مهد در قرآن

سؤال

مهد و مشتقات آن در قرآن به چه معناست؟

مهد و مهاد به معنای آماده ساختن، مهیا کردن، فراهم نمودن و گستراندن بستر و بساط برای آسایش و رفاه آرامش است. به گهواره مهد گفته می‌شود چون بستری است برای آسایش و رفاه بچه که مادرش آماده کرده است. در قرآن مهد هم به معنای گهواره آماده است و هم زمین. مهاد هم به معنای زمین آمده است. جایگاه کافران در جهنم به مهاد و بئس المهاد تشبیه شده است.

مهد در لغت

مهد همان آماده کردن و مهیا ساختن مکان و شرایطی برای زندگی و عاقبت کار خویشتن است. جایی که برای خوابیدن بچه آماده می‌کنند را مهد گویند. اگر به گهواره بچه مهد گفته می‌شود، برای این است که گهواره جایی است که برای استراحت بهتر کودک آماده می‌شود. مهد هر چند در نگاه اولیه به گهواره معنی می‌شود، اما در اصل هر گونه آماده‌سازی شرایط را مهد گویند.‏

مهاد معنای فراتر از مهد دارد. در مهد، آنچه اول به ذهن انسان می‌آید، گهواره کودک است؛ اما مهاد علاوه بر گهواره کود، چند معنای دیگری هم دارد؛ مانند:

• مهاد هم به معنای گهواره کودک و هم به معنایی زمینی است که خدا برای عبادت بندگانش قرار داده است.
• مهاد علاوه بر گهواره کودک، به معنای آماده کردن و مهیا ساختن مکان و شرایطی برای زندگی و عاقبت کار خویشتن نیز است.
• اعم است از جایگاه بشری در دنیا و جایگاه انسان‌ها در آخرت. قرآن به این جایگاه اشاره کرده است: ﴿لَهُمْ مِنْ جَهَنَّمَ مِهادٌ وَ مِنْ فَوْقِهِمْ غَواشٍ وَ كَذلِكَ نَجْزِي الظَّالِمينَ؛ براى آنها بسترى از (آتش) دوزخ، و روى آنها پوشش‌هايى است؛ و اينچنين ظالمان را جزا مي‌دهيم!﴾(اعراف:4)

مهد و مشتقات آن در قرآن

کلمه مهد و مشتقات آن شانزده مرتبه در قرآن کریم تکرار شده است که به معنای گهواره، زمین آماده شده و عاقبت کارها آمده است.

1. گهواره: خداوند در سه مورد از کلمه مهد برای گهواره کودک استفاده کرده که در داستان سخن گفتن حضرت عیسی(ع) در گهواره آماده است: ﴿وَیُکلِّمُ النَّاسَ فِی الْمَهْدِ وَکهْلاً وَمِنَ الصَّالِحِینَ؛ و در گهواره و در ميانسالى با مردم سخن مى‌گويد و از شايستگان است.﴾(آل عمران:۴۶)
2. زمین: گاهی خداوند «زمین» را مهد دانسته است: ﴿الَّذِی جَعَلَ لَکمُ الْأَرْضَ مَهْدًا وَسَلَک لَکمْ فِیهَا سُبُلًا وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَأَخْرَجْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِّن نَّبَاتٍ شَتَّی؛ همان خداوندی که زمین را برای شما محل آسایش قرار داد و راه‌هایی در آن ایجاد کرد و از آسمان آبی فرستاد که با آن، انواع گوناگون گیاهان را برآوردیم.﴾(طه:۵۳) در اینجا به معنای آرامگاه و محل آسایش است. چون آن را برای زندگی بشر آفریده و مهیا ساخته و گسترانیده است؛ هم چنانچه یک مادر، گهواره را برای آسایش و رفاه بچه اش آماده می‌سازد. در آیات دیگر نیز به فرش بودن و گسترانیده شدن زمین برای زندگی بشر آمده است.
3. جایگاه اهل عذاب: با توجه به این که «مهد» به معنای جایگاه است در قرآن جهنم را جایگاه کافران می‌داند: ﴿لَهُمْ مِنْ جَهَنَّمَ مِهادٌ وَ مِنْ فَوْقِهِمْ غَواشٍ وَ كَذلِكَ نَجْزِي الظَّالِمينَ؛ براى آنها بسترى از دوزخ، و روى آنها پوشش‌هايى است؛ و اينچنين ظالمان را جزا مي‌دهيم!﴾(اعراف:۴) گاهی هم با وصف بئس نسبت به جایگاه کافران در جهنم هم آمده است: ﴿وَإِذَا قِیلَ لَهُ اتَّقِ اللّهَ أَخَذَتْهُ الْعِزَّه بِالإِثْمِ فَحَسْبُهُ جَهَنَّمُ وَلَبِئْسَ الْمِهَادُ؛ و چون به او گفته شود: «از خدا پروا كن» نخوت، وى را به گناه كشاند. پس جهنم براى او بس است، و چه بد بسترى است.﴾(بقره:۲۰۶) در آیات دیگر هم این جایگاه را بد جایگاهی برای اهل جهنم معرفی می‌کند که آماده شده است.

مطالعه بیشتر

• مقاله «جستاری در مفهوم واژه‌ مهد در قرآن کریم»، نویسندگان: محمدحسین نقی زاده؛ فیروز اصلانی؛ صمد عبداللهی عابد.