جمع‌آوری قرآن توسط خلیفه سوم: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۰۴

سؤال

جریان جمع‌آوری قرآن توسط خلیفه سوم چگونه بوده است؟

عثمان خلیفه سوم، برای حفظ قرآن و رفع اختلاف‌ها، اقدام به جمع‌آوری و یکسان‌کردن نسخه‌های قرآن در سال بیست و پنجم هجری نمود. عثمان در این یکسان‌سازی، اهدافی از جمله جمع‌آوری منابع صحیح برای تهیه نسخه واحد، انتشار نسخه واحد میان مسلمانان و از بین بردن نسخه‌های دیگر را دنبال می‌کرد.

عثمان، نسخه‌هایی از نسخه واحد تهیه کرد و به شهرهای مختلف فرستاد و بعد از تدوین نسخه واحد، دستور داد سایر نسخه‌ها را بسوزانند و این عمل، باعث انتقاد و سرزنش او شد.

امام علی(ع) پس از آن‌که به خلافت رسید، مردم را برآن داشت تا به همان نسخه عثمان، پایبند باشند و تغییری در آن ندهند. امامان شیعه نیز معتقدند قرآن باید طبق نسخه و قرائت مرسوم قرائت شود. شیعیان به تبعیت از امامان معتقدند قرآنی که امروزه در دست مسلمانان است، همان قرآن کامل و جامع است و هرگز تحریف و تغییری در آن صورت نگرفته است.

جمع‌آوری قرآن توسط خلیفه اول

خلیفه اول در زمان حکمرانی خود، دستور داد، قرآن را از روی قطعات چوب، استخوان و ... جمع‌آوری کنند. ابوبکر این مسئولیت را بر عهده زید بن ثابت گذاشت.^[۱] البته امام علی(ع) پس از رحلت پیامبر اسلام به جمع‌آوری قرآن پرداخت، اما به دلایلی پذیرفته نشد.^[۲]

نسخه‌های مختلف و آغاز یکسان‌سازی نسخه‌های قرآن

عثمان، خلیفه سوم با مشاهده اختلاف نسخه‌های قرآن، به پیشنهاد حذیفه بن یمان به‌طور جدی به فکر یکسان‌سازی نسخه‌ها برآمد. او با عده‌ای از اصحاب که در مدینه بودند مشورت نمود، همگی آنها بر ضرورت همسان‌سازی نسخه‌های قرآن، اتفاق نظر داشتند. عثمان ۱۲ نفر به سرپرستی اُبی بن کعب را برای این کار مشخص کرد.

او در سال بیست و پنجم هجری، با هدف حفظ و صیانت قرآن و رفع اختلاف‌ها و پرهیز از خطر تحریف و … اقدام به جمع‌آوری و یکسان کردن نسخه‌های قرآن نمود. عثمان چند هدف را تعیین نمود:

جمع‌آوری منابع و مآخذ صحیح برای تهیه نسخه (نسخه) واحد و انتشار آن بین مسلمانان.
مقابله نسخه‌های آماده شده با یکدیگر، به منظور حصول اطمینان نسبت به صحت آنها و نبود اختلاف.
جمع‌آوری نسخه یا صحیفه‌هایی که قرآن در آنها ثبت شده از تمامی بلاد اسلامی و نابود کردن آنها.
ملزم کردن همهٔ مسلمانان به قرائت این نسخه و منع از تلاوت نسخه‌ها و قرائت‌های دیگر.^[۳]

عثمان نسخه‌هایی از نسخه معین شده را به شهرهای مختلف فرستاد. برخی تعداد نسخه‌های تهیه شده که همراه یک قاری به یکی از مراکز مهم اسلامی آن زمان ارسال می‌شد را شش یا هفت نسخه دانسته‌اند. علاوه بر آن‌ها یک نسخه هم در مدینه نگهداری می‌شد که آن را «مصحف اُم» یا «مصحف امام» می‌نامیدند که نسخهٔ مرجع عمومی بود؛ چنان‌چه میان نسخه‌های فرستاده شده به بلاد دیگر، اختلافی پیدا می‌شد، ملاک تصحیح، نسخه مدینه بود.^[۴] خلیفهٔ سوم، برای خاتمه دادن به اضطراب و نابسامانی‌ها در قرائت‌های قرآن، بعد از تدوین نسخه واحد، دستور داد سایر نسخه‌ها را بسوزانند و این عمل، باعث انتقاد و سرزنش او شد.^[۵]

