الگو بودن حضرت فاطمه(س)

سؤال

حضرت فاطمه (س) از چه لحاظ برای زنان مسلمان الگو هستند؟

درگاه‌ها

حضرت زهرا(س) از بزرگترین زنان جهان اسلام است که فضایل و خصوصیات اخلاقی‌اش، او را به عنوان الگوی زنان مسلمان مطرح ساخته است. ایمان، تقوا، ساده‌زیستی، عبادت، فهم و درک مسائل سیاسی و اجتماعی از فضایل اخلاقی اوست. زندگی شخصی فاطمه زهرا(س) به خصوص در رفتار با همسر و فرزندان که سرشار از محبت و عطوفت است، سرمشقی برای مادران و زنان است.

ویژگی‌های حضرت زهرا(س)

حضرت زهرا (س) در مدت عمر کوتاه خود، سند ماندگاری از انسان و زن کامل برای تمامی جهانیان، به یادگار گذاشت که می‌توان از آن الگو گرفت. از جمله خصوصیات او عبادت زیاد، رابطه صمیمانه داشتن با مادر، همراز و هم سنگر بودن با پدر، عفاف و حجاب، جهیزیه کم و مناسب داشتن، شوهرداری نمونه، ساده زیستی، انس با قرآن و تعلیم آن به فرزندان خویش، مراعات نظم و قوانین در زندگی، تقسیم کار خانه با خادمه‌اش (با وجود کنیز در خانه، یک روز در میان کارها را خود انجام می‌داد)، اهمیت دادن به همسایه، ارج نهادن به شخصیت کودکان، و حضور و غیاب آنها، رعایت عدالت بین فرزندان و… است.

ایمان، تقوا و عبادت

رسول خدا (ص) درباره دخترشان حضرت فاطمه زهرا (س) می‌فرمایند: «ایمان به خدا در اعماق دل و باطن زهرا چنان نفوذ کرده که برای عبادت خدا، خودش را از همه چیز فارغ می‌سازد.

حسن بصری می‌گفت: حضرت فاطمه زهرا (س) عابدترین مردم بود، در عبادت حق تعالی آنقدر بر پا ایستاد تا پاهای مبارکش ورم نمود. و درباره صفات اخلاقی ایشان از عایشه نقل شده که می‌گوید: بعد از رسول خدا (ص) کسی را راستگوتر از فاطمه ندیدم.

حجاب و عفاف

حضرت فاطمه زهرا (س) به عنوان تنها حامی ولایت، مجبور شدند تا با نامحرمان به احتجاج و اقامه دلیل و برهان بپردازند، اما حضور ایشان در جامعه، نه تنها با عفاف ایشان منافات نداشت؛ بلکه او را در جامعه به عنوان باحجاب‌ترین و با عفیف‌ترین فرد معرفی کرد، چرا که در مسجد به ایراد سخنرانی پرداخت، اما دستور داد هنگام رفتن به مسجد، زنان بنی هاشم اطرافش را احاطه کنند و در مسجد پرده‌ای میان زنان و مردان آویختند و ایشان از پشت پرده، سخنرانی کردند.

رفتار با همسر

حضرت فاطمه زهرا (س) از لحظه ورود به خانه ساده و گِلی، اما نورانی حضرت علی (ع) تا آخرین روز زندگی، بر سر پیمان خود بود. حضرت علی (ع) در پاسخ به پیامبر، فاطمه را بهترین یار و مددکار، در طاعت حق معرفی می‌کند. وقتی پیامبر (ص) از او پرسید که فاطمه (س) را چگونه یافتی؟ عرض کرد: «نِعْمَ الْعَوْنُ عَلی طاعَه اللّهِ؛ فاطمه چه خوب یاوری برای اطاعت الهی است».

