کریم (اسماء الحسنی)

سؤال

کریم صفت خداوند به چه معناست؟

کریم (الکریم) ، یکی از اسمای حسنای خداوند. کریم، از ریشۀ کرم، در لغت به معانی صفوح ( بخشاینده)، حسَن، شریف و در کل اسمی جامع ِ همۀ خیرات و فضایل و امور پسندیده است(رجوع کنید به ازهری، ابن‌عبّاد، جوهری، ذیل مادّه). همچنین آن را به معنای کسی که خیر بسیار می‌رساند و چیزی که نفعش دوام دارد معنا کرده‌اند‌(کفعمی، ص 45) کریم 27 بار در قرآن به کاررفته، که فقط در دو آیه، یکی به عنوان اسم خدا( نمل:40) و دیگری به عنوان صفت خداوند (انفطار:6)، است. کریم در قرآن، برای وصف رسول، کتاب(قرآن)، عرش، ملک، مقام، رزق، اجر، قول، مدخل و زوج نیز به کار رفته است (رجوع کنید به عبدالباقی، ذیل واژه؛ در روایاتی که در آنها اسمای خداوند احصا شده، کریم یکی از99 اسم حسنای الهی است . بر اساس آنچه مفسران و شارحان اسماءالله ذکر کرده‌اند، کریم به سه مفهوم اساسی اشاره دارد: 1) جواد، یعنی بخشنده‌ای که بسیار و بدون هیچ مانعی می‌بخشد و کفران و عصیان بندگان در بخشش او اثری ندارد و به معنای والا‌تری یعنی کسی که همۀ افعالش احسان و انعام است. 2) صفوح، یعنی کسی که از گناه درمی‌گذرد و عفو می‌کند و برتر از آن، گناه را به حسنه بدل می‌کند. 3) عزیز* (رجوع کنید به زجاجی، ص 176-177؛ ابن بابویه، ص213؛ طوسی، ذیل انفطار: 6؛ بیهقی، ص73؛ طبرسی، ذیل نمل: 40؛ فخررازی، 1934، ذیل انفطار: 6، نمل: 40). کریم را به معانی دیگری نیز دانسته اند، از جمله کسی که به وعدۀ خویش وفا می‌کند، کسی که امید آرزومندان را ناامید نمی‌کند، و کسی که مستغنی از غیر است و بر عطای خود منت نمی‌گذارد (رجوع کنید به ابوحاتم رازی، ج 1، ص 106؛ قشیری، ص 62-63؛ غزالی، ص 75). زجاج (رجوع کنید به ص 50-51)، باتوجه به معنای لغوی کریم، اساس معنای آن را شتاب به سوی امور خیر دانسته و گفته که خداوند اکرم الاکرمین است، زیرا سبب هر خیر و آسان کنندۀ آن است. کریم از جمله اسمای خداوند است که بر انسان نیز اطلاق می‌شود، اما در معنایی متفاوت؛ برای انسان، مجازی است و برای خداوند، حقیقی. کریم را از سویی، به اعتبار اینکه صفت نقص (دنائت) را از خداوند نفی می¬کند، از صفات ذات می‌توان به شمار آورد. این نفی دنائت به سبب صفات جلال خداوند دانسته شده است. از سوی دیگر، به اعتبار اینکه فضل و بخشش پیش از همه از خداوند آغاز شده است، کریم از صفات فعل به شمار می‌آید. به این معنا، کریم حاصل فضل و جود خداوند است.