سفینة البحار
کتاب «سفینه البحار و مدینه الاحکام و آلاثار» از چه کسی است و درباره چیست؟
| سفینة البحار | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کتاب | |
| نویسنده | شیخ عباس قمی |
| تاریخ نگارش | قرن چهاردهم |
| موضوع | گزیده بحارالانوار |
| زبان | عربی |
سفینة البحار اثر شیخ عباس قمی (۱۲۹۴ق ـ ۱۳۵۹ق) تدوین موضوعی و تلخیص بحار الأنوار علامه مجلسی است. تألیف آن حدود بیست سال طول کشید. این اثر گزیده‌ای از بحارالانوار است که نویسنده آن کوشیده دستیابی به روایات را آسان سازد. سفینة البحار یک معجم الفبایی دایرةالمعارفی مختصر بر اساس اطلاعات موجود در بحارالانوار است. شهید مطهری این کتاب را بهترین و مفیدترین کتاب شیخ عبّاس قمی می‌داند.
نویسنده
عباس بن محمدرضا قمی در سال ۱۲۹۴ قمری (۱۲۵۴ش) در قم متولد شد. وی برای تکمیل تحصیلات دینی در سال ۱۳۱۶ قمری به نجف رفت. آیت‌الله محمد کاظم یزدی صاحب العروه الوثقی، میرزا حسین نوری، محمدتقی شیرازی، سید حسن صدر کاظمی، سید ابوالحسن نقوی از اساتید او در نجف بودند.[۱]
عباس قمی عالمی پرکار بود و تألیفاتی در زمینه تاریخ، رجال، تراجم، علوم قرآن، اخلاق، ادعیه و دیگر علوم دینی نگاشته است و آثار او بیش از ۶۰ تألیف است.[۲] وی در سال ۱۳۵۹ قمری در سن ۶۵ سالگی در نجف وفات نمود و در حرم امام علی(ع) مدفون گردید.[۳]
موضوع و محتوا
سفینه البحار با نام کامل سَفینَةُ البِحار و مَدینَةُ الحِکَمِ و الآثار، یک معجم الفبایی دایرة المعارفی مختصر بر اساس اطلاعات موجود در بحارالانوار است که آسان‌ترین راه را برای استفاده از این کتاب و البته با افزودن برخی نکات دیگر فراهم آورده است. این اثر که محدث قمی ضمن تلخیص بحار در آن، اطلاعات بحار را به صورت الفبایی و تحت مفاهیم و اسامی و ریشه لغات آورده است، به معنای دقیق کلمه یک دایرة المعارف شیعی بر پایه بحار الانوار می‌باشد.[۴]
این اثر گزیده‌ای از بحارالانوار است که نویسنده آن کوشیده دستیابی به روایات را برای مراجعان آسان سازد. مؤلف با توجه به تبحر در حدیث و علم رجال، دست به انتخاب زده است؛ مثلاً در ماده «علم» از باب اول کتاب العلم بحارالانوار، تنها آیات آغاز و انجام باب را آورده و از ۱۲۲ حدیث نیز فقط دو روایت را انتخاب کرده است. همچنین تا باب ششم هیچ آیه و حدیثی نقل نکرده و در باب ششم تنها یک آیه ذکر نموده است. سپس باب هفتم را رها کرده و از باب هشتم از بین ۱۳ آیه، یک آیه و از بین ۹۲ روایت تنها به یکی بسنده کرده است؛ چرا که مراد وی ارجاع دادن به موضوع و تشخص آن بوده نه اینکه همه را نقل کند. موضوعات کتاب به ترتیب حروف الفبا و بر اساس ماده و ریشه ثلاثی مجرد موضوع مرتب شده است. خواننده به آسانی می‌تواند به بیش از ۱۷۰۰ موضوع دست یابد که هر کدام شامل مدخل‌های گوناگون و متعددی هستند.[۵]
یکی از ویژگی‌های مهم سفینه البحار آن است که مؤلف در یک موضوع به همان باب اکتفا نکرده و نکات مرتبط با موضوع مرتبط را از سراسر بخش‌های دیگر یافته و ارجاع داده است. در نگارش عناوین، تعبیر شناخته شده تر ذکر شده است؛ اگر اسم شخصی مشهور بوده، همان ذکر شده و اگر کنیه یا لقب مشهور بوده، اسم نیامده است. به عنوان نمونه چون کنیه حارث بن سعید معروفتر بوده، شرح حال او ذیل ابوفراس الحمدانی آمده است. حجم کار و مطالبی که شیخ عباس قمی به محتوای بحار الانوار در این کتاب اضافه کرده است، باعث شده این کتاب افزون بر اینکه فهرست جامعی برای بحارالانوار به‌شمار رود، خود نیز به عنوان یکی از جوامع حدیثی شیعه در قرن چهاردهم به‌شمار آید.[۶]
شهید مطهری بهترین و مفیدترین کتاب شیخ عبّاس قمی را همین کتاب می‌داند.[۷]
چاپ‌ها و ترجمه
آثار پدیدآمده درباره سفینه البحار (کتابها)
- مستدرک سفینه البحار؛ علی نمازی شاهرودی، کتاب مستدرک سفینه البحار را با هدف تکمیل کتاب سفینه البحار محدث قمی نوشته است. این کتاب نخستین بار در سال ۱۴۰۹ق توسط بنیاد بعثت و در ۱۰ جلد منتشر شد.