و هنگامی که پیامبر اسلام (ص) همین پرسش را از فاطمه زهرا (س) کرد، پاسخی شنید: «خَیرُ بَعْل؛ بهترین شوهر است». که حکایت از کمال رضایت و خشنودی فاطمه زهرا(س) می‌کند. تعاون یکی از ارکان زندگی مشترک حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س) بود و شاید یکی از بهترین و شکوهمندترین نشانه‌های آن این است که فاطمه زهرا (س) در طول زندگی پر فراز و نشیب خود با علی (ع) هیچ‌گاه از وی تقاضایی ننمود که اجابت آن برای حضرت علی (ع) مشکل و موجب اذیت وی باشد. لباس، زینت، اثاث خانه، مسکن وسیع و امثال آن خواسته‌هایی است که معمولاً هر زنی به خود اجازه می‌دهد که از همسر خویش درخواست نماید، امّا فاطمه زهرا (س) هرگز همسرش را برای تهیه این نوع خواسته‌ها به زحمت نینداخت. حتی وقتی در بستر بیماری بود و حضرت علی (ع) با دلی پر از عشق و محبت، از او خواست که اگر خواسته‌ای دارد ابراز کند، فاطمه زهرا (س) از بیان تقاضای خود ابا می‌کرد. حضرت علی (ع) فرمود: فاطمه جان، چیزی از من بخواه؛ هنگامی که فاطمه زهرا (س) را همچنان ساکت و آرام دید، او را سوگند داد که از او تقاضایی کند. فاطمه که دیگر سکوت را جایز نمی‌دید، گفت: اکنون که سوگندم دادی اگر اناری باشد، مایل هستم. حضرت علی (ع) از این که دید همسرش بعد از سالها زندگی و قناعت، بالاخره از او درخواستی کرده است، برای انجام خواسته او با خوشحالی از خانه بیرون آمد که مشروح جریان آن، در کتاب‌های تاریخی و روایی آمده است.

رازداری

ادب و احترام زن به همسر خود، اقتضا می‌کند که نه تنها از طرح و بزرگ جلوه دادن کمبودهای خانه، خودداری کند، بلکه در حد امکان، کاستی‌ها را نادیده گرفته، آنها را کوچک شمارد. هنگامی که اظهار ناراحتی، نتیجه‌ای جز رنجش شوهر ندارد، زن نباید کلامی در این رابطه با او بگوید.

روزی فاطمه زهرا (س) به حضور پدرش رسید، در حالی که آثار ضعف و گرسنگی از چهره زهرا (س) نمایان بود. رسول خدا (ص) وقتی این حالت را مشاهده کرد، دستهایش را به سوی آسمان، بلند نموده و گفت: «خدایا گرسنگی فرزندم را به سیری تبدیل کن و وضع او را سامان بده». پیامبر اکرم (ص) بدون اینکه فاطمه زهرا (س) سخنی به او بگوید، از ضعف و گرسنگی او با خبر می‌شود که این خود، یکی از نمونه‌های پایبندی به اساس و اسرار خانواده است.

رفتار با فرزند

برخورد عاطفی و منطقی حضرت فاطمه زهرا (س) با فرزندان خود سرمشقی برای همه مادران است. روش تربیتی و اخلاقی حضرت فاطمه زهرا (س) بهترین شیوه، و تجربه برای ساختن نسلی پاک و سعادتمند است. از این رو جا دارد که پیروان و ارادتمندان مکتب اسلام، با به کار بستن شیوه‌ها و ظرایف تربیتی آن حضرت در رشد و تربیت نسلی پاک، و پیشرو همت نموده، سعادت دنیا و آخرت فرزندان خود را بیمه کنند.

روح انسان به گونه‌ای ساخته شده که نیاز به محبت و عطوفت، یکی از اساسی‌ترین نیازهای روحی او محسوب می‌شود، بدین جهت کودکان محروم از این نیاز فطری، دچار کمبودها و مشکلات روانی، و گاه نواقصی جسمی خواهند شد. حضرت زهرا (س) که خود از سرچشمه محبت و عطوفت رسول خدا (ص) سیراب گشتند و قلبش کانون محبت به همسر و فرزندان خود بوده، در این جهت نیز وظیفه مادری خود را به بهترین شکل انجام می‌داد.

سلمان می‌گوید: روزی فاطمه زهرا (س) را دیدم که مشغول آسیاب بود. در این هنگام، فرزندش حسین گریه می‌کرد، و بی تاب بود عرض کردم برای کمک به شما آسیاب کنم، یا بچه را آرام نمایم؟ ایشان فرمود: «من به آرام کردن فرزند اولی هستم، شما آسیاب را بچرخانید»

توجه به نیازهای فرزند

فاطمه زهرا(س) در لحظات پایانی عمر خود، سخت نگران حال فرزندانش بود. بیشترین نگرانی او برای محرومیت آنها از مادر بود، زیرا او می‌دانست که پس از شهادتش، هیچ‌کس نمی‌تواند مهر و محبت مادری را نسبت به آنها داشته باشد؛ لذا برای اینکه فرزندانش از این نعمت بزرگ یعنی محبت مادرانه، محروم نمانند، به حضرت علی (ع) پیشنهاد کرد و از ایشان خواست که پس از او، کسی را به همسری انتخاب کند، که بتواند از عهده این مهم برآید.

