نزول الفاظ قرآن از جانب خداوند

سؤال

آیا الفاظ قرآن کریم از طرف خداوند نازل شده است یا از طرف پیامبر اکرم(ص)؟

قرآن کریم بزرگ‌ترین معجزه اسلام از جانب رسول خدا(ص) می‌باشد. در قرآن کریم به تصریح، آورده شدن مانند قرآن، مانند ۱۰ سوره و حتی یک سوره توسط بشر غیرممکن دانسته شده است. علاوه بر این استفاده از عباراتی مانند تلاوت، قرائت و ترتیل در قرآن نشان می‌دهد، خواننده فقط الفاظ آن را می‌خواند و آن‌ها را تکلّم یا ایجاد نمی‌کند، پس الفاظ قرآن توسط خداوند صادر شده است و پیامبر(ص) فقط خواننده آن می‌باشد. نکته دیگر تصریح قرآن، بر الهی بودن آن است که از عبارت «کلام الله» برای تعبیر از قرآن استفاده شده است.

تحدی قرآن

مقالهٔ اصلی: تحدی قرآن

قرآن کریم بزرگ‌ترین و مهم‌ترین معجزه اسلام است که با شیواترین سبک و رساترین بیان و استوارترین محتوا در آن زمان عرضه شد و آنان به خوبی تشخیص دادند که این سخن نمی‌تواند ساخته بشر باشد که این گونه آنان را در مقابل تحدّی و هم‌آوردی ناتوان ساخته است.

قرآن در چند مرحله تحدّی و هم‌آورد خواستن خود را مطرح کرده است:

• به‌طور مطلق خواسته سخنی همچون قرآن بیاورند: ﴿أَمْ یَقُولُونَ تَقَوَّلَهُ بَلْ لا یُؤْمِنُونَ. فَلْیَأْتُوا بِحَدِیثٍ مِثْلِهِ إِنْ کَانُوا صَادِقِینَ؛ آنها می‌گویند قرآن را به خدا افترا بسته، ولی آنها ایمان ندارند. اگر راست می‌گویند سخنی همانند آن بیاورند.﴾(طور:۳۴ – ۳۳)
• ده سوره مانند قرآن بیاورند: ﴿أَمْ یَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ مُفْتَرَیَاتٍ وَادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ؛ آیا کافران می‌گویند این قرآن را خود او به هم بافته و به خدا نسبت می‌دهد؟! بگو: اگر راست می‌گویید شما هم با کمک همه فصحای عرب بدون وحی خدا ده سوره بربافته مانند این قرآن بیاورید.﴾(هود:۱۳)
• یک سوره مانند قرآن بیاورند: ﴿أَمْ یَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُوا بِسُورَة مِثْلِهِ وَادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ؛ بلکه کافران می‌گویند قرآن را (محمد) خود بافته است. بگو: اگر راست می‌گویید شما خود و هم از هر کس نیز می‌توانید کمک بطلبید و یک سوره مانند آن بیاورید.﴾(یونس:۳۸) در آیه دیگر نیز فرمود: ﴿وَ إِنْ كُنْتُمْ في‏ رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنا عَلى‏ عَبْدِنا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَ ادْعُوا شُهَداءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صادِقينَ؛ و اگر در باره آنچه بر بنده خود [پيامبر] نازل كرده‏ايم شك و ترديد داريد، (دست كم) يك سوره همانند آن بياوريد؛ و گواهان خود را- غير خدا- براى اين كار، فراخوانيد اگر راست مى‏گوييد!﴾(بقره:۲۳)

بقره / ۲۳. در نهایت برای رد امکان آوردن مانند قرآن، می‌فرماید: ﴿قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلى‏ أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ كانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهيراً؛ بگو: اگر انسان‌ها و جن‌ها اتفاق كنند كه همانند اين قرآن را بياورند، همانند آن را نخواهند آورد؛ هر چند يكديگر را (در اين كار) كمك كنند.﴾(اسراء:۸۸)

تاریخ شهادت می‌دهد که منکران قرآن و رسالت در مقام مبارزه برآمدند، امّا نتوانستند کاری از پیش ببرند و در آوردن همانندی برای قرآن عاجز ماندند. با توجه به اتهام مشرکین به پیامبر که خود قرآن را جمع‌آوری کرده است، خداوند با هماوردطلبی با این اتهام مقابله کرده و کلام قرآن و آوردن مثل قرآن را غیر مادی و از توانایی بشر خارج می‌داند.

استفاده از الفاظ تلاوت و قرائت

از آیاتی که واژه‌های «قرائت»، «تلاوت» و «ترتیل» به کار برده شده است فهمیده می‌شود که خواندن قرآن غیر از تکلم و انشاء آن است. این واژه‌ها، از نظر وضع لغت، تنها بازگوکردن سخنان دیگران را می‌رساند، که الفاظ از دیگری باشد و بازگو کننده، آن را فقط تلاوت می‌کند و از خود چیزی اضافه نمی‌کند. قرائت در مقابل تکلّم است، قرائت حکایت نثری است که الفاظ و عبارات آن قبلاً تنظیم شده است و تکلّم، ایجاد معنا است با الفاظ و عباراتی که خود فرد تنظیم می‌کند و هرگز در جایی از قرآن نیامده است که پیامبر(ص) قرآن را تکلم می‌نمود.

تصریح قرآن به نزول الفاظ توسط خداوند

قرآن از خود به عنوان «کلام الله» یاد کرده است: ﴿وَ إِنْ أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِکِینَ اسْتَجَارَکَ فَأَجِرْهُ حَتَّی یَسْمَعَ کَلامَ اللَّهِ؛ اگر یکی از مشرکان به تو پناه آورد، پناه ده تا کلام خدا را بشنود.﴾(توبه:۶) و نسبت دادن سخن به گوينده‌ي آن در صورتي منطقي و معقول است كه گوينده خود در انتخاب، تنظيم و چينش كلمات و شكل دادن به ساختار و تركيب جمله‌ها، نقش اصلي را به‌عهده داشته باشد. ازسوی دیگر خداوند تصریح کرده است که پیامبر اختیار تبدیل و تغییر در قرآن را ندارد: ﴿وَإِذَا تُتْلَی عَلَیْهِمْ آیَاتُنَا بَیِّنَاتٍ قَالَ الَّذِینَ لا یَرْجُونَ لِقَاءَنَا ائْتِ بِقُرْآنٍ غَیْرِ هَذَا أَوْ بَدِّلْهُ قُلْ مَا یَکُونُ لِی أَنْ أُبَدِّلَهُ مِنْ تِلْقَاءِ نَفْسِی إِنْ أَتَّبِعُ إِلا مَا یُوحَی إِلَیَّ إِنِّی أَخَافُ إِنْ عَصَیْتُ رَبِّی عَذَابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ؛ و هنگامی که آیات روشن ما بر آنها خوانده می‌شود، کسانی که ایمان به لقای ما (و روز رستاخیز) ندارند می‌گویند: قرآنی غیر از این بیاور، یا آن را تبدیل کن! بگو: من حق ندارم که از پیش خود آن را تغییر دهم؛ فقط از چیزی که بر من وحی می‌شود، پیروی می‌کنم! من اگر پروردگارم را نافرمانی کنم، از مجازات روز بزرگ (قیامت) می‌ترسم!﴾(یونس:۱۵) این صراحت قرآن، ثابت می‌کند که الفاظ قرآن هم از سوی خداست و پیامبر در آن دخالتی ندارد.

مطالعه بیشتر

• مقاله «وحیانی بودن الفاظ قرآن»، سید موسی حسینی، مجله پژوهشهای قرآنی، ۱۳۷۹ش، شماره ۲۱ و ۲۲، ویژه نامه مبانی و فهم قرآن.
• مقاله «نقد و بررسی دیدگاه های مختلف در رابطه با وحیانی بودن الفاظ قرآن کریم»، محمد شیبانی، مجله پژوهشنامه کلام، سال سوم، بهار و تابستان ۱۳۹۵، شماره ۴.
• مقاله «نقد و بررسی دیدگاه‌های مختلف در رابطه با وحیانی بودن الفاظ قرآن‌کریم»، مجله پژوهشنامه کلام، دوره ۳، شماره ۴، مرداد ۱۳۹۵، صفحه ۲۵-۴۶ .