تاریخ تدوین کتب حدیثی شیعه: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
خط ۴: خط ۴:
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
نوشتن روایات شیعه، توسط حضرت علی(ع) و دیگر امامان شیعه شروع شده است. صحیفه سجادیه، رساله حقوق از جمله آثار نوشته شده باقی مانده از امام سجاد(ع) می‌باشد.
نوشتن روایات شیعه، توسط حضرت علی(ع) و دیگر امامان شیعه شروع شده است. [[صحیفه سجادیه]] و رساله حقوق از جمله آثار نوشته شده باقی مانده از امام سجاد(ع) می‌باشد.


در دوران ائمه(ع) و به‌طور خاص دوران امام باقر(ع) و امام صادق(ع) روایات بسیاری توسط شاگردان ایشان نوشته شد که برخ از این نوشته‌ها امروزه در دسترس می‌باشد مانند: کتاب مسائل علیّ بن جعفر؛ کتاب الزهد و کتاب المومن حسین بن سعید کوفی اهوازی؛ کتاب قرب الاسناد عبدالله بن جعفر حمیری؛ کتاب المحاسن احمد بن محمد بن خالد البرقی و ….
در دوران ائمه(ع) و به‌طور خاص دوران امام باقر(ع) و امام صادق(ع) روایات بسیاری توسط شاگردان ایشان نوشته شد که برخ از این نوشته‌ها امروزه در دسترس می‌باشد مانند: کتاب مسائل علیّ بن جعفر؛ کتاب الزهد و کتاب المومن حسین بن سعید کوفی اهوازی؛ کتاب قرب الاسناد عبدالله بن جعفر حمیری؛ کتاب المحاسن احمد بن محمد بن خالد البرقی و ….
خط ۱۶: خط ۱۶:
رساله‌ها و کتاب‌هایی به امامان منسوب شده است که بسیاری از این آثار از بین رفته‌اند. اولین کتاب امیرمومنان حضرت علی(ع)، کتاب تفسیر قرآن است.<ref>شرف الدین، عبدالحسین، المراجعات، قم، مجمع جهانی اهل بیت، ۱۴۲۶ق، ص۳۰۵–۳۰۶.</ref> دومین کتاب ایشان «کتاب السنن و القضایا والاحکام» می‌باشد که ابواب مختلف فقهی در آن ذکر شده است.<ref>آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، تهران، المکتبه الاسلامیه، ج۲، ص۱۵۹.</ref> سومین کتاب، [[کتاب جامعه]]، یا [[کتاب علی(ع)]] است.<ref>امین، محسن، اعیان الشیعه، بی جا، بی تا، ج۱، ص۹۳.</ref> [[صحیفه علی(ع)]] کتابی دیگر است که حجم آن کمتر از کتاب علی و الجامعه است.<ref>حسینی، محمد رضا، تدوین السنه، قم، کتب الاعلام الاسلامی، ۱۳۷۶ش، ص۵۲.</ref> هیچ‌کدام از این کتاب‌ها اکنون در دست‌رس نیست.
رساله‌ها و کتاب‌هایی به امامان منسوب شده است که بسیاری از این آثار از بین رفته‌اند. اولین کتاب امیرمومنان حضرت علی(ع)، کتاب تفسیر قرآن است.<ref>شرف الدین، عبدالحسین، المراجعات، قم، مجمع جهانی اهل بیت، ۱۴۲۶ق، ص۳۰۵–۳۰۶.</ref> دومین کتاب ایشان «کتاب السنن و القضایا والاحکام» می‌باشد که ابواب مختلف فقهی در آن ذکر شده است.<ref>آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، تهران، المکتبه الاسلامیه، ج۲، ص۱۵۹.</ref> سومین کتاب، [[کتاب جامعه]]، یا [[کتاب علی(ع)]] است.<ref>امین، محسن، اعیان الشیعه، بی جا، بی تا، ج۱، ص۹۳.</ref> [[صحیفه علی(ع)]] کتابی دیگر است که حجم آن کمتر از کتاب علی و الجامعه است.<ref>حسینی، محمد رضا، تدوین السنه، قم، کتب الاعلام الاسلامی، ۱۳۷۶ش، ص۵۲.</ref> هیچ‌کدام از این کتاب‌ها اکنون در دست‌رس نیست.


