توّاب: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۴ ژانویهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۱۶:۵۷

سؤال

تواب صفت خداوند به چه معناست؟

توّاب از صفات و اسماء الهی به معنای این است که خداوند توبه پذیر و بازگردنده است. به این معنا که هرگاه بنده از گناهش توبه کند و به خدا بازگردد، خدا نیز بسیار بر بنده‌اش بازمیگردد و او را می‌بخشد.

معنا و مفهوم

در مجموع در قرآن کریم سی و چهار بار توبه به خدا نسبت داده شده است. از این تعداد در هشت آیه، توبه خداوند در پی توبه بنده و در دو آیه در پی استغفار بنده و در چهار آیه همراه با مغرفت الهی آمده است. در این مجموعه آیات، یازده مرتبه خداوند به نام تواب خوانده شده است. از این تعداد نام تواب نه بار همراه با نام رحیم آمده است.^[۱]

واژه تواب در قرآن، یازده بار آمده و در همه موارد جز یک بار، در آیه ۲۲۲ سوره بقره،^[۲] به عنوان وصف خدا به کار رفته است، چنان‌که می‌فرماید: «فَتَلَقّی آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کَلِمات فَتابَ عَلَیْهِ إِنَّهُ هُوَ التَوّابُ الرَّحیم؛ آدم کلماتی را از خدا اخذ کرد، و خدا از طریق رحمت به او بازگشت، او توبه پذیر و مهربان است». (سوره بقره، آیه ۳۷)^[۳]

تواب، صیغه مبالغه، به معنای بسیار توبه کننده است.^[۴] که دلالت بر بازگشت دارد. توّاب، در صفات خداوند، به معنای بسیار بازگردنده (توبه پذیر) است.^[۵] در معنای بازگشت خداوند گفته شده: «خدا بر او توبه کرد»، یعنی او را آمرزید و از گناهان رهایی بخشید یا به او توفیق توبه داد یا با آمرزش، بر او بازگشت، یا با بخشش خود، بر بنده اش بازمی‌گردد، هنگامی که وی از گناهش به سوی خدا بازمی‌گردد. ما می‌دانیم که مؤمنان و بندگان شایسته خدا، از عنایتی خاص از سوی او بهره‌مند هستند؛ ولی هر گاه بنده مرتکب گناهی شود، این عنایت از او سلب می‌شود. حال اگر توبه کند و از ارتکاب گناه بازگردد، خدای سبحان نیز به سوی او بازمی‌گردد. بازگشت خدا به سوی توبه کننده، به معنای پذیرش توبه او و گذشت از او و آمرزش او و دربر گرفتن دوباره او با عنایت‌های ویژه است.^[۶]

دلالت دارد بر اینکه خداوند به سبب صفت رحمتش، توبه را می‌پذیرد. توّاب را به معنای کسی ذکر کرده‌اند که توبة بندگانش را قبول و اسباب توبه را برایشان فراهم می‌کند، و هر قدر توبه از سوی بنده تکرار شود، قبول توبه نیز از جانب خداوند تکرار می‌شود.^[۷]

بازگشت به رحمت

نسبت تواب به خدا به معنی بازگشت به رحمت است، یعنی رحمتی را که به خاطر ارتکاب گناه از بنده سلب کرده بود بعد از بازگشت او به خط اطاعت و بندگی به او بازمی‌گرداند، و به همین جهت در مورد خدا تعبیر به «تواب» (بسیار بازگشت کننده به رحمت) می‌شود. و به تعبیر دیگر «توبه» لفظی است مشترک، میان خدا و بندگان، هنگامی که بندگان به آن توصیف شوند مفهومش این است که به سوی خدا بازگشته‌اند زیرا هر گنهکاری در حقیقت از پروردگارش فرار کرده، هنگامی که توبه می‌کند به سوی او بازمی‌گردد. خداوند نیز در حالت عصیان بندگان گویی از آنها روی‌گردان می‌شود، هنگامی که خداوند به توبه توصیف می‌شود، مفهومش این است که نظر لطف و رحمت و محبتش را به آنها بازمی‌گرداند.^[۸] و نیز گفته شده توبه خدا آن است که با لطف و عنایت و قبول به سوی بنده برگردد.^[۹]

