتیجه رفتار انسان به خود انسان برمی‌گردد و اگر کاری شایسته کند به سود خود اوست و اگر کار بدی کند به زیان خود اوست؛ از این جهت طبق گفته آیه، خداوند به بندگانش ستم روا نمی‌دارد.

متن آیه

﴿ مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسِهِ ۖ وَمَنْ أَسَاءَ فَعَلَیْهَا ۗ وَمَا رَبُّکَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِیدِ

هر کس که کاری شایسته کند، به سود خود اوست و هر که بد کند به زیان اوست. و پروردگار تو به بندگان ستم روا نمی‌دارد.

فصلت:۴۶

﴾

معرفی و تفسیر

آیه ۴۶ سوره فصلت در رابطه با اعمال خوب و بد انسان است که به خود انسان برمیگردد. از این جهت گفته شده که خداوند اگر پاداش و عقاب را بر اساس اعمال انسان انجام نمی داد ظالم بود و عدالتش زیر سوال می رفت. بر اساس آیات قرآن (مانند آیه ۱۰ سوره حج) خداوند کافران و ظالمان را عذاب می کند چون ظالم نیست و اگر عذاب نمی‌کرد، نسبت به نیکوکاران ظلام می‌شد و حق آنها پایمال می‌گردید. این معنا در ضمن چندین آیه تکرار شد و از آن جمله، در آیه ۵۴ از سوره یس: «آن روز که به کسی ستم نمی‌شود و جز همانند کاری که کرده‌اید پاداش نمی‌بینید». آیه ۱۷ از سوره غافر: «آن روز هرکس را همانند عملش جزا می‌دهند و به کسی ستمی نمی‌رود» و دیگر آیات فراوانی که می‌گوید: انسان مختار است، نه مجبور.

گفته شده منظور از سود و زیان اعمال ثواب و عقاب اعمال است. هرکه کار صالح و شایسته ای انجام دهد و نیز اطاعت و عبادات او همه برای نفع خود اوست. یعنی منفعت و ثواب آن به خود شخص می‌رسد. و هرکه فسق و معصیت و کار بدی کند عقاب و ضرر و زیان آن به خود شخص می‌رسد.

در تفاسیر گفته شده اگر کافران به این کتاب و این آئین بزرگ ایمان نیاورند نه به خداوند زیانی می‌رسانند، و نه به پیامبر، چرا که خوبی‌ها و بدی‌ها همه به صاحبانش بازمی‌گردد و آنها هستند که میوه شیرین یا تلخ اعمال خویش را می‌چینند. مطابق این آیه هر کس، عبادتی انجام دهد برای خودش نموده، زیرا ثواب این عملش به خودش خواهد رسید، و خاصیّتش برای او خواهد بود نه دیگری. این آیه در پاسخ کسی است که خیال می‌کند خداوند به بندگان ظلم می‌کند و بعضی از افراد را بجای دیگری به مکافات گناه می‌رساند، و ثواب افراد را به دیگری می‌دهد.

...

عمل، قائم به صاحب عمل است، و بیانگر حال او است. اگر عمل صالح و مفید باشد خود او هم از آن سود می‌برد، و اگر مضر و بد باشد، خودش از آن متضرر می‌گردد. پس این رفتار خدای تعالی که نفع عمل صالح را به صاحبش می‌رساند و او را ثواب می‌دهد، و ضرر عمل بد را نیز به صاحبش می‌رساند و عقابش می‌کند، اصلاً ظلمی نیست، و چنان نیست که وضع شیء در غیر موضعش باشد. و اگر این روش از خدای تعالی ظلم باشد، باید در ثواب دادن میلیونها بنده و عقاب کردن میلیونها دیگر، در برابر میلیاردها عمل نیک و بد، ظلام بندگان باشد، ولی از آنجایی که گفتیم این روش ظلم نیست، پس خدای تعالی ظلام بندگان نمی‌باشد، و با این بیان روشن می‌شود که چرا فرمود «پروردگار تو ظلام بندگان نیست» و نفرمود: «پروردگار تو ظالم به بندگان نیست»

ریشهٔ حوادث تلخ و شیرین را در عملکرد خود جستجو کنید. «مَنْ عَمِلَ صالِحاً فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ أَساءَ فَعَلَیْها» وبه دیگران نسبت ندهید: به خدا نسبت ندهید. چنان‌که قرآن می‌فرماید: همین که انسان را پروردگارش آزمایش و اکرام نماید، گوید: پروردگارم مرا گرامی داشته و در شرایط دیگر گوید: پروردگارم مرا خوار کرد. رَبِّی أَکْرَمَنِ‏ … رَبِّی أَهانَنِ امّا قرآن پاسخ می‌دهد: چنین نیست بلکه خواری شما به خاطر آن است که به یتیم و مسکین رسیدگی نکردید. «کَلَّا بَلْ لا تُکْرِمُونَ الْیَتِیمَ»(۱). فجر، ۱۵–۲۰. به مردم نسبت ندهید. چنان‌که در قیامت مستضعفان به مستکبران می‌گویند: «لَوْ لا أَنْتُمْ لَکُنَّا مُؤْمِنِینَ»(۲). سبأ، ۳۱. شما مقصّرید، اگر شما نبودید، ما ایمان می‌آوردیم. به نیاکان منسوب نسازید. هنگامی که به منحرفان گفته می‌شود از آنچه خداوند نازل کرده پیروی کنید گویند: «نَتَّبِعُ ما وَجَدْنا عَلَیْهِ آباءَنا»(۳). لقمان، ۲۱. ما از آنچه پدرانمان را بر آن یافته‌ایم پیروی می‌کنیم. به انبیا نسبت ندهید. چنان‌که کفّار انبیا را مقصّر می‌دانستند و به آنان می‌گفتند: «إِنَّا تَطَیَّرْنا بِکُمْ»(۴). یس، ۱۸. ما وجود شما را شوم می‌دانیم و تمام بدبختی‌های ما از سوی شماست. قرآن می‌فرماید: «مَنْ عَمِلَ صالِحاً»(۳). فصلت، ۴۶. یعنی اصل عمل است، از هر کس که صورت پذیرد. به شیطان نسبت ندهید. چنان‌که شیطان می‌گوید: مرا مقصّر ندانید و ملامت نکنید، بلکه خودتان را سرزنش کنید، «دَعَوْتُکُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ» ابراهیم، ۲۲. این شما هستید که دعوت مرا با آزادی و آگاهی پذیرفتید.