[[امام سجاد(ع)]] هنگام شهادت، صندوقی را به [[امام باقر(ع)]] تحویل دادند که در آن کتب بسیاری بود.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، دار احیاء التراث العربی، ج۲۶ ص۲۱۲.</ref> یکی از آن کتاب‌ها [[صحیفه سجادیه]] است.<ref>آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، تهران، المکتبه الاسلامیه، ج۱۵، ص۱۸.</ref> کتاب دیگر [[رساله حقوق]] است، که جامعه آداب سلوک فردی و اجتماعی است.
[[امام سجاد(ع)]] هنگام شهادت، صندوقی را به [[امام باقر(ع)]] تحویل دادند که در آن کتب بسیاری بود.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، دار احیاء التراث العربی، ج۲۶ ص۲۱۲.</ref> یکی از آن کتاب‌ها صحیفه است.<ref>آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، تهران، المکتبه الاسلامیه، ج۱۵، ص۱۸.</ref> کتاب دیگر، [[رساله حقوق]] است که دربرگیرنده آداب سلوک فردی و اجتماعی است.


دو کتاب به امام حسن عسکری نسبت داده شده است که در انتساب آنها تردیدهایی وجود دارد: یک: [[تفسیر امام حسن عسکری|التفسیر]].<ref>حسن بن علی، امام یازدهم علیه السلام، التفسیر المنسوب إلی الإمام الحسن العسکری علیه السلام، قم، مؤسسه الامام المهدی، چاپ اول، ۱۴۰۹ ق.</ref> دو: تفسیر فاتحه الکتاب.<ref>حسن بن علی، امام یازدهم علیه السلام، تفسیر فاتحه الکتاب، تهران، انتشارات کعبه، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.</ref>
دو کتاب به امام حسن عسکری نسبت داده شده است که در انتساب آنها تردیدهایی وجود دارد: یک: [[تفسیر امام حسن عسکری]].<ref>حسن بن علی، امام یازدهم علیه السلام، التفسیر المنسوب إلی الإمام الحسن العسکری علیه السلام، قم، مؤسسه الامام المهدی، چاپ اول، ۱۴۰۹ ق.</ref> دو: تفسیر فاتحه الکتاب.<ref>حسن بن علی، امام یازدهم علیه السلام، تفسیر فاتحه الکتاب، تهران، انتشارات کعبه، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.</ref>


هر چند بخش زیادی از میراث مکتوب ائمه(ع) امروزه در دسترس نیست، اما مهم‌ترین آثار آن‌ها که روایات است، با اسناد معتبر در منابع حدیثی شیعه، جمع‌آوری شده‌اند.
هر چند بخش زیادی از میراث مکتوب ائمه(ع) امروزه در دسترس نیست، اما مهم‌ترین آثار آن‌ها که روایات است، با اسناد معتبر در منابع حدیثی شیعه، جمع‌آوری شده‌اند.


== کتاب‌های نوشته شده در عصر امامان معصوم(ع) ==
== کتاب‌های نوشته شده در عصر امامان معصوم(ع) ==
با توجه به توصیه امامان(ع) به نگارش حدیث، اصول فراوانی توسط اصحاب ائمه(ع) تدوین شد و محل اعتماد محدثان قرار گرفت. شماره تقریبی این اصول چهار صد می‌باشد و از همین روی به آنها «اصول اربعمأه» گفته‌اند.<ref>مجید معارف، پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، تهران، ۱۳۷۴ش، ج1، ص177.</ref>
با توجه به توصیه امامان(ع) به نگارش حدیث، اصول فراوانی توسط اصحاب ائمه(ع) تدوین شد و محل اعتماد محدثان قرار گرفت. شماره تقریبی این اصول چهار صد می‌باشد و از همین روی به آنها «[[اصول اربعمأه]]» گفته‌اند.<ref>مجید معارف، پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، تهران، ۱۳۷۴ش، ج1، ص177.</ref>
برخی از کتاب‌هایی که در عصر امامان معصوم(ع) توسط بزرگان شیعه نوشته شده است و امروزه بارها به چاپ رسیده، عبارتند از:
برخی از کتاب‌هایی که در عصر امامان معصوم(ع) توسط بزرگان شیعه نوشته شده است و امروزه بارها به چاپ رسیده، عبارتند از:
* علی بن جعفر عریضی (فرزند امام صادق)، مسائل علیّ بن جعفر و مستدرکاتها، قم، چاپ اول، ۱۴۰۹ ق.
* کتاب '''مسائل علیّ بن جعفر و مستدرکاتها'''، علی بن جعفر عریضی (فرزند امام صادق).
* توحید المفضل (از اصحاب امام صادق)، مفضل بن عمر، قم، داوری، چاپ سوم، بی‌تا.
* کتاب '''توحید المفضل'''، مفضل بن عمر (از اصحاب امام صادق).
* حسین بن سعید کوفی اهوازی (اصحاب امام رضا، جواد و هادی)، کتاب المؤمن و کتاب الزهد و …، قم، ق‏۱۴۰۴.
* کتاب '''المؤمن''' و کتاب '''الزهد،''' حسین بن سعید کوفی اهوازی (از اصحاب امام رضا، جواد و هادی).
* حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الإسناد (امام هادی تا غیبت صغری)، قم، چاپ اول، ۱۴۱۳ ق.
* کتاب '''قرب الإسناد'''، عبدالله بن جعفر حمیری (از اصحاب امام هادی).
* برقی، احمد بن محمد بن خالد برقی (متوفای۲۷۴قمری)، المحاسن(۲جلدی)، قم، چاپ دوم، ۱۳۷۱ ق.
* کتاب '''المحاسن'''، احمد بن محمد بن خالد برقی (متوفای۲۷۴قمری)، (۲جلدی).
* محمد بن حسن صفار (از اصحاب امام حسن عسکری و متوفای ۲۹۰قمری) بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، قم، چاپ دوم، ۱۴۰۴ ق.
* کتاب '''بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم'''، محمد بن حسن صفار (از اصحاب امام حسن عسکری و متوفای ۲۹۰قمری).


