آثار مکتوب ائمه
آیا اهل بیت(ع) اثر مکتوبی، تألیف، نامه یا تفسیری، بر جای گذاشته‌اند، که شیعیان بدان استناد کنند؟
امام علی(ع) کتاب‌هایی مانند تفسیر قرآن و کتاب جامعه داشتند که امروزه موجود نیست، اما بخشی از نامه‌های ایشان در نهج‌البلاغه باقی مانده است. در دوران امام حسن(ع) و امام حسین(ع)، به دلیل محدودیت‌های سیاسی، فقط برخی از خطبه‌ها و نامه‌ها از ایشان به جای مانده است. امام سجاد(ع) آثار مهمی داشتند که برخی از آنها امروزه در دسترس می‌باشد؛ مانند صحیفه سجادیه و رساله حقوق.
رساله‌ها و کتاب‌هایی به امامان بعدی منسوب شده است، اما بسیاری از این آثار از بین رفته‌اند و در انتساب برخی از آنها تردید وجود دارد؛ مانند فقه الرضا منسوب به امام رضا، تفسیر منسوب به امام حسن عسکری و ….
هر چند بخشی از میراث مکتوب ائمه(ع) از دست رفته، اما مهم‌ترین آثار آنها که روایات است، با اسناد معتبر در اختیار ما قرار دارد. معتبرترین منابع حدیثی شیعه، روایات اهل بیت با سند صحیح هستند که جمع‌آوری شده‌اند.
نسبت آثار مکتوب به ائمه
کتاب‌هایی در طول تاریخ به اهل بیت(ع) نسبت داده شده است که برخی در دسترس ما نیست، اما نسبت به برخی دیگر نظرات متفاوتی بیان شده است.
- نسبت آن کتاب یا نامه به معصوم قطعی و در دسترس است، مانند: نامه‌های حضرت علی(ع) در نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه و روایاتی که در جوامع روایی با سند معتبر نقل شده است.[یادداشت ۱]
- نسبت آن به معصوم ثابت نشده است، مانند: فقه الرضا(ع) منسوب به امام رضا(ع)، تفسیر منسوب به امام حسن عسکری(ع) و ….
تالیفات حدیثی دوران حضور ائمه(ع)
دوران امام علی(ع)
اولین کتاب ایشان تفسیر قرآن است.[۱] دومین کتاب «کتاب السنن و القضایا والاحکام» که ابواب مختلف فقهی در آن ذکر شده است.[۲] سومین کتاب، کتاب جامعه، یا کتاب علی(ع) است.[۳] صحیفه علی(ع) کتابی دیگر است که حجم آن کمتر از کتاب علی و الجامعه است.[۴] هیچ‌کدام از این کتاب‌ها اکنون در دست نیست.
عهدنامه مالک اشتر یکی دیگر از نوشته‌های حضرت علی(ع) به‌شمار می‌رود که در نهج البلاغه آمده است. به جز این مورد، نامه‌های دیگر حضرت به والیان و عاملان را نیز باید در شمار همین مکتوبات امام آورد. بیشتر این نامه‌ها در نهج البلاغه و مستدرک آن «بَهْجُ الصَّباغَةِ فی شَرْحِ نَهْجِ الْبَلاغَة» آمده است.
دوران امام حسن و امام حسین(ع)
در این دوره به جهت حاکمیت معاویه، مجالی برای کتابت حدیث وجود نداشت؛ آنچه می‌توان نام برد خطبه‌های امام حسین(ع) در منا، نامه‌های امام حسین(ع) به اهل کوفه، مسلم بن عقیل، بنی‌هاشم و بزرگان بصره می‌باشد که متن آنها از آثار جمع‌آوری شده این دوره است.[۵]
دوران امام سجاد(ع)
در تاریخ بیان شده است که امام سجاد(ع) هنگام شهادت، صندوقی را به امام باقر(ع) تحویل دادند که در آن کتب بسیاری بود.[۶] یکی از آن کتاب‌ها صحیفه سجادیه است.[۷] کتاب دیگر رساله حقوق است، که جامعه آداب سلوک فردی و اجتماعی است. «صحیفه الزهد»، «الجامع فی الفقه»، کتاب «حدیث» و «کتاب علی بن الحسین» از دیگر کتاب‌های منسوب به امام سجاد(ع) هستند.
