شکر نعمت و کفران نعمت

سؤال

دیدگاه اسلام درباره سعه صدر چیست؟

شكر نعمت دو مرتبه دارد: تشكر به زبان از منعم و احسان كننده كه در بين عقلاء نيز معمول و رايج است. تشكر به عمل و قلب كه اين هم قاعده عقلايى است كه نعمت گيرنده قلبا نعمت دهنده را در دل دوست مى دارد و در عمل او را احترام مى كند و در موقع ضرورت خدمت گزارى او را مى نمايد و هر نعمت گيرنده كه چنين نباشد، مورد مذمت و سرزنش مردم عاقل قرار مى گيرد و گاهى اين تشكر لسانى و قلبى و عملى موجب زيادتى نعمت از طرف نعمت دهنده مى گردد.

در قرآن مجيد در مورد شكر از پروردگار منعم، آيات زيادى‌ رسيده است و خداوند بر تشكر بندگان از نعمت هاى خود اصرار ورزيده است كه فوايد آن به خود بندگان مى رسد.

در روايات آمده كه امام صادق عليه السّلام فرموده: خدا چون نعمتى به بنده‏اى دهد او در قلبش آن را بشناسد و با زبانش خدا را حمد كند، كلامش تمام است تا خدا دستور مزيد و باز از آن حضرت نقل شده: هر كه نعمت خدا را در قلب خود بداند مستوجب مزيد نعمت خداست پيش از آنكه شكرش را با زبان اظهار كند.

آیه لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَ لَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابِي لَشَدِيدٌ

وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَ لَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابِي لَشَدِيدٌ (ابراهيم/ 7)

وقتى كه خداوند اعلام نمود كه شما اگر شكرگزارى نموديد (نعمت شما را) زياد مى نمايم و اگر ناسپاسى و كفران كرديد عذاب من محققا سخت است. ظاهرا مراد اين است كه شكر قولى و قلبى و خدمت گزارى شما از خداوند سبب زيادتى نعمت خداوند بر شما مى شود و اگر كفران نعمت كرديد به عذاب شديد گرفتار خواهيد شد. احتمالا معناى كفران، سوء استفاده از نعمت هاى بدنى و نيروهاى معنوى و علم و مال و موقعيت هاى اجتماعى و غيره مى باشد. به طور نمونه قدرت بدنى را در راه فحشاء و ستمگرى بر مظلومان و پول را در قمار و فساد به جاى دادن واجبات مالى و كمك به مستحقين صرف نمايد.

اين آيه، مهم‏ترين و صريح‏ترين آيه قرآن در مورد شكر نعمت و يا كفران آن است‏.

اگر نعمت خدا را در مسير غير حقّ مصرف كنيم، كفران نعمت و زمينه كفر است‏.

با شكر، نه تنها نعمت‏هاى خداوند بر ما زياد مى‏شود، بلكه خود ما نيز رشد پيدا مى‏كنيم‏.

كيفر كفران نعمت، تنها گرفتن نعمت نيست، بلكه حتّى گاهى نعمت سلب نمى‏شود، ولى به صورت نقمت و استدراج در مى‏آيد تا شخص، كم‏كم سقوط كند.

تیتر

شكر نعمت مراحلى دارد: الف: شكر قلبى كه انسان همه‏ى نعمت‏ها را از خداوند بداند. ب: شكر زبانى، نظير گفتن‏ «الْحَمْدُ لِلَّهِ». ج: شكر عملى كه با انجام عبادات و صرف كردن عمر و اموال در مسير رضاى خدا و خدمت به مردم به دست مى‏آيد.

امام صادق عليه السلام فرمود: شكر نعمت، دورى از گناه است و نيز فرمود: شكر آن است كه انسان نعمت را از خدا بداند (نه از زيركى و علم و عقل و تلاش خود يا ديگران) و به آنچه خدا به او داده راضى باشد و نعمت‏هاى الهى را وسيله‏ى گناه قرار ندهد، شكر واقعى آن است كه انسان نعمت خدا را در مسير خدا قرار دهد

به گفته‏ى روايات، كسى كه از مردم تشكر نكند از خدا نيز تشكر نكرده است.