انفاق از دیدگاه شهید مطهری
 | این مقاله هماکنون به دست A.rezapour در حال ویرایش است. |
شهید مطهری چه دیدگاهی نسبت به انفاق دارد؟
انفاق از دیدگاه شهید مطهری می‌بایست از روی ایمان به خدا باشد و سبب ازدیاد ثروت اجتماع شود؛ نه اینکه نوعی گداپروری گسترش پیدا کند.
انفاق از روی ایمان
مطهری معتقد است با توجه به آیات ۲۶۴ و ۲۶۵ سوره بقره انفاقات باید از منبع ایمان سرچشمه بگیرد و برای خدا باشد؛ نه به خاطر ریا و تظاهر باشد. ج۱، ص۴۱۵. وی اخلاص در انفاق پنهانی را بهتر و به اخلاص نزدیکتر میداند اما انفاق آشکار را نیز موجب تشویق دیگران می داند و فواید اجتماعی آن را زیادتر بیان میکند.ص۴۱۵ و ۴۱۶. در انفاقات باید جنبه توجه به اثر و رعایت حکمت صدقه ملحوظ باشد، پایه انفاقات باید عقل باشد نه عاطفه. ص۴۱۹.
مطهری با توجه به آیه ۶۷ سوره فرقان معتقد است در انفاقات نباید زیاده‌روی بشود.ص۴۱۶. و انتهای تحقیر فقیر را این میداند که فقر فقیر را یک نوع خدازدگی تلقی کنند. این منطقِ جبر را پول دوستی به انسان می‌دهد که روی صفت بخل و خسّتِ خود را بپوشد. ص۴۱۷.
مطهری انفاق مالی را بهتر از عبادات بدنی نماینده ایمان میداند. ص۴۱۹. وی با توجه به قرآن گفته است باید از چیزهای خوب و مورد علاقه انفاق کرد، نه از دور ریختنی‌ها و پس‌مانده‌ها. ص۴۲۰.[۱]
آثار انفاق
شهید مطهری معتقد است اینکه انفاقات باید از چیزهای خوب باشد دو اثر دارد: یکی اینکه حکمت روحی و معنوی انفاقات دورکردن بخل و مال‌پرستی است (خُذْ مِنْ أمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکیهِمْ بِها)، برای این است که مال در راه عقیده و ایمان فدا بشود و در انسان روح گذشت پیدا شود، انسان را به تعبیر قرآن از اخلاد و تزین حب دنیا و از رضا و اطمینان به دنیا نجات بدهد، و این با انفاق امور دورریختنی حاصل نمی‌شود. دوم اینکه مقصود سدّ احتیاج و از بین بردن فاصله مادی و معنوی بین طبقات است. با انفاق امور دور ریختنی سدّ احتیاجِ کامل نمی‌شود و بعلاوه حس حقارت در طرف که باید ته‌مانده سفره دیگری را بخورد باقی می‌ماند.[۲]
شهید مطهری در یادداشت های خود می نویسد «در خلال آیات انفاق آیه معروف حکمت آمده: «یؤْتِی الْحِکمَةَ مَنْ یشاءُ وَ مَنْ یؤْتَ الْحِکمَةَ فَقَدْ اوتِی خَیراً کثیراً (۲۶۹ بقره). البته حکمت در اینجا اختصاص ندارد به آنچه مربوط به انفاقات است ولی بعید نیست که اشاره باشد به اینکه انفاقات باید حکیمانه و منطقی و از روی توجه به اثر و نتیجه باشد؛ تنها حسن نیت و اخلاص کافی نیست، حکمت و منطق و تعقل هم لازم است. انفاقات اگر بدون توجه به نتیجه باشد و صرفاً جنبه احساساتی و ترحم داشته باشد زیان‌آور است. اتفاقاً در آیات انفاق چیزی که دیده نمی‌شود عواطف و احساسات و ترحم است؛ هیچ نمی‌گوید رحم کنید، إرْحَمْ تُرْحَمْ. شاید به خاطر این است که اسلام نمی‌خواهد انفاقات بر پایه عواطف و احساسات باشد. البته عاطفه خوب است اما پایه احسان‌ها اگر تنها بر عواطف باشد آدمی می‌خواهد فایده برساند، ضرر می‌رساند.[۳]
