سبک زندگی حضرت فاطمه و امام علی

سؤال

سبک زندگی حضرت زهرا(س) و امیرالمؤمنین(ع) چگونه می‌تواند الگو باشد؟

درگاه‌ها

در منابع اسلامی، حضرت زهرا(س) به عنوان الگویی جامع برای تمام مسلمانان از جمله امامان معصوم معرفی شده‌اند. در روایات متعدد، از جمله سخنان امام مهدی و امام عسکری، به مقام ایشان به عنوان حجتی بر ائمه و الگویی مناسب برای پیروی اشاره شده است. این مقام باعث شده تا امامان اهل بیت نیز خود را تحت تأثیر شخصیت والای ایشان بدانند.

عظمت حضرت زهرا(س) در روایات دیگر نیز مورد تأکید قرار گرفته است. به عنوان نمونه، امام علی(ع) از ایشان به عنوان قلب پیکر پیامبر اسلام(ص) یاد کرده و در حدیث قدسی معروف «لولاک» نیز به جایگاه بی‌نظیر حضرت فاطمه(س) اشاره شده است. ایشان در کنار حضرت علی(ع) اصول حاکم بر زندگی مشترک و خانواده‌ای بر پایه ایثار و انفاق را به جامعه اسلامی آموزش دادند. داستان‌هایی از ایثارگری خانواده ایشان، مانند بخشیدن افطار به مسکین و یتیم، نمونه‌هایی از این آموزه‌ها است.

زندگی خانوادگی حضرت زهرا(س) سرشار از عشق و محبت بود. ایشان به تربیت فرزندان اهمیت بسیاری می‌دادند و از همان کودکی آن‌ها را به علم‌آموزی تشویق می‌کردند. جمع خانواده بر پایه سخنان محبت‌آمیز و احترام متقابل شکل می‌گرفت. حضرت زهرا(س) همچنین نماد عفاف و حجاب در جامعه بود و با وجود فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی، همواره بر حفظ حجاب و عفت تأکید داشتند. زندگی ایشان به‌عنوان الگویی عملی از تدین و محبت در میان مسلمانان به‌شمار می‌آید.

الگو بودن حضرت زهرا در منابع اسلامی

حضرت زهرا(س) طبق روایات و فرازی از حدیث شریف کساء به عنوان یکی از معصومین بلکه محور آنها، الگویی برای تمام مردم جهان اعم از مردم و زن هستند، حتی فراتر از آن طبق منابع شیعه، ائمه هدی نیز خود را متأثر از حضرت زهرا و ایشان را الگوی خود می‌دانند، برخی از این موارد که در منابع اسلامی ذکر شده به شرح زیر است:

• روایت امام مهدی(عج): در روایتی که در کتاب الغیبه شیخ طوسی آمده، به الگو و اسوه بودن حضرت زهرا(س) به خوبی تصریح شده است. امام مهدی(عج) در توقیع شریفی می‌فرمایند: وفِی ابْنَةِ رَسُولِ اللَّهِ(ص) اُسْوَةٌ حَسَنَةٌ؛ دختر رسول خدا، الگوی مناسبی برای من است.
• روایت امام عسکری(ع): امام عسکری(ع)، حضرت زهرا(س) را حجت بر امامان معرفی نموده است: نحن حجّة اللّه علی الخلق، و فاطمة حجّة علینا؛ ما حجت خدا بر مخلوقات هستیم و حضرت فاطمه(س) حجت خدا بر خود ماست.

عظمت حضرت زهرا(س)

• حضرت علی(ع) فرمودند: «حسن و حسین(ع) دو سبط این امّت همچون دو چشم محمّد(ص) هستند، و من همچون دست برای بدن آن حضرت می‌باشم. «وَ اَمّا فاطِمَةُ فَکَمَکانِ الْقَلْبِ مِنَ الْجَسَدِ: امّا فاطمه(س) همچون قلب برای پیکر پیامبر(ص) است»

• خداوند در بخشی از حدیث قدسی معروف به لولاک می‌فرماید: یا أَحْمَدُ! لَوْلاک لَما خَلَقْتُ الْأَفْلاک، وَ لَوْلا عَلِی لَما خَلَقْتُک، وَ لَوْلا فاطِمَةُ لَما خَلَقْتُکما؛ ای احمد! اگر تو نبودی افلاک را خلق نمی‌کردم و اگر علی نبود تو را خلق نمی‌کردم و اگر فاطمه نبود شما دو نفر را خلق نمی‌کردم.

