تدوین مصادر حدیثی
چگونگی تدوین مصادر حدیث را بیان کنید؟
مصادر حدیث به کتاب‌هایی گفته میشود که توسط اصحاب و یاران پیامبر و ايمه از سخنان ایشان گردآوری شده است. در میان اهل سنت این تعریف وسعت بیشتری داشته و سخن صحابه و تابعین و برخی دیگر از بزرگان اهل سنت نیز سندیت دارد. سفارش به نوشتن و حفظ روایات در زمان پیامبر انجام شده و امام علی(ع) اولین شخصیتی است که این کار را در کتابی به نام مصحف علی(ع) که به نام‌های دیگر نیز شناخته میشود انجام داده است.
تعریف حدیث و جایگاه آن
حدیث در لغت در برابر قدیم و به معنی نو و تازه است.[۱] و در اصطلاح شیعه عبارتست از «کلامی که از قول یا فعل یا تقریر معصوم حکایت می‌کند و کاربرد آن برای غیر معصوم، مجازی می‌باشد».[۲] اما از نظر اهل سنت حدیث شامل قول، فعل، تقریر و صفت پیامبر و نیز شامل قول، فعل و تقریر صحابه و تابعین و مُخضرم (کسی که جاهلیت و اسلام را درک کرده ولی پیامبر را ملاقات نکرده است) میشود.[۳] و مصادر حیثی آثاری است که این روایات را در طول تاریخ در خود جمع نموده‌اند. در میان شیعه از زمان حضور پیامبر و امامان معصوم انجام گرفته و در میان اهل سنت از دوران پس از خلافت عمرو بن عبدالعزیز و فرمان آزادی نقل و نگارش روایت این مسئله دیمان علمای اهل سنت رواج یافت.
اهمیت حدیث و نوشتن آن
قرآن و احادیث از مهم‌ترین منابع شناخت دین اسلام هستند و احادیث، شارح و مفسر خطوط کلی قرآن در میان مسلمین هستند[۴] و با کنار گذاشتن آنها شناخت درست اسلام میسر نمی‌شود. به همین جهت پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) به فراگیری، حفظ، نوشتن و نشر حدیث تأکید می‌ورزیدند؛[۵] برای نمونه، پیامبر(ص) در مسجد خیف خطبه‌ای خواند و در آن فرمود: «نَضَّرَ اللَّهُ عَبْداً سَمِعَ مَقَالَتِی فَوَعَاهَا وَ حَفِظَهَا وَ بَلَّغَهَا مَنْ لَمْ یَسْمَعْهَا؛ خدا شاد و مسور کند بنده‌ای را که سخن مرا بشنود و در گوش گیرد و حفظ کند و به کسانی که نشنیده‌اند برساند.»[۶] درباره نوشتن حدیث نیز می‌فرماید: «قَيِّدُوا العِلمَ بالكِتابِ؛ علم را، با نوشتن در بند كشيد.»[۷]
با توجه به سفارشات رسول خدا(ص) گروهی از مسلمانان در زمان حیات ایشان احادیث را می‌نوشتند و این کار با فراز و نشیب‌هایی ادامه یافت و آثار گوناگون و متنوع حدیثی پدیدار شد.
تدوین حدیث در زمان پیامبر(ص)
مهم‌ترین آثار حدیثی دوره حیات پیامبر توسط امام علی(ع) نوشته شده است. یکی از آنها معروف به «کتاب علی» است که از آن با عناوینی چون، صحیفه علی، جامعه، صحیفه الفرائض و … یاد شده است. این کتاب را حضرت علی(ع) با املای پیامبر اکرم(ص) به منظور تدوین قانون اسلامی نوشته است؛ این کتاب در دست ائمه معصوم(ع) یکی پس از دیگری بوده و گاهی ایشان آن را به اصحاب خاص خود نشان داده‌اند و در مواردی هم بخشی‌هایی از آن را برای آنان قرائت نموده‌اند.[۸] کتاب دیگر، «کتاب جفر» بوده است که در آن خبر از همه حوادثی داده شده است که اتفاق خواهد افتاد. این کتاب نیز در دست ائمه(ع) است و ایشان از این کتاب نیز در روایات متعددی سخن به میان آورده‌اند.[۹]
معرفی منابع برای مطالعه
- تاریخ عمومی حدیث، دکتر مجید معارف ، انتشارات کویر.
- تاریخ حدیث شیعه (۱) عصر ظهور، سید محمد کاظم طباطبایی، سازمان مطالعه و تدوین (سمت).
- تدوین السنه الشریفه، محمد رضا الحسینی الجلالی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی ۱۴۱۳ ق.
- علم الحدیث، کاظم مدیر شانه چی، دفتر انتشارات اسلامی.
منابع
- ↑ راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، بی جا، دفتر نشر الکتاب، چاپ اول، ۱۴۰۴ق، ص۱۱۰؛ احمد بن فارس، معجم مقائیس اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۶.
- ↑ ر. ک. شیخ بهایی، الحبل المتین، قم، مکتبه بصیرتی، ۱۳۹۸ق، ص۴.
- ↑ قربانی، زین العابدین، علم حدیث و نقش آن در شناخت و تهذیب حدیث، قم، انصاریان، چاپ سوم، ۱۳۷۸، ص۲۰.
- ↑ نحل / ۴۴ و ۶۴.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، ترجمه سید جواد مصطفوی، تهران، علمیه اسلامیه، بی تا، ج۱، ص۶۵–۶۸؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، چاپ دوم، ۱۴۰۳، ج۲، ص۱۴۴–۱۵۳.
- ↑ اصول کافی، ج۲، ص۲۵۸، ح ۱.
- ↑ بحار الانوار، ج۷۴، ص۱۳۹.
- ↑ عسگری، سید مرتضی، معالم المدرستین، مجمع جهانی اهل بیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۳۹۴–۴۰۰.
- ↑ معالم المدرستین، ج۲، ص۴۰۱–۴۰۶.