دیدگاه امام علی(ع)

عثمان با مشورت صحابه به این نتیجه رسید، نسخه‌ها را یکسان کند و کمیته‌ای به مسئولیت و سرپرستی اُبی بن کعب تشکیل شد و کار یکسان‌سازی نسخه‌ها را شروع کرد.^[۶]

سیوطی نقل می‌کند که علی(ع) نیز در این باره رأی موافق خود را به گونه‌ای اصولی ابراز نمود و گفت: «به من گفته‌اند که برخی می‌گویند قرائت من بهتر از قرائت توست و…». به او (عثمان) گفتم: «نظرت چیست؟» گفت: «نظرم این است که یک نسخه در میان مردم باشد.» گفتم: «نظرت خوب است.»^[۷]

پس از آن‌که امام علی(ع) به خلافت رسید، مردم را برآن داشت تا به همان نسخه عثمان، پایبند باشند و تغییری در آن ندهند، گر چه در آن غلط‌های املایی وجود داشت. این بدان جهت بود که از آن پس، هیچ‌کس به عنوان اصلاح قرآن، تغییر و تحریفی در آن به وجود نیاورد.^[۸]

امامان شیعه نیز قایل‌اند که قرآن را باید طبق نسخه و قرائت مرسوم قرائت کرد. شیعیان به تبعیت از امامان معتقدند قرآنی که امروزه در دست مسلمانان است، همان قرآن کامل و جامع است و هرگز تحریف و تغییری در آن صورت نگرفته است. شخصی در نزد امام صادق(ع) عبارتی از قرآن را بر خلاف قرائت دیگران قرائت کرد. امام به او فرمود: «دیگر این‌گونه قرائت مکن و همان‌گونه که همگان قرائت می‌کنند، قرائت نما.»^[۹]

جستارهای وابسته

منابع

↑ سجستانی، أبو بكر بن أبي داود، المصاحف، مصر- قاهره، الفاروق الحديثة، چاپ اول، ۱۴۲۳ق، ص۴۸.
↑ محمود راميار، تاريخ قرآن، تهران، انتشارات اميركبير، ص۴۱۰.
↑ پژوهشی در تاریخ قرآن، ص۴۴۸–۴۶۲.
↑ المصاحف، ص۳۴ و ۱۱۲–۱۱۳.
↑ التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۳۴–۳۸۵.
↑ التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۳۴–۳۸۵.
↑ الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص۱۲۶.
↑ پژوهشی در تاریخ قرآن، ص۴۴۸–۴۶۲.
↑ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، قم، موسسه آل‌البیت، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۶۲، باب۷۴،حدیث۷۶۳۱.

[1] سجستانی، أبو بكر بن أبي داود، المصاحف، مصر- قاهره، الفاروق الحديثة، چاپ اول، ۱۴۲۳ق، ص۴۸.

[2] محمود راميار، تاريخ قرآن، تهران، انتشارات اميركبير، ص۴۱۰.

[:0-3] پژوهشی در تاریخ قرآن، ص۴۴۸–۴۶۲.

[:1-4] المصاحف، ص۳۴ و ۱۱۲–۱۱۳.

[5] التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۳۴–۳۸۵.

[6] التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۳۴–۳۸۵.

[7] الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص۱۲۶.

[8] پژوهشی در تاریخ قرآن، ص۴۴۸–۴۶۲.