انفاق موجب ازدیاد ثروت اجتماع شود
مطهری معتقد است انفاق باید به نحوی باشد که مفید و موجب ازدیاد ثروت اجتماع باشد و اجتماع را ترمیم کند. انفاق باید صرف بهبود و سلامت اجتماع شود. انفاق اگر صرف اصلاح و سلامت شود صدچندان برمی‌گردد ولی اگر صرف گداپروری و بلکه انگل پروری بشود نه اینکه ثمری ندارد بلکه بیشتر بر بدبختی و زیان و فقر اجتماع می‌افزاید و بلای اجتماعی می‌گردد. انفاق مشروع همان است که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم ثمره و بهره دارد، آن است که ترمیم اجتماع و تعمیر خرابی‌های آن باشد. از این جهت انفاق باید همراه با منطق و حکمت باشد.[۴]
مطهری در یادداشت‌های خود مینویسد: «امروز انفاقات ما غالباً نتیجه گداپروری دارد، یعنی گروه کثیری را فاسد می‌کنیم و مردانگی و غیرت و مروّت را در آنها می‌کشیم. بالاتر اینکه وجوهات ما و موقوفات ما انگل‌پرور شده، انگل‌پروری ما فوق گداپروری است، زیرا در انگل این ویژگی است که مواد غذایی را از او می‌گیرد و نمی‌گذارد به خود بدن برسد، روزبه روز چهره آن آدم زردتر. و نیرویش کاهش می‌یابد اما آن انگل روزبه روز چاق‌تر و گندهتر می‌شود و توالد و تزاید زایدالوصفی مثل کرم کدو پیدا میکند و بدن را از بین می‌برد.[۵]
انفاق بد
شهید مطهری نگاهی انتقادی به برخی انفاق‌ها و موقوفات دارد و برخی موقوفات را سبب بدبختی ذکر میکند. وی مینویسد: «در مشهد موقوفاتی در آستانه هست که حتی برای فوت کردن چراغ‌ها موقوفه قرار داده شده. شک ندارد که روی حسن نیت این وقف صورت گرفته ولی روی حسن تعقل و توجه به اثر و نتیجه نبوده که اثر این کار این است که نسل‌هایی را مایه بدبختی اجتماع قرار دهد، زیرا مایه اصلی فساد و بدبختی بیکاری و پولداری است.[۶]
مطهری می‌گوید انفاق و موقوفات باید از روی عقل باشد؛ از این جهت نذر شمع را در زمانی که برق آمده است را شایسته نمیداند و این نذر را زمانی مناسب می دانست که چراغ نبود. وی درباره برخی نذرها مینویسد: «میلیون‌ها تومان در محرم و صفر و رمضان و فاطمیه در راه خدا مصرف می‌شود ولی چون از روی توجه به اثر و نتیجه نیست، حکمت و منطق در آن دخالت داده نشده، اثر خوبش کم است و اثر سوئش زیاد است.[۷]
منابع
- ↑ مطهری، مرتضی، یادداشت‌های استاد، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش،
- ↑ مطهری، مرتضی، یادداشت‌های استاد، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۴۲۰.
- ↑ مطهری، مرتضی، یادداشت‌های استاد، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۴۱۹.
- ↑ مطهری، مرتضی، یادداشت‌های استاد، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۴۲۱.
- ↑ مطهری، مرتضی، یادداشت‌های استاد، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۴۱۷ و ۴۱۸.
- ↑ مطهری، مرتضی، یادداشت‌های استاد، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۴۱۸.
- ↑ مطهری، مرتضی، یادداشت‌های استاد، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۴۱۸.