اعتقاد نداشتن آیت‌الله معرفت به نزول دفعی قرآن
چرا آیت الله معرفت قائل به نزول دفعی قرآن نیست؟
محمدهادی معرفت قرآن‌پژوه شیعه معتقد است قرآن تنها نزول تدریجی داشته است. او معتقد است قرآن با این الفاظ و محتوا نمی‌تواند یک جا و در یک شب نازل شده باشد. در قرآن از گذشته‌ای خبر می‌دهد که نسبت به اولین شب قدر، آینده محسوب می‌شود. او همچنین به ظاهر آیه «شهرُ رمَضانَ الذی انزِلَ فیه القُرآن» و آیات مشابه نیز استدلال کرده است. او همچنین روایاتی که برای نزول دفعی قرآن به آنها استدلال شده است را خبر واحد دانسته که موجب علم و قطع نمی‌شود.
در میان بزرگان و عالمان، از شیعه و اهل‌سنت، مشهور چنین است که قرآن دارای دو نوع نزول دفعی و تدریجی است. بسیاری از عالمان شیعه مانند شیخ صدوق، فیض کاشانی، علامه بلاغی، علامه طباطبایی و ... و شمار فراوانی از عالمان اهل‌سنت معتقدند که قرآن کریم در شب قدر و یکباره به بیت المعمور یا قلب پیامبر نازل شده و از آن پس به تدریج نیز بر پیامبر اسلام (ص) نازل گردید.
جمعي از بزرگان شیعه و اهل سنت، از جمله: شیخ مفید، سید مرتضی، ابن شهرآشوب، عامر شعبي، زمخشری و بیضاوی نزول دفعی قرآن را قبول ندارند.
کیفیت نزول قرآن دفعی یا تدریجی
در میان بزرگان و عالمان، از شیعه و اهل‌سنت، مشهور چنین است که قرآن دارای دو نوع نزول دفعی و تدریجی است. بسیاری از عالمان شیعه مانند شیخ صدوق،[۱] فیض کاشانی،[۲] علامه بلاغی،[۳] علامه طباطبایی[۴] و ... . و همچنین شمار فراوانی از عالمان اهل‌سنت [۵] معتقدند که قرآن کریم در شب قدر و یکباره به بیت المعمور یا قلب پیامبر نازل شده و از آن پس به تدریج نیز بر پیامبر اسلام (ص) نازل گردید.
جمعي از بزرگان شیعه از جمله: شیخ مفید،[۶] سید مرتضی[۷] و ابن شهرآشوب،[۸] و اهل سنت از جمله: عامر شعبي، [۹] زمخشری[۱۰] و بیضاوی[۱۱]نزول دفعی قرآن را قبول ندارند.
ادله آیه الله معرفت بر نفی نزول دفعی قرآن
- قرآن با این الفاظ و محتوای موجود نمی‌تواند یک جا و در یک شب نازل شده باشد، مگر اینکه این آیات را تأویل کنیم. در قرآن از گذشته‌ای خبر می‌دهد که نسبت به اولین شب قدر، آینده محسوب می‌شود. آیه: ﴿وَ لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ بِبَدْرٍ وَ أَنْتُمْ أَذِلَّةٌ فَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ؛ خداوند شما را در «بدر» يارى كرد؛ در حالى كه شما ناتوان بوديد. پس، از خدا بپرهيزيد تا شكر نعمت او را بجا آورده باشيد!﴾(آل‌عمران:۱۲۳)و یقیناً خدا شما را در [جنگ] بدر- با آنکه ناتوان بودید- یاری کرد». این آیه و آیات متعدد دیگر[۱۲] از گذشته خبر می‌دهد؛ اگر قرآن در اولین شب قدر نازل شده باشد؛ باید از آینده خبر می‌داد و می‌گفت در آینده خدا شما را یاری خواهد داد، نه اینکه به‌صورت گذشته استفاده کند.[۱۳]
- ظاهر آیه ﴿شَهْرُ رَمَضانَ الَّذي أُنْزِلَ فيهِ الْقُرْآنُ﴾(بقره:۱۸۵) و آیات مشابه آن[۱۴] دلالت بر این دارد که آغاز نزول قرآن، در ماه رمضان و شب قدر بوده است. از این‌رو بیشتر مفسران این آیه را به معنای شروع نزول قرآن در ماه رمضان دانسته‌اند و استفاده‌ای بر نزول دفعی قرآن از این آیه فهمیده نمی‌شود.[۱۵]
- آیه ﴿شَهْرُ رَمَضانَ الَّذي أُنْزِلَ فيهِ الْقُرْآنُ﴾(بقره:۱۸۵)و آیات مشابه آن، از گذشته حکایت می‌کند و نمی‌تواند شامل خود این آیات شود. پس این آیات از چیز دیگری جز خود خبر می‌دهند و آن شروع نزول قرآن است. در واقع، این آیات که نازل شده، می‌گوید آیاتی قبلاً نازل شده و این به معنای نزول تدریجی برای قرآن است.[۱۶]
- بدان سبب كه در عصرنزول، بخـشي از قـرآن هنـوز نـازل نـشده بـود، مـردم در آن زمان از واژه قرآن، قرآنِ كامل را نمي‌فهميدند، بلكه بخشي از آن را مي‌فهميدند. خداي متعال هم طبق فهم مردمِ آن عصر، واژة « قرآن » را به معناي قرآنِ كامل را به كار نبرده است و مقصود از «نزول قرآن» در آيات مورد بحث، آغاز نزول قرآن است نـه نزول قرآن كامل.[۱۷]
- روایاتی که براساس آنها، نزول دفعی اثبات شده، اخبار آحاد است و موجب علم و قطع نمی‌شود.[۱۸] [۱۹] [۲۰] از سوي ديگر، شمار بيشتري از روايات كه شهرت آنها افزون‌تر است، گوياي آن است كه قرآن به تدريج نازل شده است.[۲۱]
مطالعه بیشتر
- مقاله «بررسی و نقد دیدگاه آیت الله معرفت در نزول قرآن»، علی اصغر ناصحیان و علی جلائیان اکبرنیا، مجله تخصصی الهیات و حقوق، شماره ۲۶، زمستان ۱۳۸۶ش.