- فهرست موضوعی سفینه البحار؛ سید مهدی شمس الدین در کتابی با عنوان «موضوعات الاخبار من کتاب سفینه البحار»، فهرستی موضوعی از محتوای کتاب سفینه البحار ارائه داده است. این کتاب در ۱۲۸ صفحه توسط دار النشر الاسلامی در قم و در سال ۱۳۷۱ش منتشر شده است.
- لالی البحار فی اختصار سفینه البحار؛ حمد شبر الحسینی، محبان الحسین، ۱۳۸۸، تهران.
چاپ‌های سفینه البحار
- چاپ سنگی در ۲ جلد. در این چاپ، ارجاعات محدث قمی به بحار الانوار چاپ ۲۵ جلدی بود. یکی از ناشرین آن انتشارات فراهانی است.
- چاپ نشر اسوه وابسته به سازمان اوقاف و امور خیریه در ایران در ۸ جلد، سال ۱۴۱۴ق، قم.
- چاپ بنیاد پژوهش‌های اسلامی وابسته به آستان قدس رضوی در سال ۱۴۱۶ق در ۲ جلد، و در سال ۱۳۸۳ش در ۴ جلد. این چاپ با مقدمه و اشراف علی اکبر الهی خراسانی منتشر شده است. در این نوبت از نشر، متن کتاب که در دو ستون آمده، روایات سفینه با نسخه ۱۱۰ جلدی بحار الانوار تطبیق داده شده‌اند. افزون بر آن، روایات به منابع اصلی که در تدوین بحار الانوار مورد مراجعه مجلسی بوده‌اند، نیز ارجاع داده شده‌اند.[۸]
ترجمه‌های سفینه البحار
- ترجمه محمد باقر ساعدی خراسانی، کتابفروشی جعفری به همت محمدرضا اعدادی، ق۱۴۰۰ / ۱۳۵۸ش، مشهد.
- ترجمه هادی صلواتی در ۸ جلد، انتشارات نوید اسلام، قم.
منابع
- ↑ ادهم نژاد، محمدتقی، «حاج شیخ عباس قمی، حدیث نجابت»، مبلغان ۱۳۸۵، شماره ۸۸.
- ↑ کوشکی، فرشته، «بررسی و نقد کتاب منتهی الامال نوشته شیخ عباس قمی»، تاریخنامه اسلام سال دوم پاییز و زمستان ۱۳۹۹، شماره ۲.
- ↑ ادهم نژاد، محمدتقی، «حاج شیخ عباس قمی، حدیث نجابت۲»، مبلغان ۱۳۸۶، شماره ۹۰.
- ↑ جعفریان، رسول، «بحار الانوار از زاویه نگاه دایره المعارفی» فصلنامه مشکوه، شماره ۸۰.
- ↑ مختاری، علی، «سفینه البحار و مدینه الحکم و الآثار» کتاب ماه دین، فروردین ۱۳۷۸ - شماره ۱۸.
- ↑ مختاری، علی، «سفینه البحار و مدینه الحکم و الآثار» کتاب ماه دین، فروردین ۱۳۷۸ - شماره ۱۸.
- ↑ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۸۹، ج۳، ص۴۵۹.
- ↑ عباسعلی مردی، سفینه البحار و مدینه الحکم و الآثار، سایت حدیث نت، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱.