پیش نویس:تواب

سؤال

تواب صفت خداوند به چه معناست؟

تواب

معنا و مفهوم

صفت «توّاب (توبه پذير) » ، صيغه مبالغه از مادّه «تَوَبَ» است كه دلالت بر بازگشت دارد. گفته مى شود : «تاب من ذنبه ؛ از گناهش بازگشت». توبه، رجوع از گناه است. پس توّاب ، در صفات خداوند ، به معناى بسيار بازگردنده (توبه پذير) است.

گاه پرسشى درباره توبه خدا مطرح مى شود كه مفاد آن ، اين است : هر گاه توبه ، به بنده گناهكار نسبت داده شود، به معناى بازگشت از گناه است. پس آن گاه كه به خدا نسبت داده شود و گفته شود : «خداوند ، بر او بازگشت» و «اوست بسيار توبه كننده» به چه معناست؟ در پاسخ گفته شده است : «خدا بر او توبه كرد»، يعنى او را آمرزيد و از گناهان رهايى بخشيد يا به او توفيق توبه داد يا با آمرزش، بر او بازگشت، يا با بخشش خود، بر بنده اش باز مى گردد، هنگامى كه وى از گناهش به سوى خدا باز مى گردد. ما مى دانيم كه مؤمنان و بندگان شايسته خدا، از عنايتى خاص از سوى او بهره مند هستند ؛ ولى هر گاه بنده مرتكب گناهى شود، اين عنايت از او سلب مى شود. حال اگر توبه كند و از ارتكاب گناه باز گردد، خداى سبحان نيز به سوى او باز مى گردد. بازگشت خدا به سوى توبه كننده، به معناى پذيرش توبه او و گذشت از او و آمرزش او و در بر گرفتن دوباره او با عنايت هاى ويژه است.

تیتر

از واژه های هم ریشة توبه ، توّاب (صیغة مبالغه ، به معنای بسیار توبه کننده ؛ برای نظری دیگر در بارة این واژه رجوع کنید به جفری ، ص 95) است که غالباً به عنوان صفت خداوند آمده و، بجز دو مورد ( رجوع کنید به نور: 10؛ نصر:3)، همراه با صفت رحیم ذکر شده و دلالت دارد بر اینکه خداوند به سبب صفت رحمتش ، توبه را می پذیرد ( رجوع کنید به ادامة مقاله ، بحث کلامی ). توّاب را به معنای کسی ذکر کرده اند که توبة بندگانش را قبول و اسباب توبه را برایشان فراهم می کند، و هر قدر توبه از سوی بنده تکرار شود، قبول توبه نیز از جانب خداوند تکرار می شود (کَفْعَمی ، 1405، ص 333). واژة توّاب تنها در آیة 222 سورة بقره ، در مورد بنده و به معنای تائب ، آمده است.

تیتر

واژه تواب در قرآن، يازده بار آمده و در همه موارد به عنوان وصف خدا به كار رفته است، چنان كه مى فرمايد:

(فَتَلَقّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمات فَتابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَوّابُ الرَّحيم).(بقره/37) «آدم كلماتى را از خدا اخذ كرد، و خدا از طريق رحمت به او بازگشت، او توبه پذير و مهربان است»

ولى گاه اين كلمه به خدا نسبت داده مى‏شود، در آنجا به معنى بازگشت به رحمت است، يعنى رحمتى را كه به خاطر ارتكاب گناه از بنده سلب كرده بود بعد از بازگشت او به خط اطاعت و بندگى به او باز مى‏گرداند، و به همين جهت در مورد خدا تعبير به" تواب" (بسيار بازگشت كننده به رحمت) مى‏شود. و به تعبير ديگر" توبه" لفظى است مشترك، ميان خدا و بندگان، هنگامى كه بندگان به آن توصيف شوند مفهومش اين است كه به سوى خدا بازگشته‏اند زيرا هر گنهكارى در حقيقت از پروردگارش فرار كرده، هنگامى كه توبه مى‏كند به سوى او باز مى‏گردد. خداوند نيز در حالت عصيان بندگان گويى از آنها روى‏گردان مى‏شود، هنگامى كه خداوند به توبه توصيف مى‏شود، مفهومش اين است كه نظر لطف و رحمت و محبتش را به آنها باز مى‏گرداند.