سفارش به ماندن زن در خانه و سیره حضرت زهرا(س)

سؤال

روایت «نزدیک‌ترین حالات زن به خدای متعال ماندن او در پستوی خانه است» با سیره حضرت زهرا(س) در بیرون از منزل چگونه قابل جمع است؟

درگاه‌ها

سفارش به ماندن زن در خانه روایتی است که از امام صادق(ع) نقل شده است. مقصود اصلی این روایت، اولویت دادن به حفظ خانه و خانواده است. با این حال، اگر ضرورتی برای خروج از خانه پیش آید، حضور زن در جامعه با رعایت حجاب، می‌تواند عبادتی ارزشمند برای او محسوب شود.

در متن این روایت، از دو واژه کلیدی «عوره» و «قعر» استفاده شده است. «عوره» یک واژه مشترک لفظی است که معنای گسترده‌ای دارد و حفظ آن با توجه به مفهوم حیا ضروری است. همچنین واژه «قعر» که بر آن تأکید شده، نشان‌دهنده یکی از مسئولیت‌های مهم زنانه (مانند مدیریت خانه) است.

با در نظر گرفتن این دو مفهوم، می‌توان دریافت که این روایت در صدد بیان یکی از شئون و جایگاه‌های زنانه است و دلالتی بر وجوب ماندن زن در خانه ندارد. زن می‌تواند با رعایت شأن و شخصیت زنانه‌ خود، در عرصه‌ اجتماع حاضر شود.

متن حدیث

امام صادق(ع) از پدرش نقل می‌کند که فرمود:

« أَنَّ فَاطِمَه بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ ص دَخَلَ عَلَيْهَا عَلِيٌّ ع وَ بِهِ كَآبَه شَدِيدَه فَقَالَتْ مَا هَذِهِ الْكَآبَه فَقَالَ سَأَلَنَا رَسُولُ اللَّهِ ص عَنْ مَسْأَلَه وَ لَمْ يَكُنْ عِنْدَنَا جَوَابٌ لَهَا فَقَالَتْ وَ مَا الْمَسْأَلَه قَالَ سَأَلَنَا عَنِ الْمَرْأَه مَا هِيَ قُلْنَا عَوْرَه قَالَ فَمَتَى تَكُونُ أَدْنَى مِنْ رَبِّهَا فَلَمْ نَدْرِ فَقَالَتْ ارْجِعْ عَلَيْهِ فَأَعْلِمْهُ أَنَّ أَدْنَى مَا تَكُونُ مِنْ رَبِّهَا أَنْ تَلْزَمَ‏ قَعْرَ بَيْتِهَا فَانْطَلَقَ فَأَخْبَرَ النَّبِيَّ ص ذَلِكَ فَقَالَ مَا ذَا مِنْ تِلْقَاءِ نَفْسِكَ يَا عَلِيُّ فَأَخْبَرَهُ أَنَّ فَاطِمَه أَخْبَرَتْهُ فَقَالَ صَدَقَتْ إِنَّ فَاطِمَه بَضْعَه مِنِّي عَلَيْهَا السَّلَامُ

روزی على(ع) در حالى كه سخت غم‌ناك بود، نزد فاطمه(س) آمد. فاطمه پرسيد: اى على! غم و اندوه تو از چيست؟ على گفت: رسول خدا از ما سؤالی كرد که ما پاسخش را ندانستیم. فاطمه پرسید: سوال چه بود؟ علی گفت: از ما پرسید: زن‏ چيست؟ گفتيم: عورت. رسول خدا(ص) پرسید: در چه حالى زن به خدا نزديك‌تر است؟ كسى از ما نتوانست جواب دهد. فاطمه گفت: اى على! نزد رسول خدا برگرد و بگو: وقتى زن به خدا نزديك‌تر مى‌‏باشد كه در خانه به سر ببرد. رسول خدا (ص) پرسید: یا علی! این پاسخ را خودت دادی؟ علی گفت: فاطمه پاسخ داده است. رسول خدا فرمود: راست گفته است؛ به راستى فاطمه پاره تن من می‌باشد.

»

راوندی شبیه این روایت را بدون سلسله از امام صادق(ع) از مادرش نقل کرده است. ‏ علامه مجلسی نیز از کتاب راوندی نقل کرده است.

سند و الفاظ حدیث

محققان این روایت را به‌جهت قابل استناد نبودن کتاب جعفریات، غیر قابل استناد دانسته‌اند.

دو لفظ «عوره» و «قعر» در روایت آمده است.

• عوره: عوره به معنی عیب و شیئی پوشاندنی است. به عیب عوره گویند، چون پوشانده می‌شود. به شرم‌گاه عوره ‌گویند، چون از دیگران پوشیده می‌شود. عورت هر چيزى است كه انسان از ظاهر شدن آن شرم دارد. به ساعات تنهایی در قرآن عوره گفته شده‌ است: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِيَسْتَأْذِنْكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ وَالَّذِينَ لَمْ يَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْكُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ۚ مِنْ قَبْلِ صَلَاه الْفَجْرِ وَحِينَ تَضَعُونَ ثِيَابَكُمْ مِنَ الظَّهِيرَه وَمِنْ بَعْدِ صَلَاه الْعِشَاءِ ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَكُمْ؛ ای اهل ایمان! باید بردگانتان و کسانی از شما که به مرز بلوغ نرسیده اند [هنگام ورود به خلوت خانه شخصی شما] سه بار [در سه زمان] از شما اجازه بگیرند، پیش از نماز صبح، و هنگام [استراحت] نیم روز که جامه هایتان را کنار می نهید، و پس از نماز عشا؛ [این زمان ها] سه زمان خلوت شماست﴾(نور:۵۸) در اين آيه سه وقت خلوت عورت ناميده شده كه انسان لباس خويش را مي‌كند و عورتش ظاهر مي‌شود و شرم دارد در آن‌حالات كسى وی را ببیند.
• قعر: قعر به معنای پایین چاه و امثال آن است. تعبیر کنایی جلوس در قعر بیت (نشستن در انتهای خانه) کنایه از بودن و ماندن زن در خانه است.

دلالت حدیث و سیره حضرت زهرا در خروج از خانه

حضور زن در خانه به نحو مبالغه‌آمیزی در این روایت تأکید شده‌ است. مراد از این حضور با توجه به واژگان مورد کاربرد در متن حدیث، حفظ خانه و خانواده است. اما اگر ضرورتی برای بیرون رفتن پیش بیاید، این حضور به همراه حجاب، می‌تواند بهترین عبادت برای زن باشد. حضرت زهرا(س) نیز با حفظ متانت و شخصیت خود، در خارج از خانه حضور می‌یافت؛ مواردی مانند گفتگو با راویان حدیث و اصحاب ائمه(ع) و تعدادی خطابه و نطق‌های تاریخی از جمله آن‌ها است.

دو عنصر و شرط اساسی در این روایات مورد نظر قرار گرفته است:

1. وجوب حضور زن در جامعه.
2. حفظ متانت و شخصیت زنان.

حفظ حریم خانه و خانواده لازم است، اما شرایط زمانه و نیازهای عصر را هم باید در نظر گرفت. با توجه به شرایطی که از سیره اهل بیت(ع) بیان شده است، می‌توان به این نتیجه رسید که زنان با حفظ شان و کرامت زنانه خود می‌توانند در اجتماع حضور داشته و متن روایت یکی از شئون زنان را یادآوری می‌نماید.