تفاوت بین کافر و مشرک از منظر قرآن

سؤال

فرق کافر و مشرک از نظر قرآن کریم چیست؟

کافر به کسی گفته می‌شود که می‌داند این جهان دارای خالقی همانند خدا است، ولی از روی عناد و عمد یا ضعف فکری پرده‌پوشی می‌کند و منکر می‌شوند و دارای اقسامی نیز است. اما مشرک برای این جهان خالقی را همچون خدا می‌پذیرد اما شرکایی برای خدا از جهت عبادت، تدبیر و … قرار می‌دهد.

معنای کفر

«کفر» در لغت به معنای پوشاندن شیء است. شب را کافر می‌گویند به خاطر آن است که اشخاص را می‌پوشاند و به زارع کافر گفته می‌شود به خاطر آن است که تخم را در زمین می‌پوشاند.

اقسام کفر

واژه «کفر» در انکار دین و واژه «کفران» در انکار نعمت به کار می‌رود. همچنین کفر به معنای برائت و بیزاری نیز آمده است. (عنکبوت، آیه ۲۵) «کفر» در شریعت به معنای، انکار آنچه خدا معرفت آن را واجب کرده می‌باشد، از قبیل وحدانیت، عدل الهی، پیامبر و هر کس آن پیامبران آورده‌اند را انکار کند، کافر است.

به عبارت دیگر، کافر کسی است که اصول یا ضروریات دین را انکار کند. بعضی از مشتقات «کفر» عبارتند:

«کفر» برای کسانی استعمال می‌شود که در کفران نعمت مبالغه می‌کنند، یعنی بسیار ناسپاس هستند: ﴿إِنَّهُ لَيَئُوسٌ كَفُورٌ؛ قطعاً نوميد و ناسپاس خواهد بود.﴾(هود:۹) و کفور در قرآن ۱۲ بار آمده است.

«کفور» مصدر و به معنی انکار دین و نعمت آمده است و ۳ بار در قرآن آمده است. ﴿فَأَبَىٰ أَكْثَرُ النَّاسِ إِلَّا كُفُورًا؛ ولى بيشتر مردم جز سرِ انكار ندارند.﴾(اسراء:۸۹)

«کَفّار» مبالغه کافر هم در کفر دین و هم نعمت آمده است.

«کُفّار» جمع کافر است و استعمال آن بیشتر در انکار دین است و ۲۱ دفعه در قرآن بیان شده است.

«کَفّاره» آن است که گناه را با حسن وجه می‌پوشاند و جبران می‌کند ﴿ذَٰلِكَ كَفَّارَةُ أَيْمَانِكُمْ؛ اين است كفاره سوگندهاى شما﴾(مائده:۸۹) آن کفاره قسم‌های شماست.

«کوافر» جمع «کافره» به زنان کافر اطلاق می‌شود و فقط یک بار در قرآن آمده است. ﴿و لاتُمسِکوُا بِعِصَمِ الکوافر﴾(ممتحنه:۱۰) نکاح زنان کافر را نگاه ندارید.

با بررسی در آیاتی که مشتقات «کفر» در آن آمده است روشن می‌شود که لفظ «کافر» شامل حق پوشی از روی عناد و عمد و هم از روی جهل و نادانی می‌شود: ﴿إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا سَوَاءٌ عَلَيْهِمْ أَأَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ؛ كافران را خواه بترسانى يا نترسانى تفاوتشان نكند، ايمان نمی‌آورند.﴾(بقره:۶). آیه به صراحت بیان می‌کند که کفر آنها از روی عناد و لجاجت است: ﴿وَجَحَدُوا بِهَا وَاسْتَيْقَنَتْهَا أَنْفُسُهُمْ ظُلْمًا وَعُلُوًّا ۚ؛ و با آنكه دلهايشان بدان يقين داشت، از روى ظلم و تكبر آن را انكار كردند.﴾(نمل:۱۴)

اما در مسئله عذاب اخروی کفار جاهل در حکم مستضعفان فکری هستند، و آیات عذاب شامل حال کسانی است که از روی علم و لجاجت به حق تسلیم نشده و ایمان نیاوردند و پیامبران را تکذیب کرده‌اند و مانع پیشرفت دین شده‌اند که در این‌جا عذاب اخروی محرز است.

شرک

مقالهٔ اصلی: شرک در قرآن

مشرکان معتقد به خدا هستند و می‌دانند که خداوند همه چیز را خلق کرده است، اما شرکایی برای خدا درست کردند، تا اینکه شفیع آنها قرار بگیرند.

«شرک» و شرکت و مشارکت به معنای شریک شدن است: ﴿وَلَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ؛ و براى او شريكى در فرمانروايى نبوده است.﴾(فرقان:۲) در حکومت و تدبیر عالم شریکی نداشته است و «شرک» اسم است، یعنی عمل شرک و به معنی شریک و نصیب آمده است. ﴿أَمْ لَهُمْ شِرْكٌ فِي السَّمَاوَاتِ؛ يا آنان در [كار] آسمانها همكارى داشته‌اند؟﴾(فاطر:۴۰) و مشرک کسی است که برای خدا شریک قرار بدهد و چنین شخصی قابل آمرزش نیست مگر آنکه در دنیا توبه کند: ﴿إِنَّ اللَّهَ لَا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَٰلِكَ لِمَنْ يَشَاءُ ۚ وَمَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَىٰ إِثْمًا عَظِيمًا؛ مسلماً خدا، اين را كه به او شرك ورزيده شود نمى‌بخشايد و غير از آن را براى هر كه بخواهد مى‌بخشايد، و هر كس به خدا شرك ورزد، به يقين گناهى بزرگ بربافته است.﴾(نساء:۴۸) کسانی که به خدا شرک می‌ورزند خداوند آن‌ها را نمی‌بخشد.

اقسام شرک

همچنین ببینید: مراتب شرک به خداوند

۱. شرک در خلقت: مانند: عقیده ایرانیان قدیم که خیرات را از یزدان و شرور را از اهریمن می‌دانسته‌اند. ﴿وَ جَعَلُو اللهِ شرکاءَ الجنّ؛ و براى خدا شريكانى از جن قرار دادند﴾(انعام:۱۰۰)

۲. شرک در تدبیر عام: گروهی هستند که معتقدند برای هر یک از انواع عام به یک تدبیر کننده وجود دارد. مانند: اعتقاد به خدای دریا، خدای صحرا و … در سوره شعراء آیه ۲۷، آمده است: چون موسی خدا را رب العالمین خواند فرعون گفت: او دیوانه است.

۳. شرک در عبادت: و آن اینکه خدا را عبادت نمی‌کردند، بلکه بتها، آفتاب، ماه، دریا، حتی اشخاص را و … پرستش می‌کردند. در حالی که جز خدا خالقی نیست و او خالق و آفریننده تمام اشیاء است.

مطالعه بیشتر

• قاموس قرآن، سید علی اکبر قرشی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ماده «کفر» و «شرک».

• معجم مقاییس اللغه، ابن فارس، قم، دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، ماده «کفر» و «شرک».

• تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، جلد ۲، صفحه ۲۱۰، جلد ۱۹، صفحه ۳۶۴.