دوران بقیه ائمه(ع)
- امام باقر(ع): نامه‌هایی از امام باقر به برخی از اصحاب در منابع روایی آمده است که مرحوم کلینی دو رساله از امام باقر به سعد الخیر را آورده است.[۸]برخی کتاب‌ها منسوب به امام باقر(ع) است؛ مانند کتاب التفسیر یا کتاب الهدایه[۹] که امروز در دسترس نیست.
- امام صادق(ع): رساله‌ها و کتاب‌هایی از حضرت صادق(ع) نقل شده، یا به ایشان منسوب است، مانند: «رساله اهوازیه»، «رساله فی الغنائم»، «رساله فی وجوه معایش العباد»، «نثر الدر» صحیفه‌ای است در کلمات قصار و همچنین رسائلی که جابر بن حیان از حضرت روایت کرده است.[۱۰][۱۱]
- امام الکاظم(ع): کتاب المسائل یا مسائل علیّ بن جعفر مجموعه روایاتی است که علی بن جعفر از برادرش امام کاظم پرسیده و آن حضرت پاسخ داده است و بارها چاپ شده است.[۱۲] این کتاب هر چند نوشته خود حضرت نیست، اما از جمله آثاری است که از آن حضرت باقی مانده است.
- امام رضا(ع): کتاب‌ها و نامه‌هایی به امام رضا(ع) نسبت داده شده است که در درستی آن تردید وجود دادرد؛ مانند فقه الرضا و ….[۱۳] رساله ذهبیه معروف به طب الرضا نیز یکی از نوشته‌های منسوب به امام رضا(ع) می‌باشد.[۱۴] در انتساب این رساله به امام نیز تردید وجود دارد.[۱۵][۱۶]
- امام جواد(ع): حدود ۲۵۰ حدیث از امام جواد(ع) در موضوعات فقهی، تفسیری و عقیدتی نقل شده است.[۱۷] کم‌بودن روایات منقول از وی در مقایسه با برخی دیگر از امامان معصوم را به جهت تحت کنترل بودن و همچنین سن کم وی در زمان شهادت دانسته‌اند.[۱۸] نامه‌های کوتاهی از امام جواد(ع) به برخی از شیعیان در کتاب‌های روایی آمده است که در اندازه کتاب یا نوشته طولانی نیستند.[۱۹][۲۰]
- امام هادی(ع): سید محسن امین نوشته‌هایی برای امام هادی (علیه‌السلام) برمی‌شمرد.[۲۱]از جمله: نامه آن حضرت در رد معتقدان به جبر و تفویض و اثبات عدل و امر بین الامرین؛[۲۲] گوشه‌ای از احکام دین، که ابن شهر آشوب در «مناقب» به آن اشاره کرده است.[۲۳]
- امام حسن عسکری(ع): دو کتاب به امام حسن عسکری نسبت داده شده است که در انتساب آنها تردیدهایی وجود دارد: یک: التفسیر المنسوب إلی الإمام الحسن العسکری علیه السلام.[۲۴] دو: تفسیر فاتحه الکتاب از امام حسن عسکری علیه السلام.[۲۵]
مطالعه بیشتر
- مکاتیب الأئمة علیهم السلام، احمدی میانجی، علی، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۴۲۶ق.
- آشنایی با متون حدیث، مهدی مهریزی (بخش دوم).
- سیر حدیث در اسلام سید احمد میرخانی.
منابع
- ↑ شرف الدین، عبدالحسین، المراجعات، قم، مجمع جهانی اهل بیت، ۱۴۲۶ق، ص۳۰۵–۳۰۶.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، تهران، المکتبه الاسلامیه، ج۲، ص۱۵۹.
- ↑ امین، محسن، اعیان الشیعه، بی جا، بی تا، ج۱، ص۹۳.
- ↑ حسینی، محمد رضا، تدوین السنه، قم، کتب الاعلام الاسلامی، ۱۳۷۶ش، ص۵۲.
- ↑ محمود شریفی، حسین، موسوعه کلمات الامام الحسین(ع)، معهد تحقیقات باقرالعلوم، قم، دارالمعروف، ۱۴۱۵ ق، ص۳۱۴–۳۱۵.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، دار احیاء التراث العربی، ج۲۶ ص۲۱۲.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، تهران، المکتبه الاسلامیه، ج۱۵، ص۱۸–۱۹.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۵۲.
- ↑ حسینی عاملی، محسن امین، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، چاپ پنجم، ۱۴۱۸ه، ج۲، ص۵۰۲.
- ↑ بحرانی اصفهانی، عبدالله بن نورالله، عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال (مستدرک سیده النساء إلی الإمام الجواد)، قم، مؤسسه الإمام المهدی، چاپ اول، ۱۴۱۳ ق، ج۲۰، قسم۱، ص۱۰۳.
- ↑ هاشمی خویی، میرزا حبیب‌الله، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، تهران، مکتبه الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۰ ق، ج۱۶، ص۱۳۹.
- ↑ عریضی، علی بن جعفر، مسائل علیّ بن جعفر و مستدرکاتها - قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ ق.
- ↑ منسوب به علی بن موسی، امام هشتم علیه السلام، الفقه المنسوب إلی الإمام الرضا علیه السلام، مشهد، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۶ ق.
- ↑ علی بن موسی، امام هشتم علیه السلام، طبّ الإمام الرضا علیه السلام (الرساله الذهبیه)، قم، دار الخیام، چاپ اول، ۱۴۰۲ق.
- ↑ طباطبایی، محمدکاظم؛ نصیری، هادی، پژوهشی در اعتبار رساله ذهبیه مقاله، علوم حدیث، بهار ۱۳۹۱- شماره ۶۳، ص۳ تا ۲۱.
- ↑ عبادی، احسان، پژوهشی نو در ارزیابی سندی و رجالی رساله ذهبیه، پاییز ۱۳۹۹، سال هفتم - شماره ۱۴، ص۷ تا ۲۸.
- ↑ عطاردی، عزیزالله، مسند الامام الجواد ابی‌جعفر محمد بن علی الرضا علیهماالسلام، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۱۰ق، ص۲۴۹.
- ↑ پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، قم، مؤسسه امام صادق، ۱۳۷۹ش، ص۵۶۲.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ ق، ج۳، ص۲۰۵.
- ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، التوحید، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۳۹۸ق.
- ↑ حسینی عاملی، محسن امین، اعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۹.
- ↑ ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، محقق و مصحح:غفاری، علی‌اکبر، جامعه مدرسین، قم، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق، ص۴۵۸ – ۴۷۵.
- ↑ ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل ابی‌طالب، مؤسسه انتشارات علامه، قم، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۵۲۵.
- ↑ حسن بن علی، امام یازدهم علیه السلام، التفسیر المنسوب إلی الإمام الحسن العسکری علیه السلام، قم، مؤسسه الامام المهدی، چاپ اول، ۱۴۰۹ ق.
- ↑ حسن بن علی، امام یازدهم علیه السلام، تفسیر فاتحه الکتاب از امام حسن عسکری علیه السلام - تهران، انتشارات کعبه، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- ↑ درباره جوامع روایی باید گفت که هرکدام از روایات آن از نظر سندی به سه دسته تقسیم می‌شوند: الف) روایات متواتر. ب) روایات آحاد معتبر که در فقه معتبر است ولی در معارف دین علم‌آور نیست. ج) روایات جعلی و ضعیف.
[[رده:]]