[9] شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، قم، موسسه آل‌البیت، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۶۲، باب۷۴،حدیث۷۶۳۱.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{در دست ویرایش|کاربر=Rezapour }}
 {{شروع متن}}
 {{سوال}}
-جريان جمع‌آوري قرآن توسط خليفه ي اول و سوم چگونه بوده است؟
+جریان جمع‌آوری قرآن توسط خلیفه سوم چگونه بوده است؟
 {{پایان سوال}}
-{{پاسخ}}
+{{پاسخ}}عثمان خلیفه سوم، برای حفظ قرآن و رفع اختلاف‌ها، اقدام به جمع‌آوری و یکسان‌کردن نسخه‌های قرآن در سال بیست و پنجم هجری نمود. عثمان در این یکسان‌سازی، اهدافی از جمله جمع‌آوری منابع صحیح برای تهیه نسخه واحد، انتشار نسخه واحد میان مسلمانان و از بین بردن نسخه‌های دیگر را دنبال می‌کرد.
-بنابر وصيت پيامبر گرامي قرآن بايد جمع‌آوري مي‌شد تا مانند تورات يهود در معرض تحريف قرار نگيرد. پس از رحلت پيامبر حضرت علي به تبعيت از وصيت ايشان به اين مهم پرداخت و آن را عرضه داشت، ولي به دلايلي پذيرفته نشد، لكن از آنجا كه قرآن، نخستين مرجع تشريع آيين اسلام و زيربناي ساخت جامعه اسلامي است، ضرورت داشت خلفاي وقت با استفاده از ديگر كاتبان كلام الهي، قرآن را از روي قطعات چوب و استخوان و سينه‌هاي حافظان جمع‌آوري و آن را ضبط كنند؛ بنابراين، ابوبكر از زيد بن ثابت خواست تا قرآن را جمع‌آوري كند. زيد مي‌گويد:
-ابوبكر مرا خواند و پس از مشاوره با عمر، گفت: بسياري از قاريان و حافظان قرآن، در جنگ يمامه شهيد شده‌اند و بيم آن مي‌رود كه در موارد ديگر نيز گروهي ديگر كشته شوند و قسمت عمده ي قرآن از بين برود، آن‌گاه جمع‌آوري قرآن را مطرح ساخت... و به من اصرار ورزيدند تا به ناچار آن را پذيرفتم... و قرآن را كه بر صفحاتي از سنگ و چوب نوشته شده بود، جمع‌آوري كردم.<ref>ر.ك: المصاحف، ص۶ ـ ۹.</ref>
+عثمان، نسخه‌هایی از نسخه واحد تهیه کرد و به شهرهای مختلف فرستاد و بعد از تدوین نسخه واحد، دستور داد سایر نسخه‌ها را بسوزانند و این عمل، باعث انتقاد و سرزنش او شد.
-در نخستين اقدام، اعلام كرد هر كس هر چه از قرآن نزد خود دارد بياورد. سپس با تشكيل گروهي كار جمع‌آوري آيات و سوره‌ها را آغاز نمود تا آن را از پراكندگي و خطر از بين رفتن نجات دهد. هر سوره‌اي كه كامل مي‌شد، در صندوقچه مانندي ازچرم به نام «رَبعه» قرار داده مي‌شد؛ هر چند كه بين سوره‌ها نظم و ترتيبي به وجود نياورد.
+[[امام علی(ع)]] پس از آن‌که به خلافت رسید، مردم را برآن داشت تا به همان نسخه عثمان، پایبند باشند و تغییری در آن ندهند. امامان شیعه نیز معتقدند قرآن باید طبق نسخه و قرائت مرسوم قرائت شود. شیعیان به تبعیت از امامان معتقدند قرآنی که امروزه در دست مسلمانان است، همان قرآن کامل و جامع است و هرگز تحریف و تغییری در آن صورت نگرفته است.
