اهداف نزول قرآن

سؤال

هدف از نزول قرآن کریم چیست؟

انسان‌ها برای رسیدن به هدف خلقت، نیازمند برنامه‌ای که مطابق با نیازهای آن‌ها باشد، هستند. قرآن‌کریم به عنوان برنامه‌ای از طرف خالق بشر که به تمام نیازهای انسان آگاه است، نازل شده است. اهدافی که در قرآن برای نزول قرآن وارد شده است عبارتند از: هدایت و بیان نیازمندی‌های بشر، تذکر و یادآوری، شفای دل و فکر، بشارت‌ دادن و انذار کردن مردم.

کتاب هدایت

قرآن کریم برای هدایت بشر نازل شده است. غير از خداوند احدي شايسته هدايت انسان نیست، زيرا ديگران خود نيازمند هدايت هستند: ﴿اِنَّ هُديَ الله هُوَ الْهُدي؛ هدايت الهي تنها هدايت است.﴾ و چون قرآن برنامه هدايتي خداوندي است، از گزند هر گونه جهل، خطا، نسيان و اختلاف محفوظ خواهد بود: ﴿لا يأتيهِ الباطِلُ مِن بَينِ يَديهِ و لا مِن خَلفِه؛ هيچ باطلي نه از پيش‌رو و نه از پشت‌سر به سراغ آن نمي‌آيد.﴾ قرآن بمنظور هدايت همه‌ انسان‌ها نازل شده و نحوه رهبري آن بهترين نوع هدايت مي‌باشد. هدايت قرآن كه كلام خداست، نياز هر نيازمند آماده و مستحقّ را برآورده مي‌نمايد: ﴿اِن تتّقوا الله يجعَل لَكُم فُرقاناً؛ اگر از خدا به پرهيزند براي شما وسيله‌اي جهت جداساختن حق از باطل قرار مي‌دهد.﴾(انفال:۲۹)

کتاب نور

خداوند متعال، در برخی از آیات، قرآن را نور و کتاب روشن معرفی کرده است: ﴿قَدْ جاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَ كِتابٌ مُبِينٌ؛ از طرف خدا، نور و كتاب آشكاري به سوي شما آمد.﴾ کتاب نوری که انسان به وسیله آن از ظلمت‌ها بیرون می‌آید و چراغ راه او می‌باشد. قرآن نور است چون نور هم خودش روشن است و هم چیزهای دیگر را نورانی و روشن می‌کند. به شرطی که افراد جامعه هم به سمت این روشنایی بروند:﴿ای اهل کتاب! به یقین از طرف خدا نور و کتابی روشن به‌سوی شما آمده، خدا به آن هرکسی را که خواهان رضوان الهی باشد، هدایت می‌کند و شما را از ظلمت‌ها و تاریکی‌ها به‌سوی نور و روشنایی خارج می‌کند.﴾(مائده:۱۵ و ۱۶)

کتاب جامع سعادت

خدا قرآن را به‌عنوان بیان‌گر همه چیز به انسان‌ها شناسانده است: ﴿وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً وَ بُشْرى‏ لِلْمُسْلِمينَ؛ و ما اين كتاب را بر تو نازل كرديم كه بيانگر همه چيز، و مايه هدايت و رحمت و بشارت براى مسلمانان است.﴾(نحل:۸۹) در آیات دیگرنیز اشاره دارد که همه چیز در قرآن بیان شده است. یعنی هرچیزی که در تأمین سعادت و هدایت انسان‌ها سهم به سزایی دارد، در این کتاب الهی بیان شده است. اگر ارتکاب عملی مایه شقاوت بشر می‌شود، پرهیز از آن به‌صورت دستوری لازم در آن آورده شده است.

یادآوری و تذکر

قرآن ذکر است: ﴿وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ؛ و ما اين ذكر را بر تو نازل كرديم، تا آنچه به سوى مردم نازل شده است براى آنها روشن سازى و شايد انديشه كنند!﴾(نحل:۴۴) قرآن بارها ذکر بودنش را برای جامعه بیان کرده است. قرآن‏ ذكر است‏، زيرا: يادآور نشانه‌ها، نعمت‌ها و صفات الهى است. يادآور گذشته و آينده انسان است. يادآور عوامل سقوط و عزّت جوامع است. يادآور صحنه‏‌هاى قيامت است. يادآور عظمت هستى است. يادآور تاريخ و زندگى شخصيّت‏‌هاى تاريخ‏‌ساز است.