صفت تواب از آن روی که بر وقوع فعلی از خداوند دلالت دارد صفت فعلی ثبوتی به‌شمار می‌آید. شیخ طوسی بر این باور است که پذیرش توبه بنده بر خداوند وجوب عقلی ندارد. خداوند وعده داده که توبه بندگان را بپذیرد و از آنجا که خلف وعده قبیح است، پذیرش توبه بنده بر خدا واجب می‌شود. بر این اساس توبه پذیری خداوند وجوب عقلی ندارد بلکه وجوب سمعی دارد و بر پایه رحمت و تفضل خدا شکل می‌گیرد. به گزارش طبرسی، عموم متکلمان شیعه قبول توبه را بر خداوند واجب نمی‌دانند و عموم متکلمان معتزلی قبول توبه را بر خدا واجب می‌دانند.^[۱۰]

تواب به معنای نام نیکوی خداوند در ادعیه و روایات بسیاری آمده بویژه در حدیث مشهور اسماء حسنی یکی از نود و نه نام خدابرشمرده شده است. امام سجاد درباره توبه خداوند در دعای ابوحمزه ثمالی گفته است: «اللهم و تُب عَلَیَّ حَتی لااَعصیک؛ خدایا به من روی آور تا نافرمانی‌ات نکنم»^[۱۱]

منابع

↑ سلطانی، محمد، «توّاب» دانشنامه معاصر قرآن کریم، سرپرست علمی: سید سلمان صفوی، قم، سلمان آزاده، ۱۳۹۶ش، ص۵۵۷.
↑ قرشی بنابی، علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت‏، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۰۰.
↑ سبحانی، شیخ جعفر، منشور جاوید، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، بیتا، ج۲، ص۱۶۷.
↑ کیانی‌فرید، مریم، «توبه»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، بیتا، ذیل مدخل.
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه عقاید اسلامی، گروهی از مترجمان، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۶ش، ج۵، ص۳۸۱.
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه عقاید اسلامی، گروهی از مترجمان، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۶ش، ج۵، ص۳۸۳.
↑ کیانی‌فرید، مریم، «توبه»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، بیتا، ذیل مدخل.
↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۹۶.
↑ قرشی بنابی، علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت‏، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۰۰.
↑ سلطانی، محمد، «توّاب» دانشنامه معاصر قرآن کریم، سرپرست علمی: سید سلمان صفوی، قم، سلمان آزاده، ۱۳۹۶ش، ص۵۵۸.
↑ سلطانی، محمد، «توّاب» دانشنامه معاصر قرآن کریم، سرپرست علمی: سید سلمان صفوی، قم، سلمان آزاده، ۱۳۹۶ش، ص۵۵۸.

[1] سلطانی، محمد، «توّاب» دانشنامه معاصر قرآن کریم، سرپرست علمی: سید سلمان صفوی، قم، سلمان آزاده، ۱۳۹۶ش، ص۵۵۷.

[2] قرشی بنابی، علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت‏، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۰۰.

[3] سبحانی، شیخ جعفر، منشور جاوید، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، بیتا، ج۲، ص۱۶۷.

[4] کیانی‌فرید، مریم، «توبه»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، بیتا، ذیل مدخل.

[5] محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه عقاید اسلامی، گروهی از مترجمان، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۶ش، ج۵، ص۳۸۱.

[6] محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه عقاید اسلامی، گروهی از مترجمان، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۶ش، ج۵، ص۳۸۳.

[7] کیانی‌فرید، مریم، «توبه»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، بیتا، ذیل مدخل.

[8] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۹۶.

[9] قرشی بنابی، علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت‏، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۰۰.

[10] سلطانی، محمد، «توّاب» دانشنامه معاصر قرآن کریم، سرپرست علمی: سید سلمان صفوی، قم، سلمان آزاده، ۱۳۹۶ش، ص۵۵۸.

[11] سلطانی، محمد، «توّاب» دانشنامه معاصر قرآن کریم، سرپرست علمی: سید سلمان صفوی، قم، سلمان آزاده، ۱۳۹۶ش، ص۵۵۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