-اين صحيفه‌ها كه نام سوره‌هاي قرآن بر آنها نگاشته شده بود، پس از اتمام به ابوبكر و بعد از او به عمر سپرده شد و سپس نزد دخترش «حفصه» نگهداري شد و عثمان نيز، هنگام يكسان كردن مصحف‌ها آن را به عاريت گرفت تا نسخه ي ديگر قرآن را با آن مقابله كند و سپس آن را به حفصه بازگرداند. بعد از مرگ حفصه، مروان كه از جانب معاويه والي مدينه بود، آن را از ورثه ي حفصه گرفت و از بين برد.<ref>ر.ك: غانم القدوري الحمد، رسم الخط المصحف، ترجمه‌ي يعقوب جعفري، ص۹۰ ـ ۹۵.</ref>
+== جمع‌آوری قرآن توسط خلیفه اول ==
+{{نوشتار اصلی|جمع‌آوری قرآن توسط خلیفه اول}}
+خلیفه اول در زمان حکمرانی خود، دستور داد، قرآن را از روی قطعات چوب، استخوان و ... جمع‌آوری کنند. ابوبکر این مسئولیت را بر عهده [[زید بن ثابت]] گذاشت.<ref>سجستانی، أبو بكر بن أبي داود، المصاحف، مصر- قاهره، الفاروق الحديثة، چاپ اول، ۱۴۲۳ق، ص۴۸.</ref> البته امام علی(ع) پس از [[رحلت پیامبر اسلام]] به جمع‌آوری قرآن پرداخت، اما به دلایلی پذیرفته نشد.<ref>محمود راميار، تاريخ قرآن، تهران، انتشارات اميركبير، ص۴۱۰.</ref>
-خليفه ي سوم (عثمان) با مشاهده ي اختلاف و تعدد مصاحف و وجود قرائت‌هاي گوناگون، احساس كرد كه اين حوادث و نظاير آن سرانجام نامطلوبي دارد؛ لذا با عده‌اي از اصحاب كه در مدينه بودند مشورت نمود، همگي آنها بر ضرورت انجام اين كار، با هر قيمتي، اتفاق نظر داشتند.
+== نسخه‌های مختلف و آغاز یکسان‌سازی نسخه‌های قرآن ==
+عثمان، خلیفه سوم با مشاهده اختلاف نسخه‌های قرآن، به پیشنهاد حذیفه بن یمان به‌طور جدی به فکر یکسان‌سازی نسخه‌ها برآمد. او با عده‌ای از اصحاب که در مدینه بودند مشورت نمود، همگی آنها بر ضرورت همسان‌سازی نسخه‌های قرآن، اتفاق نظر داشتند. عثمان ۱۲ نفر به سرپرستی [[ابی بن کعب|اُبی بن کعب]] را برای این کار مشخص کرد.
-عثمان، به سرعت، كار يكسان كردن مصاحف را آغاز كرد، نخست در پيامي، همه ي اصحاب پيامبر، را به مساعدت در انجام اين عمل دعوت کرد و سپس سعيد بن عاص، عبدالله بن زبير و عبدالرحمان بن حارث بن هشام را به سرپرستي زيد بن ثابت برگزيد، ولي آنها از عهده ي كار برنيامدند، و لذا از اُبي بن كعب، مالك بن ابي عامر، كثير بن افلح، انس بن مالك، عبدالله بن عباس، مصعب بن سعد، و... كه جمعاً ۱۲ نفر بودند كمك گرفتند. سرپرست آنها اُبي بن كعب بود و او آيات را املا مي‌كرد و ديگران مي‌نوشتند.
+او در سال بیست و پنجم هجری، با هدف حفظ و صیانت قرآن و رفع اختلاف‌ها و پرهیز از خطر تحریف و … اقدام به جمع‌آوری و یکسان کردن نسخه‌های قرآن نمود. عثمان چند هدف را تعیین نمود:
-بنابراين، عثمان با هدف حفظ و صيانت قرآن كريم و رفع اختلاف‌ها و پرهيز از خطر تحريف و... اقدام به جمع‌آوري و يكسان كردن مصاحف نمود و كميته ي برگزيده ي او سه مرحله ي اساسي را طي كرد: ۱. جمع‌آوري منابع و مآخذ صحيح براي تهيه ي مصحف واحد و انتشار آن بين مسلمانان؛ ۲. مقابله ي مصحف‌هاي آماده شده با يكديگر، به منظور حصول اطمينان نسبت به صحت آنها و عدم وجود اختلاف بين آنها؛ ۳. جمع‌آوري مصحف و يا صحيفه‌هايي كه قرآن در آنها ثبت شده بود از تمامي بلاد اسلامي و نابود كردن آنها. و در نهايت، ملزم كردن همه ي مسلمانان به قرائت اين مصحف و منع از تلاوت مصحف‌ها و قرائت‌هاي ديگر.<ref>ر.ك: همان، ص۹۶ ـ ۱۰۸.</ref>
+* جمع‌آوری منابع و مآخذ صحیح برای تهیه نسخه (نسخه) واحد و انتشار آن بین مسلمانان.
+* مقابله نسخه‌های آماده شده با یکدیگر، به منظور حصول اطمینان نسبت به صحت آنها و نبود اختلاف.
+* جمع‌آوری نسخه یا صحیفه‌هایی که قرآن در آنها ثبت شده از تمامی بلاد اسلامی و نابود کردن آنها.
+* ملزم کردن همهٔ مسلمانان به قرائت این نسخه و منع از تلاوت نسخه‌ها و قرائت‌های دیگر.<ref name=":0">پژوهشی در تاریخ قرآن، ص۴۴۸–۴۶۲.</ref>
-عثمان، افرادي را به بلاد مختلف فرستاد تا مصحف‌ها و صحيفه‌هايي كه قرآن در آنها ثبت شده بود، جمع‌آوري كنند و بسوزانند.
+عثمان نسخه‌هایی از نسخه معین شده را به شهرهای مختلف فرستاد. برخی تعداد نسخه‌های تهیه شده که همراه یک قاری به یکی از مراکز مهم اسلامی آن زمان ارسال می‌شد را شش یا هفت نسخه دانسته‌اند. علاوه بر آن‌ها یک نسخه هم در مدینه نگهداری می‌شد که آن را «مصحف اُم» یا «مصحف امام» می‌نامیدند که نسخهٔ مرجع عمومی بود؛ چنان‌چه میان نسخه‌های فرستاده شده به بلاد دیگر، اختلافی پیدا می‌شد، ملاک تصحیح، نسخه مدینه بود.<ref name=":1">المصاحف، ص۳۴ و ۱۱۲–۱۱۳.</ref> خلیفهٔ سوم، برای خاتمه دادن به اضطراب و نابسامانی‌ها در قرائت‌های قرآن، بعد از تدوین نسخه واحد، دستور داد سایر نسخه‌ها را بسوزانند و این عمل، باعث انتقاد و سرزنش او شد.<ref>التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۳۴–۳۸۵.</ref>
+== دیدگاه امام علی(ع) ==
+عثمان با مشورت صحابه به این نتیجه رسید، نسخه‌ها را یکسان کند و کمیته‌ای به مسئولیت و سرپرستی اُبی بن کعب تشکیل شد و کار یکسان‌سازی نسخه‌ها را شروع کرد.<ref>التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۳۴–۳۸۵.</ref>
-سپس از مصحف واحد، نسخه‌هايي متناسب با قرائت هر منطقه تهيه گرديد و به بلاد مختلف ارسال شد. برخي تعداد مصحف‌هاي تهيه شده و هم‌آهنگي كه همراه يك قاري به يكي از مراكز مهم اسلامي آن زمان (مكه، كوفه، بصره، شام، بحرين و يمن) ارسال مي‌شد را شش يا هفت نسخه دانسته‌اند. علاوه بر آنها يك نسخه هم در مدينه نگهداري مي‌شد كه آن را «مصحف اُم» يا «مصحف امام» مي‌ناميدند كه نسخه ي مرجع عمومي بود؛ چنان‌چه ميان مصحف‌هاي فرستاده شده به بلاد ديگر، اختلافي پيدا مي‌شد، ملاك تصحيح، مصحف مدينه بود.<ref>ر.ك: المصاحف، ص۳۴ و ۱۱۲ ـ ۱۱۳.</ref>
