نگهداری از قرآن در عصر پیامبر(ص)
چرا پیامبر(ص) در زمان حیات خود کتابت قرآن کریم را تمام نکردند تا اختلاف نظری در آن نباشد؟
پیامبر(ص) برای حفظ و نگهداری قرآن کریم، همراه با گروهی از اصحاب اقدام به حفظ آیات قرآن می‌کردند. هم چنین به منظور حفظ نصوص قرآنی، توسط دست‌اندرکارانی که در رأس آن‌ها امام علی(ع) حضور داشت، دستور به کتابت آیات قرآن می‌دادند، از همین جهت قرآن در زمان رسول خدا(ص) تألیف شد. پیامبر(ص) قبل از رحلت، به حضرت علی(ع) دستور دادند که این قرآن را که در کاغذهایی نوشته شده بود در یکجا جمع‌آوری کند تا قرآن مانند تورات ضایع نگردد.
دستور به حفظ قرآن
ابن عباس می‌گوید: «وقتی جبرئیل وحی را بر پیامبر(ص) نازل می‌کرد، آن حضرت ـ برای آن که آن را فرموش نکند ـ به قرائت آن می‌پرداخت…».[۱] در آغاز نزول قرآن کریم، پیامبر اکرم(ص) با بهره‌گیری از حافظه‌های قوی و تشویق و ترغیب یاران گرامی خود به حفظ قرآن کریم همت گماردند.
اعتماد بر حفظ قرآن کریم در حافظه‌ها به تنهایی نمی‌توانست اطمینان بر صیانت قرآن کریم را فراهم سازد، پیامبر گرامی(ص) از تعداد اندکی از باسوادان مکه درخواست کرد تا با دقت به ثبت و نگارش قرآن کریم بپردازند.
کتابت قرآن
پیامبر اکرم(ص) به همراه گروهی از اصحاب، برای حفظ و نگهداری قرآن کریم، اقدام به حفظ آیات آن کردند. هم چنین به منظور صیانت از نصوص قرآنی، افزون بر استمداد از نیروی حافظه خود و مردم، به دست‌اندرکاران نگارش قرآن (کاتبان وحی) دستور داد که قرآن کریم را بنویسند که در رأس آن‌ها علی(ع) قرار داشت.[۲]
علی بن ابی طالب(ع) در رأس کاتبان وحی قرار داشت و ابوبکر، عمر بن خطاب، عثمان، زید بن ثابت، ابی بن کعب، حنظله بن ربیع، ثابت بن قیس و… از کاتبان مشهور قرآن کریم در زمان پیامبر اکرم(ص) بودند؛ حتی در زمان پیامبر اکرم(ص) برخی مانند: عبدالله بن مسعود، اُبی بن کعب، مقداد و… مصاحفی را نوشتند.[۳]
قرآن کریم در زمان رسول خدا(ص) جمع‌آوری و تألیف گردید. کاتبان وحی آیات را پی در پی می‌نوشتند، امام صادق(ع) می‌فرماید: «کان یعرف انقضاء السوره بنزول بسم الله الرحمن الرحیم ابتداء لاُخری؛ پایان هر سوره‌ای به واسطه نزول بسم الله الرحمن الرحیم در آغاز سوره دیگر شناخته می‌شد».[۴] بنابراین، قرآن کریم به دستور پیامبر اکرم(ص) نگارش می‌شد.
آیت الله خویی می‌نویسد: «با مطالعه احوال پیامبر اکرم(ص) و یاران او به این نتیجه می‌رسیم که قرآن کریم در عصر آن حضرت جمع‌آوری و تنظیم گردیده است».[۵]
آیت الله معرفت نیز می‌گوید: «جمع و تألیف قرآن به شکل کنونی در یک زمان صورت نگرفته، بلکه به مرور زمان و به دست افراد و گروه‌های مختلف انجام شده است. ترتیب، نظم و عدد آیات در هر سوره در زمان حیات پیامبر اکرم(ص) و با دستور آن بزرگوار انجام شده و توقیفی است و باید آن را تعبداً پذیرفت».[۶]
امام علی مأمور ساماندهی به قرآن جمع‌آوری شده
در زمان پیامبر اکرم(ص) و به دستور ایشان، قرآن کریم به دست کاتبان وحی بر روی نوشت‌افزارهایی جمع‌آوری شد و سپس حضرت علی(ع) به توصیه پیامبر اکرم(ص) مأمور سامان دهی آن گردید؛ امام صادق(ع) می‌فرماید پیامبر(ص) به حضرت علی(ع) فرمود: «يَا عَلِيُّ الْقُرْآنُ خَلْفَ فِرَاشِي فِي الصُّحُفِ وَ الْقَرَاطِيسِ فَخُذُوهُ وَ اجْمَعُوهُ وَ لَا تُضَيِّعُوهُ كَمَا ضَيَّعَتِ الْيَهُودُ التَّوْرَاةَ ؛ ای علی! این قرآن در کنار بستر من، میان صحیفه‌ها و حریر و کاغذها قرار دارد، قرآن را جمع کنید و آن را آن گونه که یهودیان، تورات خود را از بین بردند، ضایع نکنید.[۷]»
مطالعه بیشتر
- البیان، آیت الله خویی، ص۲۵۰.
- علوم قرآنی، آیت الله معرفت، ص۱۱۹.
- تفسیر نمونه، آیت الله مکارم شیرازی، ج۲۵، ص۲۹۵.
منابع
- ↑ طبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۱۲۷؛ نگاه کنید به سوره قیامت، آیات۱۶–۱۸.
- ↑ نگاه کنید به معرفت، محمد هادی، التمهید فی علوم القرآن.
- ↑ نگاه کنید به صبحی صالح، مباحث فی علوم القرآن، ص۱۰۱.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۸۹، ص۲۳۶.
- ↑ خوئی، ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، ص۲۵۰.
- ↑ نگاه کنید به معرفت، محمدهادی، علوم قرآنی، ص۱۱۹.
- ↑ مجللسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۸۹، ص۴۸.