== کتاب‌های نوشته شده از عصر غیبت تا پایان قرن ۵ ==
== کتاب‌های نوشته شده از عصر غیبت تا پایان قرن ۵ ==
امام حسن عسکری(ع) در سال ۲۶۰ قمری به شهادت رسید.<ref>شیخ مفید، الارشاد، قم، آل البیت، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۶.</ref> با آغاز غیبت امام دوازدهم بعد از شهادت پدرش،<ref>صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، قم، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ۱۴۰۵ق، ص۴۷۳.</ref>دوره جمع‌آوری حدیث شیعه در مجموعه‌های باب‌بندی شده شروع می‌شود که برخی از آنها عبارتند از:
امام حسن عسکری(ع) در سال ۲۶۰ قمری به شهادت رسید.<ref>شیخ مفید، الارشاد، قم، آل البیت، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۶.</ref> با آغاز غیبت امام دوازدهم بعد از شهادت پدرش،<ref>صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، قم، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ۱۴۰۵ق، ص۴۷۳.</ref>دوره جمع‌آوری حدیث شیعه در مجموعه‌های باب‌بندی شده شروع می‌شود که برخی از آنها عبارتند از:
* الکافی، محمد بن یعقوب کلینی (متوفای۳۲۹ق).
* '''الکافی'''، محمد بن یعقوب کلینی (متوفای۳۲۹ق).
* الإمامة و التبصرة من الحیرة، علی بن حسین ابن بابویه (متوفای۳۲۹ق).
* '''الإمامة و التبصرة من الحیرة'''، علی بن حسین ابن بابویه (متوفای۳۲۹ق).
* التمحیص، محمد بن همام اسکافی (متوفای ۳۳۶ق).
* '''التمحیص'''، محمد بن همام اسکافی (متوفای ۳۳۶ق).
* الجعفریات (الأشعثیات)، محمد بن محمد ابن اشعث (متوفای قرن۴).
* '''الجعفریات (الأشعثیات)'''، محمد بن محمد ابن اشعث (متوفای قرن۴).
* کفایة الأثر فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر، علی بن محمد خزاز رازی (متوفای قرن۴).
* '''کفایة الأثر فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر'''، علی بن محمد خزاز رازی (متوفای قرن۴).
* الغیبة، محمد بن ابراهیم نعمانی، (متوفای ۳۶۰ق).
* '''الغیبة'''، محمد بن ابراهیم نعمانی، (متوفای ۳۶۰ق).
* کامل الزیارات، جعفر بن محمد ابن قولویه (متوفای۳۶۷ق).
* '''کامل الزیارات'''، جعفر بن محمد ابن قولویه (متوفای۳۶۷ق).
* محمد بن علی ابن بابویه، (متوفای ۳۸۳ق)، دارای چندین کتاب می‌باشد: من لا یحضره الفقیه، الأمالی، التوحید، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، الخصال، صفات الشیعة، عیون أخبار الرضا علیه السلام، فضائل الأشهر الثلاثة، فضائل الشیعة، کمال الدین و تمام النعمة، مصادقة الإخوان، معانی الأخبار، إعتقادات الإمامیة، علل الشرائع.
* محمد بن علی ابن بابویه، (متوفای ۳۸۳ق)، دارای چندین کتاب می‌باشد: من لا یحضره الفقیه، الأمالی، التوحید، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، الخصال، صفات الشیعة، عیون أخبار الرضا علیه السلام، فضائل الأشهر الثلاثة، فضائل الشیعة، کمال الدین و تمام النعمة، مصادقة الإخوان، معانی الأخبار، إعتقادات الإمامیة، علل الشرائع.
* محمد بن حسین شریف الرضی (متوفای۴۰۶ق)، دارای چندین کتاب می‌باشد: نهج البلاغة، خصائص الأئمة علیهم السلام، المجازات النبویة.
* محمد بن حسین شریف الرضی (متوفای۴۰۶ق)، دارای چندین کتاب می‌باشد: نهج البلاغة، خصائص الأئمة علیهم السلام، المجازات النبویة.
* محمد بن محمد معروف به شیخ مفید (متوفای ۴۱۳)، دارای چندین کتاب می‌باشد: الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، الأمالی، تفضیل أمیر المؤمنین علیه السلام، کتاب المزار و ….
* محمد بن محمد معروف به شیخ مفید (متوفای ۴۱۳)، دارای چندین کتاب می‌باشد: الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، الأمالی، تفضیل أمیر المؤمنین علیه السلام، کتاب المزار و ….
* محمد بن الحسن معروف به شیخ طوسی (متوفای۴۶۰ق)، دارای چندین کتاب می‌باشد: الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهذیب الأحکام، الأمالی، الغیبة، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد و ….
* محمد بن الحسن معروف به شیخ طوسی (متوفای۴۶۰ق)، دارای چندین کتاب می‌باشد: الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهذیب الأحکام، الأمالی، الغیبة، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد و ….
مائة منقبة من مناقب أمیر المؤمنین و الأئمة، محمد بن احمد ابن شاذان (متوفای۴۶۰ق).
* '''مائة منقبة من مناقب أمیر المؤمنین و الأئمة'''، محمد بن احمد ابن شاذان (متوفای۴۶۰ق).
 