+سیوطی نقل می‌کند که علی(ع) نیز در این باره رأی موافق خود را به گونه‌ای اصولی ابراز نمود و گفت: «به من گفته‌اند که برخی می‌گویند قرائت من بهتر از قرائت توست و…». به او (عثمان) گفتم: «نظرت چیست؟» گفت: «نظرم این است که یک نسخه در میان مردم باشد.» گفتم: «نظرت خوب است.»<ref>الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص۱۲۶.</ref>
-ابن‌خلدون بر اين باور است كه:
+پس از آن‌که امام علی(ع) به خلافت رسید، مردم را برآن داشت تا به همان نسخه عثمان، پایبند باشند و تغییری در آن ندهند، گر چه در آن غلط‌های املایی وجود داشت. این بدان جهت بود که از آن پس، هیچ‌کس به عنوان اصلاح قرآن، تغییر و تحریفی در آن به وجود نیاورد.<ref>پژوهشی در تاریخ قرآن، ص۴۴۸–۴۶۲.</ref>
-رسم الخط مصحف عثماني، نسبت به رسم الخط عمومي و متداول، داراي ناهنجاري‌ها و تناقض‌هايي در شيوه ي نوشتن كلمات مي‌باشد، به گونه‌اي كه اگر قرآن از طريق شنيدن و تواتر در قرائت ضبط نمي‌شد و مسلمانان اين روش را از گذشتگان خود به ارث نمي‌گرفتند و با دقت و توجه تمام به حفظ آن نمي‌كوشيدند، امروزه قرائت صحيح بسياري از كلمات محال بود. علت اين امر، عدم آشنايي عرب به فنون خط و روش‌هاي كتابت در آن زمان بوده است و جز تعداد اندكي، ديگران نوشتن و كتابت را نمي‌دانستند و خطي كه آنها با آن مي‌نوشتند، ابتدايي و در حد پاييني بوده است؛ آثار باقيمانده از صدر اول، اين واقعيت رانشان مي‌دهد.<ref>ر.ك: مقدمه ابن خلدون، ص۴۱۹ و ۴۳۸.</ref>
+[[امامان شیعه]] نیز قایل‌اند که قرآن را باید طبق نسخه و قرائت مرسوم قرائت کرد. [[شیعه|شیعیان]] به تبعیت از امامان معتقدند قرآنی که امروزه در دست مسلمانان است، همان قرآن کامل و جامع است و هرگز تحریف و تغییری در آن صورت نگرفته است. شخصی در نزد [[امام صادق(ع)]] عبارتی از قرآن را بر خلاف قرائت دیگران قرائت کرد. امام به او فرمود: {{متن عربی|دیگر این‌گونه قرائت مکن و همان‌گونه که همگان قرائت می‌کنند، قرائت نما.}}<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، قم، موسسه آل‌البیت، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۶۲، باب۷۴،حدیث۷۶۳۱.</ref>
-ابن ابي داود مي‌گويد:
+== جستارهای وابسته ==
+* [[جمع‌آوری قرآن در زمان پیامبر اسلام]]
+* [[امام علی(ع) جمع‌کننده قرآن]]
-پس از تكميل نسخه‌هاي مصاحف، مصحفي را نزد عثمان بردند، وي پس از ديدن آن گفت: چه نيكو و زيبا تهيه كرده ايد، ولي ناهنجاري‌هايي در آن رخ داده كه عرب خود مي‌توانند آن را به نحو صحيح تلفظ كنند. سپس گفت: اگر املاء كننده از قبيله‌ي هذيل و نويسنده از قبيله‌ي ثقيف بود، چنين اشتباهاتي در آن پيدا نمي‌شد.<ref>ر.ك: المصاحف، ص۳۲ ـ ۳۳.</ref>
