تفاوت بین کافر و مشرک از منظر قرآن

سؤال

فرق کافر و مشرک از نظر قرآن کریم چیست؟

«کفر» در لغت به معنای پوشاندن شیء است. شب را کافر می‌گویند به خاطر آن است که اشخاص را می‌پوشاند و به زارع کافر گفته می‌شود به خاطر ان است که تخم را در زمین می‌پوشاند. واژه «کفر» در انکار دین و واژه «کفران»}} در انکار نعمت به کار می‌رود. همچنین کفر به معنای برائت و بیزاری نیز آمده است. (عنکبوت، آیه ۲۵)

«کفر» در شریعت به معنای، انکار آنچه خدا معرفت آن را واجب کرده می‌باشد، از قبیل وحدانیت، عدل الهی، پیامبر و هر کس آن پیامبران آورده‌اند را انکار کند، کافر است.

به عبارت دیگر، کافر کسی است که اصول یا ضروریات دین را انکار کند. بعضی از مشتقات «کفر» عبارتند:

«کفر» برای کسانی استعمال می‌شود که در کفران نعمت مبالغه می‌کنند، یعنی بسیار ناسپاس هستند. ﴿اِنّه لَیَؤُس کفور و کفور در قرآن ۱۲ بار آمده است.

«کفور» مصدر و به معنی انکار دین و نعمت آمده است و ۳ بار در قرآن آمده است. ﴿فابی اکثر الناس الّا کَفوُراً﴾

«کَفّار» مبالغه کافر هم در کفر دین و هم نعمت آمده است.﴾

«کُفّار» جمع کافر است و استعمال آن بیشتر در انکار دین است و ۲۱ دفعه در قرآن بیان شده است.

«کَفّاره» آن است که گناه را با حسن وجه می‌پوشاند و جبران می‌کند ﴿ذلک کفاره ایمانکم آن کفاره قسم‌های شماست.

«کوافر» جمع «کافره» به زنان کافر اطلاق می‌شود و فقط یک بار در قرآن آمده است. ﴿و لاتُمسِکوُا بِعِصَمِ الکوافر﴾ نکاح زنان کافر را نگاه ندارید.

در این‌جا سؤالی مطرح است که آیا قرآن واژه «کافر» را در حق کسانی که از روی عناد و عمد، حق را پرده پوشی کرده‌اند استعمال کرده یا از روی جهل و نادانی حق را پوشاندند به کار برده است؟ با بررسی در آیاتی که مشتقات «کفر» در آن آمده است روشن می‌شود که لفظ «کافر» شامل حق پوسی از روی عناد و عمد و هم از روی جهل و نادانی می‌شود: ﴿انّ الذین کفروا سواءٌ علیهم أَأَنذرتهُم اَم لَم تٌنذِرهُم لا یُؤمنون﴾. به آنهایکسانی که کافرشدند چه انذار کنی و چه نکنی برای آنها مساوی است و ایمان نمی‌آورند.» آیه به صراحت بیان می‌کند که کفر آنها از روی عناد و لجاجت است: ﴿و جحَدوُا بها و استیقَنَتها انفُسهُم﴾ کفار این نشانه‌ها را انکار می‌کنند در حالی که از باطن به آن یقین دارند.»

اما در مسئله عذاب اخروی کفار جاهل در حکم مستضعفان فکری هستند، و آیات عذاب شامل حال کسانی است که از روی علم و لجاجت به حق تسلیم نشده و ایمان نیاوردند و قرآن نیز بعد از «کفروا» ﴿کذّبوا﴾﴾ و {{قرآن|صدّوا عن سبیل الله را بیان کرده نشان می‌دهد که پیامبری بوده و آن را تکذیب کرده‌اند و مانع پیشرفت دین شده‌اند در این‌جا عذاب اخروی محرز است.

شرک

«شرک» و شرکت و مشارکت به معنای شریک شدن است: ﴿و لم تکن له شریکٌ فی المُلک﴾ در حکومت و تدبیر عالم شریکی نداشته است و «شرک» اسم است، یعنی عمل شرک و به معنی شریک و نصیب آمده است. ﴿ام لهم شرک فی السموات…﴾ و مشرک کسی است که برای خدا شریک قرار بدهد و چنین شخصی قابل آمرزش نیست مگر آنکه در دنیا توبه کند: ﴿ان الله لایَغفِر اَن یُشرَک به﴾ کسانی که به خدا شرک می‌ورزند خداوند آن‌ها را نمی‌بخشد.

اقسام شرک

۱. شرک در خلقت: مانند: عقیده ایرانیان قدیم که خیرات را از یزدان و شرور را از اهریمن می‌دانسته‌اند. ﴿وَ جَعَلُو اللهِ شرکاءَ الجنّ﴾. برای خدا شرکایی از جن قرار داده‌اند»

۲. شرک در تدبیر عام: گروهی هستند که معتقدند برای هر یک از انواع عام به یک تدبیر کننده وجود دارد. مانند: اعتقاد به خدای دریا، خدای صحرا و … در سوره شعراء آیه ۲۷، آمده است: چون موسی خدا را رب العالمین خواند فرعون گفت: او دیوانه است.

۳. شرک در عبادت: و آن اینکه خدا را عبادت نمی‌کردند، بلکه بتها، آفتاب، ماه، دریا، حتی اشخاص را و … پرستش می‌کردند. در حالی که جز خدا خالقی نیست و او خالق و آفریننده تمام اشیاء است: ﴿و خلق کلّ شیء و هو بکل شیء علیم﴾.

لازم است ذکر شود: مشرکان معتقد به خدا هستند و می‌دانند که خداوند همه چیز را خلق کرده است، اما شرکایی برای خدا درست کردند، تا اینکه شفیع آنها قرار بگیرند.

حاصل سخن اینکه؛ کافر به کسی گفته می‌شود: می‌داند این جهان دارای خالقی همانند خدا است، ولی از روی عناد و عمد پرده پوشی می‌کند و منکر می‌شوند و دارای اقسامی نیز است. اما مشرک: برای این جهان خالقی را همچون خدا می‌پذیرد اما شرکایی برای خدا از جهت عبادت، تدبیر و … قرار می‌دهد.

مطالعه بیشتر

1. قاموس قرآن، سید علی اکبر قرشی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ماده «کفر» و «شرک».
2. معجم مقاییس اللغه، ابن فارس، قم، دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، ماده «کفر» و «شرک».

۳. تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، جلد ۲، صفحه ۲۱۰، جلد ۱۹، صفحه ۳۶۴.