@@ خط ۵: / خط ۵: @@
 {{پایان سوال}}
 {{پاسخ}}
-تواب
+توّاب از صفات و اسماء الهی به معنای این است که خداوند توبه پذیر و بازگردنده است. به این معنا که هرگاه بنده از گناهش توبه کند و به خدا بازگردد، خدا نیز بسیار بر بنده‌اش بازمیگردد و او را می‌بخشد.
 == معنا و مفهوم ==
-صفت «توّاب (توبه پذیر)»، صیغه مبالغه از مادّه «تَوَبَ» است که دلالت بر بازگشت دارد. گفته می‌شود: «تاب من ذنبه؛ از گناهش بازگشت». توبه، رجوع از گناه است. پس توّاب، در صفات خداوند، به معنای بسیار بازگردنده (توبه پذیر) است.<ref>ج۵، ص۳۸۱.</ref>
+در مجموع در قرآن کریم سی و چهار بار توبه به خدا نسبت داده شده است. از این تعداد در هشت آیه، توبه خداوند در پی توبه بنده و در دو آیه در پی استغفار بنده و در چهار آیه همراه با مغرفت الهی آمده است. در این مجموعه آیات، یازده مرتبه خداوند به نام تواب خوانده شده است. از این تعداد نام تواب نه بار همراه با نام رحیم آمده است.<ref>سلطانی، محمد، «توّاب» دانشنامه معاصر قرآن کریم، سرپرست علمی: سید سلمان صفوی، قم، سلمان آزاده، ۱۳۹۶ش، ص۵۵۷.</ref>
-گاه پرسشی درباره توبه خدا مطرح می‌شود که مفاد آن، این است: هر گاه توبه، به بنده گناهکار نسبت داده شود، به معنای بازگشت از گناه است. پس آن گاه که به خدا نسبت داده شود و گفته شود: «خداوند، بر او بازگشت» و «اوست بسیار توبه کننده» به چه معناست؟ در پاسخ گفته شده است: «خدا بر او توبه کرد»، یعنی او را آمرزید و از گناهان رهایی بخشید یا به او توفیق توبه داد یا با آمرزش، بر او بازگشت، یا با بخشش خود، بر بنده اش بازمی‌گردد، هنگامی که وی از گناهش به سوی خدا بازمی‌گردد. ما می‌دانیم که مؤمنان و بندگان شایسته خدا، از عنایتی خاص از سوی او بهره‌مند هستند؛ ولی هر گاه بنده مرتکب گناهی شود، این عنایت از او سلب می‌شود. حال اگر توبه کند و از ارتکاب گناه بازگردد، خدای سبحان نیز به سوی او بازمی‌گردد. بازگشت خدا به سوی توبه کننده، به معنای پذیرش توبه او و گذشت از او و آمرزش او و دربر گرفتن دوباره او با عنایت‌های ویژه است.<ref>محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه عقاید اسلامی، گروهی از مترجمان، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۶ش، ح۵، ص۳۸۳.</ref>
+واژه تواب در قرآن، یازده بار آمده و در همه موارد جز یک بار، در آیه ۲۲۲ سوره بقره،<ref>قرشی بنابی، علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت‏، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۰۰.</ref> به عنوان وصف خدا به کار رفته است، چنان‌که می‌فرماید: «فَتَلَقّی آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کَلِمات فَتابَ عَلَیْهِ إِنَّهُ هُوَ التَوّابُ الرَّحیم؛ آدم کلماتی را از خدا اخذ کرد، و خدا از طریق رحمت به او بازگشت، او توبه پذیر و مهربان است». (سوره بقره، آیه ۳۷)<ref>سبحانی، شیخ جعفر، منشور جاوید، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، بیتا، ج۲، ص۱۶۷.</ref>
-== تیتر ==
+تواب، صیغه مبالغه، به معنای بسیار توبه کننده است.<ref>کیانی‌فرید، مریم، «توبه»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، بیتا، ذیل مدخل.</ref> که دلالت بر بازگشت دارد. توّاب، در صفات خداوند، به معنای بسیار بازگردنده (توبه پذیر) است.<ref>محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه عقاید اسلامی، گروهی از مترجمان، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۶ش، ج۵، ص۳۸۱.