+== منابع ==
+{{پانویس|۲}}
-ثعلبي، ذيل آيه ي إِنْ هذانِ لَساحِرانِ<ref>طه، ۶۳.</ref> مي‌گويد:
+{{تدوین قرآن}}
-عثمان گفت: دراين مصحف ناهنجاري‌هايي ديده مي‌شود كه هر عربي به زبان خود آن را صحيح ادا مي‌كند. به عثمان گفته شد: آيا آن را تغيير نمي‌دهي و تصحيح نمي‌كني؟ او گفت: لزومي ندارد، نه حلالي را حرام مي‌كند و نه حرامي را حلال!<ref>محمد حسن مظفر، دلايل الصدق، ج۳، ص۱۹۶.</ref>
- ماجراي يكسان‌سازي مصاحف توسط خليفه ي سوم چيست؟
-بعد از آن‌كه مخالفان و متصديان حكومت، مصحف حضرت علي را نپذيرفتند، جمعي از صحابه به جمع‌آوري قرآن پرداختند و مصحف‌هاي متعددي را تدوين كردند كه مصحف عبدالله بن مسعود، مصحف اُبي بن كعب و... از آن جمله است.
-افراد زيادي مصحف‌ها را جمع‌آوري مي‌كردند كه از نظر صلاحيّت و استعداد و توانايي يكسان نبودند و لذا با يكديگر رابطه‌اي نداشتند و نسخه ي هر كدام از نظر روش، ترتيب، قرائت و... متفاوت بود. اختلاف در مصحف‌ها و قرائت‌ها، موجب اختلاف در ميان مردم مي‌شد؛ كه نمونه‌هايي از آن در تاريخ آمده است.
-چون اين حوادث و نظاير آن سرانجام خوشايندي نداشت، لذا خليفه ي سوم به پيشنهاد حذيفه بن يمان به طور جدي به فكر يكسان كردن مصاحف برآمد.
-عثمان با مشورت صحابه به اين نتيجه رسيد، مصحف‌ها را يكسان كند و كميته‌اي به مسئوليت و سرپرستي اُبي بن كعب تشكيل شد و كار يكسان‌سازي مصحف‌ها را شروع كرد.<ref>ر.ك: التمهيد في علوم القرآن، ج۱، ص۳۳۴ ـ ۳۸۵.</ref>
-سيوطي مي‌گويد:
-حضرت علي نيز در اين باره رأي موافق خود را به گونه‌اي اصولي اظهار نمود و فرمود:
-«سوگند به خدا كه عثمان درباره‌ي قرائت‌ها با ما مشورت كرد» و گفت: «به من گفته‌اند كه برخي مي‌گويند قرائت من بهتر از قرائت توست و...». به او (عثمان) گفتم: «نظرت چيست؟» گفت: «نظرم اين است كه يك مصحف در ميان مردم باشد.» گفتم: «نظرت خوب است.»<ref>الاتقان في علوم القرآن، ج۱، ص۱۲۶.</ref>
-و در جايي ديگر مي‌فرمايد:
-اگر امر مصحف‌ها به من نيز واگذار مي‌شد، من همان كاري را مي‌كردم كه عثمان انجام داد.
-پس از آن‌كه حضرت علي به خلافت رسيد، مردم را برآن داشت تا به همان مصحف عثمان، ملتزم باشند و تغييري در آن ندهند، گر چه در آن غلط‌هاي املايي وجود داشت. اين بدان جهت بود كه از آن پس، هيچ كس به عنوان اصلاح قرآن، تغيير و تحريفي در آن به وجود نياورد.<ref>ر.ك: پژوهشي در تاريخ قرآن، ص۴۴۸ ـ ۴۶۲.</ref>