- مقاله «تحلیل و نقد دیدگاه آیت‌الله معرفت از فترت وحی قرآن»، عبدالمجید طالب‌تاش و عیسی عیسی‌زاده، مجله مطالعات علوم قرآن، شماره۲، دی ۱۳۹۸ش.
- مقاله «نزول دفعی قرآن: دیدگاه علامه طباطبایی، اشکالات آیت الله معرفت، پاسخ های آیت الله جوادی آملی»، روح الله رزقی شهرودی، علوم قرآن و تفسیر معارج، شماره۱، بهار و تابستان ۱۳۹۵ش.
منابع
- ↑ مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، بيروت، دار احياء التراث العربي، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق، ج۱۸، ص۲۵۰.
- ↑ فيض كاشاني، محمدمحسن، التفسير الصافي، بيروت، اعلمي، ۱۳۹۹ق، ص۵۷.
- ↑ بلاغي، محمدجواد، آلاء الرحمن في تفسير القرآن، قم، وجداني، چاپ دوم، بي‌تا، ص۱۶۰.
- ↑ طباطبايي، سيدمحمدحسين، الميزان في تفسير القرآن، يروت، اعلمي، چاپ سوم، ۱۳۹۳، ج۲، ص۱۵.
- ↑ سيوطي، عبدالرحمن، الاتقان في علوم القرآن، لبنان، دار الفكر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۱۷.
- ↑ مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، بيروت، دار احياء التراث العربي، چاپ سوم،۱۴۰۳ق، ج۱۸، ص۲۵۱.
- ↑ سيد مرتضي، رسائل المرتضي، تحقيق: مهدي رجايي، دار القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۴۰۲.
- ↑ ابن شهرآشوب، متشابهات القرآن، بي‌تا، ج۱، ص۶۳.
- ↑ سيوطي، عبدالرحمن، الاتقان في علوم القرآن، لبنان، دار الفكر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۱۹.
- ↑ زمخشري، محمود بن عمر، الكشاف، بيروت، دار الكتاب العربي، ۱۳۹۶ق، ج۱، ص۲۲۷.
- ↑ بيضاوي، تفسير بيضاوي، بيروت، دار الفكر، بی‌تا، ج۱، ص۲۱۷.
- ↑ سوره توبه، ۲۵ و ۲۶. سوره توبه۴۰. سوره توبه، آیه ۴۳.
- ↑ معرفت، محمدهادي،تاريخ قرآن، تهران، سازمان سمت، ۱۳۷۵، ص۳۶.
- ↑ سوره دخان، آیه۱–۳.
- ↑ معرفت، محمدهادي، تاريخ قرآن، تهران، سازمان سمت، ۱۳۷۵، ص۳۴ و ۳۵.
- ↑ معرفت، محمدهادي، تاريخ قرآن، تهران، سازمان سمت، ۱۳۷۵، ص۳۸.
- ↑ معرفت، محمدهادي، تاريخ قرآن، تهران، سازمان سمت، ۱۳۷۵، ص۳۵.
- ↑ معرفت، محمدهادی، علوم قرآنی، قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهيد، ۱۳۸۱ش، ص۷۳-۶۱.
- ↑ معرفت، محمدهادی، التمهید، قم، مؤسسة النشر الإسلامي، ج۱، ص۱۰۸.
- ↑ معرفت، محمدهادی، التمهید في علوم القرآن، قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهيد، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۴۱.
- ↑ سيد مرتضي، رسائل المرتضي، تحقيق: مهدي رجايي، دار القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۴۰۳.