</ref> در معنای بازگشت خداوند گفته شده: «خدا بر او توبه کرد»، یعنی او را آمرزید و از گناهان رهایی بخشید یا به او توفیق توبه داد یا با آمرزش، بر او بازگشت، یا با بخشش خود، بر بنده اش بازمی‌گردد، هنگامی که وی از گناهش به سوی خدا بازمی‌گردد. ما می‌دانیم که مؤمنان و بندگان شایسته خدا، از عنایتی خاص از سوی او بهره‌مند هستند؛ ولی هر گاه بنده مرتکب گناهی شود، این عنایت از او سلب می‌شود. حال اگر توبه کند و از ارتکاب گناه بازگردد، خدای سبحان نیز به سوی او بازمی‌گردد. بازگشت خدا به سوی توبه کننده، به معنای پذیرش توبه او و گذشت از او و آمرزش او و دربر گرفتن دوباره او با عنایت‌های ویژه است.<ref>محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه عقاید اسلامی، گروهی از مترجمان، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۶ش، ج۵، ص۳۸۳.</ref>
-از واژه‌های هم ریشة توبه، توّاب (صیغة مبالغه، به معنای بسیار توبه کننده؛ برای نظری دیگر در بارة این واژه رجوع کنید به جفری، ص ۹۵) است که غالباً به عنوان صفت خداوند آمده و، بجز دو مورد (رجوع کنید به نور: ۱۰؛ نصر:۳)، همراه با صفت رحیم ذکر شده و دلالت دارد بر اینکه خداوند به سبب صفت رحمتش، توبه را می‌پذیرد (رجوع کنید به ادامة مقاله، بحث کلامی). توّاب را به معنای کسی ذکر کرده‌اند که توبة بندگانش را قبول و اسباب توبه را برایشان فراهم می‌کند، و هر قدر توبه از سوی بنده تکرار شود، قبول توبه نیز از جانب خداوند تکرار می‌شود (کَفْعَمی، ۱۴۰۵، ص ۳۳۳). واژة توّاب تنها در آیة ۲۲۲ سورة بقره، در مورد بنده و به معنای تائب، آمده است.<ref>کیانی‌فرید، مریم، «توبه»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، بیتا، ذیل مدخل.</ref>
-== تیتر ==
+دلالت دارد بر اینکه خداوند به سبب صفت رحمتش، توبه را می‌پذیرد. توّاب را به معنای کسی ذکر کرده‌اند که توبة بندگانش را قبول و اسباب توبه را برایشان فراهم می‌کند، و هر قدر توبه از سوی بنده تکرار شود، قبول توبه نیز از جانب خداوند تکرار می‌شود.<ref>کیانی‌فرید، مریم، «توبه»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، بیتا، ذیل مدخل.</ref>
-واژه تواب در قرآن، یازده بار آمده و در همه موارد به عنوان وصف خدا به کار رفته است، چنان‌که می‌فرماید:
-(فَتَلَقّی آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کَلِمات فَتابَ عَلَیْهِ إِنَّهُ هُوَ التَوّابُ الرَّحیم). (بقره/۳۷)
+== بازگشت به رحمت ==
-«آدم کلماتی را از خدا اخذ کرد، و خدا از طریق رحمت به او بازگشت، او توبه پذیر و مهربان است»<ref>سبحانی، شیخ جعفر، منشور جاوید، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، بیتا، ج۲، ص۱۶۷.</ref>
+نسبت تواب به خدا به معنی بازگشت به رحمت است، یعنی رحمتی را که به خاطر ارتکاب گناه از بنده سلب کرده بود بعد از بازگشت او به خط اطاعت و بندگی به او بازمی‌گرداند، و به همین جهت در مورد خدا تعبیر به «تواب» (بسیار بازگشت کننده به رحمت) می‌شود. و به تعبیر دیگر «توبه» لفظی است مشترک، میان خدا و بندگان، هنگامی که بندگان به آن توصیف شوند مفهومش این است که به سوی خدا بازگشته‌اند زیرا هر گنهکاری در حقیقت از پروردگارش فرار کرده، هنگامی که توبه می‌کند به سوی او بازمی‌گردد. خداوند نیز در حالت عصیان بندگان گویی از آنها روی‌گردان می‌شود، هنگامی که خداوند به توبه توصیف می‌شود، مفهومش این است که نظر لطف و رحمت و محبتش را به آنها بازمی‌گرداند.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۹۶.</ref> و نیز گفته شده توبه خدا آن است که با لطف و عنایت و قبول به سوی بنده برگردد.<ref>قرشی بنابی، علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت‏، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۰۰.</ref>