ذکر بودن قرآن حکیمانه است. برای مومنان سودآور است. رحمت‌آور است. رستگارانه است. برای تبیین و اندیشیدن است.

قرآن تذکری برای همه جهانیان است: ﴿إِنْ هُوَ إِلا ذِکْرَی لِلْعَالَمِینَ؛ قرآن جز تذکر برای تمام عالم نمی‌باشد.﴾(انعام:۹۰) در آیات دیگر نیز به ذکر جهانی بودن قرآن تصریح شده است.

یعنی اين قرآن و رسالت و هدايت يك بيدار باش و يادآورى به همه جهانيان است و چنين نعمت همگانى، همانند نور آفتاب و امواج هوا و بارش باران است كه جنبه عمومى و جهانى دارد.‏ قرآن‏ ذكر است‏ چون بنده را از غفلت و جهالت بيرون مي‌آورد و به شاه‌راه هدايت سوق مي‌دهد و سرّ نزول قرآن بينا كردن جامعه و آشكار كردن امورى است كه بآن احتياج دارند.

شفای قلب‌ها

خدای مهربان، قرآن را به‌عنوان شفا و رحمت معرفی می‌نماید: ﴿وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنينَ وَ لا يَزيدُ الظَّالِمينَ إِلاَّ خَساراً؛ و از قرآن، آنچه شفا و رحمت است براى مؤمنان، نازل مى‏كنيم؛ و ستمگران را جز خسران (و زيان) نمى‏افزايد.﴾(اسراء:۸۲) قرآن شفای دل‌هاست: ﴿يا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ شِفاءٌ لِما فِي الصُّدُورِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنينَ؛ اى مردم! اندرزى از سوى پروردگارتان براى شما آمده است؛ و درمانى براى آنچه در سينه‏‌هاست؛ (درمانى براى دل‌هاى شما؛) و هدايت و رحمتى است براى مؤمنان!﴾(یونس:۵۷) شفابخش بودن قرآن برای کسی است که بدان ایمان داشته باشد: ﴿قُلْ هُوَ لِلَّذينَ آمَنُوا هُدىً وَ شِفاءٌ وَ الَّذينَ لا يُؤْمِنُونَ في‏ آذانِهِمْ وَقْرٌ وَ هُوَ عَلَيْهِمْ عَمًى أُولئِكَ يُنادَوْنَ مِنْ مَكانٍ بَعيدٍ؛ بگو: اين (كتاب) براى كسانى كه ايمان آورده‏‌اند هدايت و درمان است؛ و كسانى كه ايمان نمى‏‌آورند، در گوش‌هاي‌شان سنگينى است و گويى نابينا هستند و آن را نمى‏‌بينند؛ آنها (همچون كسانى هستند كه گويى) از راه دور صدا زده مى‏‌شوند!﴾(فصلت:۴۴) فقط خواندن و شنیدن قرآن کافی نیست، تدبّر در معانی و فکر و آمادگی برای تأثیرپذیری نیز لازم است: ﴿إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِیمَانًا وَعَلَی رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ؛ مؤمنین فقط این‌گونه هستند که … و هنگامی که آیات قرآن بر آن‌ها تلاوت شود ایمان‌شان زیادتر می‌شودو بر خدا توکل می‌کنند.﴾(انفال:۲)

قرآن از چند جهت، براى مردم شفاست‏:

1. با راهنمايى‏‌هاى خود كورى جهل و حيرت شك، را زايل مى‏‌سازد.
2. داراى چنان نظم و تأليف و فصاحتى اعجاز آميز است كه راستى مدعاى پيامبر را اثبات مى‌‏كند، از اين جهت، مردم را از بيمارى جهل و شك و كوردلى در راه دين، شفا مى‏‌بخشد.
3. قرآن وسيله‌‏اى است كه به آن تبرك مى‏‌جويند و براى رفع بيماري‌ها قرائت مى‏‌كنند و خداوند بوسيله قرآن، به مقتضاى مصلحت خود، بسيارى از زيان‌ها و امور ناپسند را از مردم دور مى‌‏سازد.
4. قرآن مشتمل است بر دلائل توحيد و عدالت و احكام دين و پندها و اندرزها و ضرب المثل‌ها، بنا بر اين شفاى دردهاى دنيوى و اخروى مردم است.

آيات قرآن‏ كه همه دلالت و راهنمایى، دارو، نور، شفا و غذاى معنوى است؛ در هريك از مراحل زندگى وارد مى‏‌شود؛ دست انسان ناتوان را مى‏‌گيرد؛ او را در انجام كار، و وصول به مقصد و مقصود کمک مى‌‏نمايد.

