اهداف نزول قرآن

سؤال

هدف از نزول قرآن کریم چیست؟

انسان‌ها برای رسیدن به هدف خلقت، نیازمند برنامه‌ای که مطابق با نیازهای آن‌ها باشد، هستند. قرآن‌کریم به عنوان برنامه‌ای از طرف خالق بشر که به تمام نیازهای انسان آگاه است، نازل شده است. اهدافی که در قرآن برای نزول قرآن وارد شده است عبارتند از: هدایت و بیان نیازمندی‌های بشر، تعالی بخش تعقل و فهم انسان، تذکر و یادآوری، شفای دل و فکر، بشارت‌ دادن و انذار کردن مردم.

کتاب هدایت

قرآن کریم برای هدایت بشر نازل شده است. غير از خداوند احدي شايسته هدايت انسان نیست، زيرا ديگران خود نيازمند هدايت هستند: ﴿اِنَّ هُديَ الله هُوَ الْهُدي؛ هدايت الهي تنها هدايت است.﴾ و چون قرآن برنامه هدايتي خداوندي است، از گزند هر گونه جهل، خطا، نسيان و اختلاف محفوظ خواهد بود: ﴿لا يأتيهِ الباطِلُ مِن بَينِ يَديهِ و لا مِن خَلفِه؛ هيچ باطلي نه از پيش‌رو و نه از پشت‌سر به سراغ آن نمي‌آيد.﴾ قرآن بمنظور هدايت همه‌ انسان‌ها نازل شده و نحوه رهبري آن بهترين نوع هدايت مي‌باشد. هدايت قرآن كه كلام خداست، نياز هر نيازمند آماده و مستحقّ را برآورده مي‌نمايد: ﴿اِن تتّقوا الله يجعَل لَكُم فُرقاناً؛ اگر از خدا به پرهيزند براي شما وسيله‌اي جهت جداساختن حق از باطل قرار مي‌دهد.﴾(انفال:۲۹)

کتاب نور

خداوند متعال، در برخی از آیات، قرآن را نور و کتاب روشن معرفی کرده است: ﴿قَدْ جاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَ كِتابٌ مُبِينٌ؛ از طرف خدا، نور و كتاب آشكاري به سوي شما آمد.﴾ کتاب نوری که انسان به وسیله آن از ظلمت‌ها بیرون می‌آید و چراغ راه او می‌باشد. قرآن نور است چون نور هم خودش روشن است و هم چیزهای دیگر را نورانی و روشن می‌کند:﴿ای اهل کتاب! به یقین از طرف خدا نور و کتابی روشن به‌سوی شما آمده، خدا به آن هرکسی را که خواهان رضوان الهی باشد، هدایت می‌کند و شما را از ظلمت‌ها و تاریکی‌ها به‌سوی نور و روشنایی خارج می‌کند.﴾(مائده:۱۵ و ۱۶)

کتاب جامع سعادت

خدا قرآن را به‌عنوان بیان‌گر همه چیز به انسان‌ها شناسانده است: ﴿وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً وَ بُشْرى‏ لِلْمُسْلِمينَ؛ و ما اين كتاب را بر تو نازل كرديم كه بيانگر همه چيز، و مايه هدايت و رحمت و بشارت براى مسلمانان است.﴾(نحل:۸۹) در آیات دیگرنیز اشاره دارد که همه چیز در قرآن بیان شده است. یعنی هرچیزی که در تأمین سعادت و هدایت انسان‌ها سهم به سزایی دارد، در این کتاب الهی بیان شده است. اگر ارتکاب عملی مایه شقاوت بشر می‌شود، پرهیز از آن به‌صورت دستوری لازم در آن آورده شده است.

عاقل ساختن انسان

تعالیم قرآن فقط برای علم آموزی و دانشمند ساختن نیست، بلکه برای عاقل ساختن انسان‌ها است. قرآن می‌فرماید: ﴿وَتِلْکَ الأمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ وَمَا یَعْقِلُهَا إِلا الْعَالِمُونَ؛ ما در قرآن آن مثَل‌ها را برای مردم می‌زنیم، اما آن‌ها را غیر از افراد عالم نمی‌توانند تعقل بکنند و بفهمند.﴾(عنکبوت:۴۳) در این آیه، علم را به‌عنوان وسیله‌ای لازم برای هدف نهایی یعنی تعقل و عاقل شدن، معرفی می‌کند.

مثال‌هایی که قرآن به آن اشاره می‌کند، در واقع برای تعقل و فهم عملی انسان است، تا با فهم آن طریق هدایت و سعادت برای انسان هموار شود.

یادآوری و تذکر

بعضی از آیات، قرآن را تذکر برای عالمین معرفی کرده است: ﴿... إِنْ هُوَ إِلا ذِکْرَی لِلْعَالَمِینَ؛ قرآن جز تذکر برای تمام عالم نمی‌باشد.﴾(انعام:۹۰)یعنی بهره‌گیری و استفاده از قرآن و معارف آن سخت نیست؛ چرا که مضمون آن با خواسته‌ها و نیازهای درونی انسان هماهنگ است و چیزی از بیرون بر او تحمیل نمی‌شود.

شفای قلب‌ها

خدای مهربان، قرآن را به‌عنوان شفای آنچه در دل‌ها و افکار است، معرفی می‌نماید: ﴿وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ.؛ و از قرآن، آنچه شفا و رحمت است برای مؤمنان، نازل می‌کنیم﴾(اسراء:۸۲)

در این آیه و آیات مشابه، قرآن «دارو» معرفی نشد، بلکه شفاء گفته شده، چرا که مریض امکان دارد دارویی را مصرف کند ولی درمان نیابد و خوب نشود، اما قرآن خود شفاء و درمان است.

از اینجا روشن می‌شود حق تلاوت تنها این نیست که حرکات و اعراب و قواعد تجوید رعایت شود، بلکه همراه با آن، تدبّر در معانی و فکر و آمادگی برای تأثیرپذیری نیز لازم است. خداوند متعال در مورد پذیرش مؤمنان می‌فرماید: ﴿إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِیمَانًا وَعَلَی رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ؛ مؤمنین فقط این‌گونه هستند که … و هنگامی که آیات قرآن بر آن‌ها تلاوت شود ایمان‌شان زیادتر می‌شودو بر خدا توکل می‌کنند.﴾(انفال:۲)

بشارت و انذار

قرآن می‌فرماید: ﴿تَنْزِیلٌ مِنَ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ … بَشِیرًا وَنَذِیرًا فَأَعْرَضَ أَکْثَرُهُمْ فَهُمْ لا یَسْمَعُونَ؛ قرآن فرستاده شده از سوی خدای رحمن رحیم است، … قرآنی که بشارت می‌دهد نیکان را و می‌ترساند بدان را. پس اکثر آنها اعراض کردند و گوش ندادند.﴾(فصلت:۲ - ۴)

منابع جهت مطالعه بیشتر

• تفسیر رهنما، اکبر هاشمی رفسنجانی، دفتر تبلیغات اسلامی، ج۱.
• قرآن در قرآن، مهدی احمدی، انتشارات اشراق.
• تفسیر تسنیم، آیه الله جوادی آملی، اسراء ج۱.