تساهل و تسامح در دین از منظر قرآن

سؤال

تساهل و تسامح در منظر قرآن کریم چگونه است؟

سهل بودن شریعت اسلامی بدین معناست خداوندی که زمام تشریع و قانونگذاری در دست اوست، احکام مشقت بار و طاقت‌فرسا بر دوش بندگان خویش ننهاده است، نه این که ما می‌توانیم به هر چیز آسانی حکم کرده و به شریعت نسبت دهیم.

معنای لغوی تساهل و تسامح

از نظر لغت: تسامح: آسان گرفتن بر یکدیگر، مدارا کردن، فروگذار کردن، سهل انگاری و تساهل: سهل گرفتن، به نرمی رفتار کردن، سست گرفتن می‌باشد و در اصطلاح به معنای: آسان گرفتن با یکدیگر که با مصالحه و سازش‌گری و لاقیدی همراه باشد:

سهله و سمحه

در لغت: سهل و آسان، چنانچه در حدیثی از رسول خدا(ص) نقل شده: «لم یرسلنی الله بالرهبانیه و لکن بعثنی بالحنیفه السهله المحه؛ یعنی خداوند مرا به رهبانیت و ترک دنیا رسالت نداد بلکه مرا بر دین حنیف ابراهیمی که سهل و آسان است مبعوث فرمود.»

معنای تسامح و تساهل در دین

تسامح و تساهل در دین به این معناست که دین اسلام، دین سخت گیری و خارج از طاقت انسان نیست و خداوند در مقام تشریع، اموری را بر گردن انسان ها نگذاشته که فوق توان انسان باشد. معنای دیگری که از تسامح و تساهل در دین برداشت می شود، اهمیت دادن به مفاهیمی چون مدارا و حلم در دین داری است که خلاف خشونت و واکنش تند به گناه است.

دو واژه تسامح و تساهل در متون دینی و اسلامی مصطلح نیست اما واژه‏‌هایی در روایات ما وجود دارد که می‏‌توان آنها را تقریبا مترادف این دو واژه به شمار آورد که آن از جمله می‏‌توان واژه‏‌های رفق و مدارا و حلم و تیسیر (آسان گرفتن) را نام برد.

نرم خویی با مردم و عدم اجبار

پیامبر(ص) در مقابل گناهکاران و خطاکاران با خوش‌اخلاقی برخورد می‌کرد و بر آن‌ها سخت نمی‌گرفت، چنانچه خداوند دربارهٔ او می‌فرماید: ﴿فَبِمَا رَحْمَه مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ…﴾ از پرتو رحمت الهی در برابر آنها نرم (و مهربان) شدی و اگر خشن و سنگدل بودی از اطراف تو پراکنده می‌شدند.

آیه ۱۲۵ نحل

ب. در باب روزه: آسان‌گیری‌هایی دربارهٔ مریض، مسافر، زن باردار و حائض، سالخوردگان و کسانی که زیاد عطش می‌کنند، بیان شده است.

در آیات متعدد قرآن خطاب به پیامبر اکرم (ص) به کارگیری زور و اجبار در دین‏دار کردن مردم نهی شده است. (ر.ک: بقره /256، انعام /35، یونس /108 و شعرا/3).

تسامح در تشریع

آیه ۷۸ حج. آیه ۶ مائده.. ۱۸۵ بقره. ۲۳۳ بقره. ۱۵۲ انعام. ۴۲ اعراف. ۲۷ نسا.

مطالعه بیشتر

۱. تسامح و تساهل از دیدگاه قرآن و عترت، حسین عبدالمحمدی، ناشر: ظفر. چاپ اول بهار ۱۳۸۱.

۲. تسامح آری یا نه، دفتر نخست، مؤسسه فرهنگی اندیشه معاصر، نشر خرم ۱۳۷۷.

۳. تحلیل و نقد پلورالیسم دینی، علی ربانی گلپایگانی، ناشر: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، چاپ دوم، زمستان، ۱۳۷۹.

۴. کتاب سلسله دروس اندیشه‌های بنیادین اسلامی، فلسفه اخلاق، مجتبی مصباح، ناشر: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

۵. کتاب مدارا با مخالفان در قرآن و سیره نبوی، غلامرضا نوعی، ناشر: انتشارات کتاب معین، چاپ اول ۱۳۷۹.