-ولی گاه این کلمه به خدا نسبت داده می‌شود، در آنجا به معنی بازگشت به رحمت است، یعنی رحمتی را که به خاطر ارتکاب گناه از بنده سلب کرده بود بعد از بازگشت او به خط اطاعت و بندگی به او بازمی‌گرداند، و به همین جهت در مورد خدا تعبیر به «تواب» (بسیار بازگشت کننده به رحمت) می‌شود. و به تعبیر دیگر «توبه» لفظی است مشترک، میان خدا و بندگان، هنگامی که بندگان به آن توصیف شوند مفهومش این است که به سوی خدا بازگشته‌اند زیرا هر گنهکاری در حقیقت از پروردگارش فرار کرده، هنگامی که توبه می‌کند به سوی او بازمی‌گردد. خداوند نیز در حالت عصیان بندگان گویی از آنها روی‌گردان می‌شود، هنگامی که خداوند به توبه توصیف می‌شود، مفهومش این است که نظر لطف و رحمت و محبتش را به آنها بازمی‌گرداند.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۹۶.</ref>
+صفت تواب از آن روی که بر وقوع فعلی از خداوند دلالت دارد صفت فعلی ثبوتی به‌شمار می‌آید. شیخ طوسی بر این باور است که پذیرش توبه بنده بر خداوند وجوب عقلی ندارد. خداوند وعده داده که توبه بندگان را بپذیرد و از آنجا که خلف وعده قبیح است، پذیرش توبه بنده بر خدا واجب می‌شود. بر این اساس توبه پذیری خداوند وجوب عقلی ندارد بلکه وجوب سمعی دارد و بر پایه رحمت و تفضل خدا شکل می‌گیرد. به گزارش طبرسی، عموم متکلمان شیعه قبول توبه را بر خداوند واجب نمی‌دانند و عموم متکلمان معتزلی قبول توبه را بر خدا واجب می‌دانند.<ref>سلطانی، محمد، «توّاب» دانشنامه معاصر قرآن کریم، سرپرست علمی: سید سلمان صفوی، قم، سلمان آزاده، ۱۳۹۶ش، ص۵۵۸.</ref>
-توبه خدا آنست که با لطف و عنایت و قبول به سوی بنده برگردد کلمه تواب همیشه وصف خدا آمده مگر در آیه إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ بقره/ 222.<ref>قرشی بنابی، علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت‏، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۰۰.</ref>
-== تیتر ==
-بسیار توبه پذیر، تواب ضیغه مبالغه از توب است. در مجموع در قرآن کریم سی و چهار بار توبه به خدا نسبت داده شده است. از این تعداد در هشت آیه، توبه خداوند در پی توبه بنده و در دو آیه در پی استغفار بنده و در چهار آیه همراه با مغرفت الهی آمده است. در این مجموعه آیات، یازده مرتبه خداوند به نام تواب خوانده شده است. از این تعداد نام تواب نه بار همراه بانام رحیم آمده است. ص۵۵۷.<ref>سلطانی، محمد، «توّاب» دانشنامه معاصر قرآن کریم، سرپرست علمی: سید سلمان صفوی، قم، سلمان آزاده، ۱۳۹۶ش،</ref>
-صفت تواب از آن روی که بر وقوع فعلی از خداوند دلالت دارد صفت فعلی ثبوتی به‌شمار می‌آید. شیخ طوسی بر این باور است که پذیرش توبه بنده بر خداوند وجوب عقلی ندارد. خداوند وعده داده که توبه بندگان را بپذیرد و از آنجا که خلف وعده قبیح است، پذیرش توبه بنده بر خدا واجب می‌شود. بر این اساس توبه پذیری خداوند وجوب عقلی ندارد بلکه وجوب سمعی دارد و بر پایه رحمت و تفضل خدا شکل می‌گیرد. به گزارش طبرسی، عموم متکلمان شیعه قبول توبه را بر خداوند واجب نمی‌دانند و عموم متکلمان معتزلی قبول توبه را بر خدا واجب می‌دانند. ص۵۵۸.<ref>سلطانی، محمد، «توّاب» دانشنامه معاصر قرآن کریم، سرپرست علمی: سید سلمان صفوی، قم، سلمان آزاده، ۱۳۹۶ش،</ref>
 تواب به معنای نام نیکوی خداوند در ادعیه و روایات بسیاری آمده بویژه در حدیث مشهور اسماء حسنی یکی از نود و نه نام خدابرشمرده شده است. امام سجاد درباره توبه خداوند در دعای ابوحمزه ثمالی گفته است: «اللهم و تُب عَلَیَّ حَتی لااَعصیک؛ خدایا به من روی آور تا نافرمانی‌ات نکنم»<ref>سلطانی، محمد، «توّاب» دانشنامه معاصر قرآن کریم، سرپرست علمی: سید سلمان صفوی، قم، سلمان آزاده، ۱۳۹۶ش، ص۵۵۸.</ref>