اصول حاکم بر زندگی مشترک ایشان

از نقاط مهم در زندگانی حضرت زهرا و امیرالمومنین که می‌تواند جنبه الگو بودن در زندگی بشریت را داشته باشد، می‌توان به معیارهای زیر اشاره کرد:

• ازدواج گامی برای رسیدن به خدا: پیامبر پس از ازدواج از علی(ع) سئوال کردند: زهرا(س) را چگونه یافتی. حضرت علی(ع) فرمودند: نِعْمَ الْعَوْنُ عَلی طاعَةِ اللَّهِ
• میهمان دوستی و ضیافت در خانه: در تاریخ آمده است مرد گرسنه‌ای در مسجد مدینه به‌پا خاست و گفت: ای مسلمانان از گرسنگی به تنگ آمده‌ام مرا میهمان کنید. پیامبر اسلام فرمودند: چه کسی این مرد را امشب میهمان می‌کند؟ حضرت علی(ع) فرمود: من یا رسول‌اللَّه! کمی بعد وارد منزل شده از فاطمه(س) پرسید: آیا غذائی در منزل داریم؟ میهمان گرسنه آورده‌ام. حضرت زهرا(س) ایثارگرانه فرمودند: در خانه ما غذائی نیست مگر به اندازه خوراک دختربچه اما امشب ایثار کرده گرسنگی را تحمل می‌کنیم و همین مقدار غذا را به میهمان می‌بخشیم
• ایثار و انفاق خانوادگی: آیه هشتم سوره انسان ﴿وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَیٰ حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا﴾(انسان:۸) (به همراه آیات قبل و بعد)، به آیه اطعام معروف است. به گفته مکارم شیرازی، علمای شیعه اتفاق نظر دارند این آیه به همراه آیاتی دیگر (هجده آیه از این سوره یا تمامی آن) درباره سه روز روزه‌گرفتنِ امام علی(ع)، فاطمه(س)، حسنین(ع) و فضه نازل شده است. نقل شده است این افراد با اینکه گرسنه بودند، افطاری خود را به دنبال درخواست مسکین و یتیم و اسیر بخشیدند.
• تقسیم کارهای منزل: امام باقر(ع) می‌فرمایند: همانا فاطمه(ع) با علی(ع) پیمان بسته بود که کارِ خانه و خمیر کردن آرد و پختن نان و جارو کردن خانه را ایشان انجام دهد و علی(ع) نیز با ایشان پیمان بسته بود که کارهای بیرون از خانه همچون آوردن هیزم و تهیه غذا را او انجام دهد
• اختصاص مکانی برای عبادت در خانه: اختصاص مکانی برای عبادت و نماز در خانه بخشی از توصیه‌های اسلام در این‌خصوص است. در روایت است که حضرت زهرا(س) محراب عبادت داشت، لباس و عطر مخصوص نماز داشتند، همچنین علی(ع) مکانی مخصوص برای عبادت داشتند و فرزندان خود را هم هنگام عبادت شبانه به آن مکان می‌بردند.
• محبت و مهرورزی به فرزندان: محبت در خانه حضرت زهرا(س) به‌طور کامل ارائه می‌شد و آن حضرت که خود از سرچشمه محبت و عطوفت رسول خدا(ص) سیراب شده و قلبش کانون محبت به همسر و فرزندانش بود در این جهت نیز وظیفه مادری خود را به بهترین شکل انجام می‌داد.
• تشویق فرزندان به فراگیری علم: حضرت زهرا(س) از همان آغاز کودکی فرزندانش، عبادت خدای تعالی را در روح و روان آن‌ها تثبیت کرد و خوی پرستش خدای یکتا را در فطرت لطیف آن‌ها سرشت و از همان آغاز به آن‌ها علم آموخت و آن‌ها را برای کسب معارف و تشویق در فراگیری، آماده می‌کرد، به عنوان مثال به فرزندش حسن(ع) که هفت ساله بود می‌فرمود: به مسجد برو، آنچه را از پیامبر شنیدی فراگیر و نزد من بیا و برای من بازگو کن.
• گفتار مودبانه با یکدیگر: سخن گفتن محبت آمیز و مؤدبانه نقش مؤثری در شخصیت و بزرگی روح کودک دارد، رفتار مؤدبانه پدر و مادر با یکدیگر و رعایت احترام بهترین آموزش برای فرزندان است، چگونگی صحبت کردن امام حسین(ع) با مادر و پاسخ حضرت زهرا(س) و نحوه مکالمه آن حضرت با همسرش و احترام گذاردن به بزرگ‌تر و کسب اجازه، از حدیث شریف کساء آشکار است ادب و احترام در گفتار خانواده فاطمه(س) نمایان است. استفاده از کلمات محبت آمیز و مؤدبانه سبب محبت و صفای بیشتر خانوادگی می‌شود، حسنین(ع) از جد بزرگوارشان اجازه ورود گرفتند، ایشان این گونه احترام و ادب را از گفتار و رفتار مادر و پدر خود آموختند. حتی در گفتار نسبت به یکدیگر نیز ادب و احترام را رعایت می‌کردند.
• عفاف حضرت فاطمه(س): حضرت فاطمه زهرا(ع) نمونه کامل زن مسلمان در تمام اوصاف و کمالات اسلامی به ویژه در حجاب و عفاف بود. تا ضرورتی نمی‌دید از هم کلامی با مردان، آن هم با شرایطی ویژه خودداری می‌کرد. هرچند حضرت زهرا(ع) در مواقع لزوم به فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی نیز می‌پرداخت، ولی هرگز از پرده حجاب کامل و عفاف لازم بیرون نرفت.