== کتب اربعه، مهم‌ترین کتاب‌های روایی شیعه ==
== کتب اربعه، مهم‌ترین کتاب‌های روایی شیعه ==
{{نوشتار اصلی|کتب اربعه شیعه}}
{{نوشتار اصلی|کتب اربعه شیعه}}
خط ۵۲: خط ۵۱:
{{همچنین ببینید| اعتبار کتب اربعه شیعه}}
{{همچنین ببینید| اعتبار کتب اربعه شیعه}}
'''کتب اربعه'''؛ این چهار کتاب بعد از قرآن، نهج البلاغه و صحیفه سجادیه مهم‌ترین کتاب‌های شیعه هستند:
'''کتب اربعه'''؛ این چهار کتاب بعد از قرآن، نهج البلاغه و صحیفه سجادیه مهم‌ترین کتاب‌های شیعه هستند:
* [[اعتبار کتاب کافی|کافی]]، [[محمد بن یعقوب کلینی]] که دارای هشت جلد است؛ کتاب کافی دارای ۱۶۱۹۹ حدیث است.<ref>مدیر شانه‌چی، کاظم، علم الحدیث، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، ص۷۷.</ref>
* کتاب [[اعتبار کتاب کافی|الکافی]]، [[محمد بن یعقوب کلینی]] که دارای هشت جلد است؛ کتاب کافی دارای ۱۶۱۹۹ حدیث است.<ref>مدیر شانه‌چی، کاظم، علم الحدیث، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، ص۷۷.</ref>
* [[من لا یحضره الفقیه]]، [[شیخ صدوق]] (ابوجعفر محمد بن علی) که در چهار جلد به چاپ شده و بیشتر روایات آن فقهی بوده و مجموع روایات آن ۵۹۰۱ روایت است.<ref>مدیر شانه‌چی، کاظم، علم الحدیث، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، ص۷۸.</ref>
* کتاب [[من لا یحضره الفقیه]]، [[شیخ صدوق]] (ابوجعفر محمد بن علی) که در چهار جلد به چاپ شده و بیشتر روایات آن فقهی بوده و مجموع روایات آن ۵۹۰۱ روایت است.<ref>مدیر شانه‌چی، کاظم، علم الحدیث، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، ص۷۸.</ref>
* [[تهذیب الاحکام]]، [[شیخ طوسی]] (ابو جعفر محمد بن حسن). این کتاب در ده جلد چاپ شده و مشتمل بر ۱۳۵۹ حدیث است.
* کتاب [[تهذیب الاحکام]]، [[شیخ طوسی]] (ابو جعفر محمد بن حسن). این کتاب در ده جلد چاپ شده و مشتمل بر ۱۳۵۹ حدیث است.
* [[الاستبصار]]، این کتاب نیز از شیخ طوسی است. روایت‌های استبصار ۵۵۱۱ در ۹۲۵ باب است، این کتاب در چهار جلد منتشر شده است.<ref>مهریزی، مهدی، آشنایی با متون حدیث، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷، ص۹۹–۱۰۱.</ref>
* کتاب [[الاستبصار]]، این کتاب نیز از شیخ طوسی است. روایت‌های استبصار ۵۵۱۱ در ۹۲۵ باب است، این کتاب در چهار جلد منتشر شده است.<ref>مهریزی، مهدی، آشنایی با متون حدیث، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷، ص۹۹–۱۰۱.</ref>


== تدوین مجموعه‌های حدیث ==
== تدوین مجموعه‌های حدیث ==
trustworthy
۳٬۴۹۵

ویرایش