جبرئیل با صورت دحیه کلبی

سؤال

آیا درست است که جبرئیل به صورت «دحیه کلبی» بر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل می‌شد؛ از نظر علمی و فلسفی آیا می‌شود ملک در شکل انسان ظاهر شود؟

آمدن جبرئیل به صورت دحیه کلبی بر پیامبر(ص) در روایاتی آمده است. تمثل فرشتگان در صورت انسانی شواهد قرآنی و روایی دارد از نگاه علمی نیز اشکالی ندارد که فرشته در قالب انسانی ظاهر شود بدون آنکه در حقیقت خود تغییری رخ دهد.

وحی خداوند به پیامبران به سه صورت بوده است: سخن گفتن بدون واسطه خداوند با پیامبر؛ وحی از پشت پرده؛ وحی توسط جبرئیل.

وحی خداوند به پیامبر توسط جبرئیل، خود به چند صورت است: گاهی پیامبر خود او را مشاهده نمی‌کرد؛ گاهی جبرئیل وحی را بر قلب پیامبر القاء می‌کرد؛ پیامبر جبرئیل را به صورت حقیقی‌اش مشاهده می‌کرد؛ گاهی هم جبرئیل به صورت انسان زیبایی برای رسول خدا(ص) تمثل پیدا می‌کرد.

انواع وحی

وحی‌رسانی خداوند به پیامبران به سه صورت بوده است که در قرآن به آن اشاره شده است.

1. سخن گفتن بدون واسطه خداوند با پیامبر: در این قسم خداوند وحی را بدون واسطه بر پیامبر می‌فرستد: ﴿وَمَا کَانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللَّهُ إِلا وَحْیًا﴾(شوری:۵۱) مراد از این وحی، سخن گفتنى است كه هيچ واسطه‌‏اى بين خدا و طرف مقابلش نباشد.
2. وحی از پشت پرده: در این نوع وحی، پیامبر کلام خداوند را می‌شنود، ولی این کلام از جایی یا چیز خاص شنیده می‌شود: ﴿أَوْ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ﴾(شوری:۵۱) همان‌گونه که خداوند از طریق درخت با موسی سخن گفت: ﴿فَلَمَّا أَتَاهَا نُودِیَ مِنْ شَاطِئِ الْوَادِ الأیْمَنِ فِی الْبُقْعَه الْمُبَارَکَه مِنَ الشَّجَرَه أَنْ یَا مُوسَی إِنِّی أَنَا اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ؛ هنگامی که به سراغ آتش آمد، از کرانه راست درّه، در آن سرزمین پر برکت، از میان یک درخت ندا داده شد که: «ای موسی! منم خداوند، پروردگار جهانیان!﴾(قصص:۳۰)
3. وحی توسط جبرئیل: ﴿أَوْ یُرْسِلَ رَسُولا فَیُوحِیَ بِإِذْنِهِ مَا یَشَاءُ إِنَّهُ عَلِیٌّ حَکِیمٌ﴾(شوری:۵۱) در این نوع از وحی ارتباط خداوند با پیامبران به وسیله جبرئیل بوده است.

وحی خداوند با پیامبر توسط جبرئیل، خود به چند صورت است:

1. گاهی پیامبر صدای فرشته را می‌شنود اما خود او را مشاهده نمی‌کند.
2. گاهی جبرئیل وحی را بر قلب پیامبر القاء می‌کند؛ قرآن در چند آیه به این وحی تصریح کرده است: یک) ﴿قُلْ مَنْ كانَ عَدُوًّا لِجِبْريلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلى‏ قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيْهِ وَ هُدىً وَ بُشْرى‏ لِلْمُؤْمِنينَ؛ بگو: كسى كه دشمن جبرئيل است [در واقع دشمن خداست‏] چرا كه او، به فرمان خدا، قرآن را بر قلبت نازل كرده است، در حالى كه مؤيد [كتاب‌هاى آسمانى‏] پيش از آن، و هدايت و بشارتى براى مؤمنان است.﴾(بقره:۹۷) دو) ﴿نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأمِینُ۝عَلَی قَلْبِکَ لِتَکُونَ مِنَ الْمُنْذِرِینَ؛ روح الامين آن را نازل كرده است. بر قلب (پاك) تو، تا از انذاركنندگان باشى.﴾(شعراء:۱۹۴–۱۹۳)
3. پیامبر جبرئیل را به صورت حقیقی‌اش مشاهده می‌کند. برخی از مفسران با استناد به آیه ﴿وَ لَقَدْ رَآهُ بِالْأُفُقِ الْمُبينِ؛ و قطعاً آن [فرشته وحى‏] را در افق رخشان ديده است.﴾(تکویر:۲۳) گفته‌اند که رسول خدا(ص) چند بار جبرئیل را به صورت اصلی و حقیقیش دیده است. ‏
4. گاهی جبرئیل به صورت انسان زیبایی برای رسول خدا(ص) تمثل پیدا می‌کند.
5. گاهی جبرئیل به صورت دحیه کلبی نازل می‌شد.

دحیه کلبی کیست

دحیه کلبی برادر رضاعی پیامبر(ص) بود و از زیباترین مردم آن زمان محسوب می‌شد. گاهی وقت‌ها که جبرئیل به سراغ پیامبر(ص) می‌آمد در آن چهره نمایان می‌شد. پیامبر(ص) او را به عنوان سفیر پیش قیصر روم «هرقل» فرستاد و تا زمان خلافت معاویه زنده بود. او در جنگ احد و غیر آن حاضر بود.

حال این سؤال مطرح است آیا از نظر فلسفی و علمی می‌شود که جبرئیل به صورت انسان (دحیه کلبی) بر پیامبر(ص) نازل شود.

در جواب گفته می‌شود: نزول فرشتگان از جمله جبرئیل به صورت تمثل (ظاهر شدن فرشته به صورت انسان) بوده است. تمثل جبرئیل به صورت انسان خاصی این جور نبوده که جبرئیل حقیقت خویش را از دست بدهد و انسان شود و آن گاه بر پیامبر(ص) نازل شود، در جریان حضرت مریم جبرئیل به صورت انسان بر او متمثل شد و حقیقت جبرئیل عوض نشد.

آمدن جبرئیل به صورت دحیه کلبی بر پیامبر(ص)، هیچ گونه اشکال علمی ندارد. چون در موقع نزول جبرئیل به صورت دحیه کلبی هیچ گونه تغییر هویت در حقیقت جبرئیل صورت نگرفته است.

شواهد قرآنی تمثل فرشته به صورت انسان

1. تمثّل جبرئيل به صورت انسانى معتدل براى مريم (ع). در این آیه کلمه تمثل آمده است: ﴿فَاتَّخَذَتْ مِنْ دُونِهِمْ حِجاباً فَأَرْسَلْنا إِلَيْها رُوحَنا فَتَمَثَّلَ لَها بَشَراً سَوِيًّا۝و ميان خود و آنان حجابى افكند. در اين هنگام، ما روح خود را بسوى او فرستاديم؛ و او در شكل انسانى بى‏عيب و نقص، بر مريم ظاهر شد!﴾
2. تمثّل به صورت انسان براى ابراهيم(ع).
3. تمثّل به صورت انسان براى همسر ابراهيم.
4. تمثّل به صورت انسان براى لوط(ع).
5. تمثّل به صورت انسان بر آل‏ لوط.