بشارت و انذار

قرآن، واژه‌های «بشیر» (مژده‌دهنده) و «نذیر» (هشداردهنده) برای توصیف نقش قرآن به کار برده است. این مفاهیم نشان می‌دهد که قرآن هم مژده‌دهنده پاداش و رحمت الهی برای مؤمنان است و هم هشداردهنده عذاب و عواقب اعمال برای کافران و گناه‌کاران.

قرآن بشارت دهنده و انذار کننده

• ﴿قَيِّماً لِيُنْذِرَ بَأْساً شَديداً مِنْ لَدُنْهُ وَ يُبَشِّرَ الْمُؤْمِنينَ الَّذينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْراً حَسَناً؛ در حالى كه ثابت و مستقيم و نگاه‌بان كتاب‌هاى (آسمانى) ديگر است؛ تا (بدكاران را) از عذاب شديد او بترساند؛ و مؤمنانى را كه كارهاى شايسته انجام مى‏‌دهند، بشارت دهد كه پاداش نيكويى براى آنهاست.﴾(کهف:۲)
• ﴿بَشيراً وَ نَذيراً فَأَعْرَضَ أَكْثَرُهُمْ فَهُمْ لا يَسْمَعُونَ؛ قرآنى كه بشارت دهنده و بيم دهنده است؛ ولى بيشتر آنان روى گردان شدند؛ از اين رو چيزى نمى‏‌شنوند!﴾(فصلت:۴)
• ﴿وَ هذا كِتابٌ مُصَدِّقٌ لِساناً عَرَبِيًّا لِيُنْذِرَ الَّذينَ ظَلَمُوا وَ بُشْرى‏ لِلْمُحْسِنينَ؛ و اين كتاب هماهنگ با نشانه‏‌هاى تورات است در حالى كه به زبان عربى و فصيح و گوياست، تا ظالمان را بيم دهد و براى نيكوكاران بشارتى باشد!﴾(أحقاف:۱۲)

قرآن بشارت دهنده

• ﴿فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلى‏ قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيْهِ وَ هُدىً وَ بُشْرى‏ لِلْمُؤْمِنينَ؛ او(جبرئیل) به فرمان خدا، قرآن را بر قلب تو نازل كرده است؛ در حالى كه كتب آسمانى پيشين را تصديق مى‌‏كند؛ و هدايت و بشارت است براى مؤمنان.﴾(بقره:۹۷)
• ﴿وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً وَ بُشْرى‏ لِلْمُسْلِمينَ؛ و ما اين كتاب را بر تو نازل كرديم كه بيانگر همه چيز، و مايه هدايت و رحمت و بشارت براى مسلمانان است!﴾(نحل:۸۹)
• ﴿قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِنْ رَبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذينَ آمَنُوا وَ هُدىً وَ بُشْرى‏ لِلْمُسْلِمينَ؛ بگو، روح القدس آن را از جانب پروردگارت بحقّ نازل كرده، تا افراد باايمان را ثابت‏‌قدم گرداند؛ و هدايت و بشارتى است براى عموم مسلمانان‏.﴾(نحل:۱۰۲)
• ﴿إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ يَهْدي لِلَّتي‏ هِيَ أَقْوَمُ وَ يُبَشِّرُ الْمُؤْمِنينَ الَّذينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْراً كَبيراً؛ اين قرآن، به راهى كه استوارترين راه‏‌هاست، هدايت مى‏‌كند؛ و به مؤمنانى كه اعمال صالح انجام مى‏‌دهند، بشارت مى‏‌دهد كه براى آنها پاداش بزرگى است. اسراء﴾

قرآن انذار کننده

• ﴿هذا بَلاغٌ لِلنَّاسِ وَ لِيُنْذَرُوا بِهِ وَ لِيَعْلَمُوا أَنَّما هُوَ إِلهٌ واحِدٌ وَ لِيَذَّكَّرَ أُولُوا الْأَلْبابِ؛ اين (قرآن،) پيام براى) مردم است؛ تا همه به وسيله آن انذار شوند، و بدانند او خدای يكتاست؛ و صاحبان انديشه پند گيرند.﴾(ابراهیم:۵۲)
• ﴿لِيُنْذِرَ مَنْ كانَ حَيًّا وَ يَحِقَّ الْقَوْلُ عَلَى الْكافِرينَ؛ تا افرادى را كه زنده‌‏اند بيم دهد و فرمان عذاب بر آنان مسلّم گردد!﴾(یس:۷۰)