-از آن‌جا كه مصاحف متعدد، با قرائت‌ها و لهجه‌هاي گوناگون، موجب اختلاف جدي در امر آيات قرآن كريم مي‌شد، خليفه ي سوم، براي خاتمه دادن به اضطراب و نابساماني‌ها در قرائات قرآن، بعد از تدوين مصحف واحد، دستور داد ساير مصحف‌ها را بسوزانند و اين عمل، باعث انتقاد و سرزنش به عثمان شد.<ref>ر.ك: التمهيد في علوم القرآن، ج۱، ص۳۳۴ـ۳۸۵.</ref>
-در سال بيست و پنجم هجري، كميته ي يكسان‌سازي مصاحف، كار خود را در چهار مرحله ي اساسي آغاز كرد.
-۱. جمع‌آوري منابع و مآخذ صحيح براي تهيه ي مصحف واحد و انتشار آن بين مسلمانان.
-۲. مقابله ي مصحف‌هاي آماده شده با يكديگر، به منظور حصول اطمينان به صحت آنها و عدم وجود اختلاف بين آنها؛ البته چنان كه گفته شد، عثمان دستور داد تا مصحف‌هاي متعددي بنگارند و آنها را به مناطق مهم اسلامي، مثل مدينه، مكه، كوفه، بصره و شام بفرستند كه آنها از نظر تعداد سوره‌ها و آيات تفاوتي نداشتند، فقط در برخي موارد قرائت‌ها تفاوت داشتند.
-۳. جمع‌آوري مصحف‌ها و يا نسخه‌هايي كه قرآن در آنها ثبت شده بود از تمامي بلاد اسلامي، و محو كردن آنها.
-۴. الزام همه ي مسلمانان به قرائت مصحف واحد و منع آنان از تلاوت مصحف‌ها و قرائت‌هاي ديگر.<ref>ر.ك: پژوهشي در تاريخ قرآن، ص۴۴۸ـ۴۶۲.</ref>
-امامان معصوم نيز قايل‌اند كه قرآن را بايد طبق نسخه و قرائت مرسوم قرائت كرد؛ هم‌چنين شيعه به تبعيت از امامان معصوم معتقد است قرآني كه امروزه در دست مسلمانان است، همان قرآن كامل و جامع است و هرگز تحريف و تغييري در آن صورت نگرفته است؛ چنان‌كه شخصي در محضر امام صادق عبارتي از قرآن را بر خلاف قرائت ديگران قرائت كرد. امام به او فرمود: «ديگر اين‌گونه قرائت مكن و همان‌گونه كه همگان قرائت مي‌كنند، قرائت نما.»<ref>ر.ك: شيخ حر عاملي، وسائل الشيعه، ج۴، ص۸۲۱.</ref>
-==منابع==
-<references />
 {{شاخه
 | شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن
 | شاخه فرعی۱ = تدوین قرآن
 |شاخه فرعی۲ =
 |شاخه فرعی۳ =
 }}
 {{تکمیل مقاله
-  | شناسه =
+  | شناسه =شد
-  | تیترها =
+  | تیترها =شد
-  | ویرایش =
+  | ویرایش =شد
   | لینک‌دهی =
-  | ناوبری =
+  | ناوبری =شد
   | نمایه =
   | تغییر مسیر =
   | ارجاعات =
-  | بازبینی =
+  | ارزیابی کمی =
   | تکمیل =
-  | اولویت =
+  | اولویت =ج
-  | کیفیت =
+  | کیفیت =ج
 }}
 {{پایان متن}}

ن ب و تدوین قرآن کریم
جمع‌آوری قرآن	جمع‌آوری قرآن در زمان پیامبر • امام علی(ع) جمع‌کننده قرآن • جمع‌آوری قرآن توسط خلیفه اول • جمع‌آوری قرآن توسط خلیفه سوم
ترتیب	ترتیب سوره‌های قرآن توسط صحابه • تاریخچه جزء بندی قرآن
نزول قرآن	اهداف نزول قرآن • نخستین آیات نازل شده بر پیامبر(ص) • نزول قرآن در شب قدر یا روز بعثت
رسم الخط قرآن	سیر تحول خط در نگارش قرآن • نوشتن قرآن بر روی اشیاء مختلف در زمان پیامبر
وابسته	نگهداری از قرآن در عصر پیامبر(ص) • قرائت‌های مختلف قرآن