حضرت زهرا (س) به بازی با بچه‌ها توجه کافی مبذول می‌داشتند و همین امر، موجب شادابی و نشاط روزافزون آنها می‌شد. ایشان به این نکته نیز توجه داشتند که در بازی، نوع الفاظ و حرکات مادر، سرمشق کودک، قرار می‌گیرد؛ بنابراین باید از کلمات و جملات مناسبی استفاده کرد. علاوه بر این باید در قالب بازی و شوخی شخصیت کودک را تقویت نمود، او را به داشتن مفاخر و ارزش‌های اکتسابی تحریک و تهییج کرد.

نقل شده است که حضرت فاطمه زهرا (س) با فرزندش امام حسن(ع) بازی می‌کرد و او را بالا می‌انداخت و می‌فرمود:‏ «پسرم حسن، مانند پدرت باش. ریسمان ظلم را از حق بر کن. خدایی را بپرست که صاحب نعمت‌های متعدد است و هیچگاه با صاحبان ظلم و تعدی، دوستی مکن».

رفتار با مردم

یکی از نقش آفرینی‌های درخشان حضرت زهرا (س) بالا بردن فرهنگ جامعه، رشد فکر و اندیشه مردم و رفع مشکلات و شبهات آنان است. فاطمه زهرا(س) از مسائل ساده گرفته، تا پیچیده‌ترین مشکلات را پاسخگو بود، و این میسّر نبود، مگر با احاطه علمی، قوت فکری و همت بلند ایشان. این بانوی بزرگ اسلام، زجر تبلیغ و رنج تعلیم و تربیت را تحمل نموده، چون مشعلی فروزان در راه هدایت جامعه، نورافشانی کرده و با سوختن خود به دل و جان مردم، گرمی بخشید و پاسداری از ارزشها و مفاخر اصیل، مبارزه پیگیر با بدعتها، جهل، کجروی‌ها و رکود جامعه را خط مشی خود قرار داد. از این رو امت نیز باید، هر چه بیشتر به مقام و حقوق رهبر خود آگاه گردد و خود را چون شاگردی فروتن، در برابر او احساس کند، و به دامان او چنگ زند، از نقص به کمال و از ضعف به قدرت، و از ظلمت به نور برسد.

حضرت فاطمه زهرا (س) نمونه کامل این مقصود است. ایشان از کودکی در متن اجتماع به سر برده، و با مردم همدم و همدرد بوده است. این بانو رابطه‌ای صمیمانه و عالمانه با یاران خود داشت.

زنی به خدمت حضرت فاطمه زهرا (س) رسید و عرض کرد: مادر پیر و ناتوانی دارم که در نماز بسیار اشتباه می‌کند، مرا فرستاده تا از شما بپرسم که چگونه نماز بخواند. آن حضرت فرمود: هر چه می‌خواهی بپرس. آن زن سؤالات خود را مطرح کرد، تا به ده سؤال رسید و فاطمه زهرا (س) با روی گشاده جواب داد. زن از زیادی پرسش خود، شرمنده شد و گفت: شما را بیش از این زحمت نمی‌دهم. حضرت فاطمه زهرا (س) گفت باز هم بپرس. آنگاه برای تقویت روحیه وی چنین فرمود: اگر به کسی کاری واگذار کنند، برای مثال از او بخواهند که بار سنگینی را به ارتفاع بلندی حمل کنند و در برابر این کار صد هزار دینار به او جایزه بدهند، آیا او با توجه به آن پاداش احساس خستگی می‌کند؟ زن جواب داد نه. آن حضرت فرمود: من در مقابل پرسشی که جواب می‌گویم از خدا پاداشی به مراتب بیشتر دریافت می‌کنم و هرگز ملول و خسته نمی‌شوم. از رسول گرامی اسلام (ص) شنیدم که روز قیامت دانشمندان اسلام در برابر خدا حاضر می‌شوند و به اندازه علم و تلاش و کوششی که در راه آموزش و هدایت مردم داشته‌اند، از خدای خود پاداش می‌گیرند.

صدقه و انفاق

حضرت زهرا (س) بسیار اهل صدقه و انفاق بود. در شب عروسی، لباس عروسی خویش را به فقیر داد و خود لباس کهنه به تن کردند. بارها، تنها غذای خود را به فقیر دادند و خود گرسنه ماندند ولی خدا را بر این امر شکر کردند.

مطالعه بیشتر

• جوادی آملی، عبدالله، زن در آیینهٔ جلال و جمال، تهران: نشر فرهنگی رجا، ۱۳۷۱. ۴.

• جمعی از نویسندگان، همسر آفتاب، قم: طاها، ۱۳۸۵.

• امینی، ابراهیم، فاطمه زهرا(س) بانوی نمونه اسلام، قم: شفق، ۱۳۸۹.

• شهیدی، سیدجعفر، زندگانی حضرت فاطمه(س)، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۸.