زمان شب قدر

از ویکی پاسخ
نسخهٔ تاریخ ‏۱۳ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۵۷ توسط Shamloo (بحث | مشارکت‌ها)
سؤال

در دعای روز بیست و هفتم ماه رمضان شب بیست و هفتم این ماه شب قدر معرفی شده و بیشتر مسلمانان این شب را به‌عنوان شب قدر قبول دارند و این سندی محکم از جانب خداوند است؛ به چه علت و سندی شیعیان سه شب ۱۹، ۲۱ و ۲۳ ماه رمضان را شب‌های قدر می‌دانند؟

دعای روز بیست و هفتم ماه رمضان اشاره به شب قدر دارد. برخی این شب را شب قدر دانسته و تمام عظمت بیان شده در قرآن و روایات را متعلق به آن می‌دانند. در میان اهل سنت نیز این شب به شب قدر معروف است. اما در روایات متعددی در میان شیعه و اهل سنت اشاره به نامعلوم بودن این شب داشته و شب‌های ۱۹ و ۲۱ و ۲۳ ماه رمضان نیز بیان شده است. در ضمن اینکه در این دعا اشاره‌ای به شب قدر بودن ندارد و تنها فضیلت بهره‌مندی از شب قدر خواسته شده است.

ماهیت شب‌ قدر

بنا بر متون اسلامی شبی است که قرآن در آن نازل شده است.[۱] همچنین، آن شبی است که، به نقل آیات و روایات، فرشتگان و روح در آن برای تدبیر تمام رخدادهایی که قرار است اتفاق بیفتد نازل می‌شوند.[۲] شب قدر را در سال یک شب دانسته‌اند؛ زیرا در سورهٔ قدر در مورد شب قدر تعبیر به ﴿لَيْلَةِ الْقَدْرِ شده است که دلالت بر یگانگی آن دارد. روایاتی این یگانگی را تأیید می‌کنند؛ از جمله روایتی از امام علی(ع) به نقل از ابن عباس: «در هر سال یک بار شب قدر است و در این شب، امور، حوادث و جریانات یک سال تقدیر می‌گردد...».[۳]

در برخی روایات شیعه شب قدر شب رساندن تقدیر امور به حضور حجت خدا دانسته شده است؛ شبی که اسرار شب قدر را بر امام عرضه می‌کنند.[۴] همچنین، در برخی روایات شیعی فاطمهٔ زهرا(س) سر شب قدر دانسته شده و معرفت به او عامل شناخت حقیقت شب قدر قلمداد شده است.[۵]

زمان شب قدر

بنا بر آیات قرآن شب قدر در ماه رمضان قرار دارد؛ زیرا در قرآن آمده است که «ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده‌ است.»[۶] و در جای دیگر می‌فرماید: «ما قرآن را در شب مبارکی نازل کردیم.»[۷] و نیز می‌فرماید: «ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم.»[۸] از مجموع این آیات استفاده می‌شود که لیله مبارکه همان شب قدر است و شب قدر در ماه مبارک رمضان بوده، اما اینکه کدامیک از شب‌های ماه رمضان است و چرا مخفی است؟ از قرآن کریم چیزی در این زمینه استفاده نمی‌شود.

دلیل مخفی بودن شب قدر

راجع به مشخص نبودن شب قدر گفته شده، علت این است که مردم به همه شب‌های ماه رمضان و عبادات و توبه و دعا و … اهمیت بدهند و در هیچ شبی از شب‌های آن کاهلی نکنند و با معصیت و گناه نسبت به شب قدر بی‌احترامی ننمایند. شاید بتوان مخفی بودن شب قدر را با توجه به این حدیث قدسی توجیه نمود، «همان گونه که رضای خود را در میان طاعات پنهان نموده‌ تا مردم به طاعات روی آورند و غضبش را در میان معاصی پنهان کرده تا از آنها بپرهیزند، دوستانش را در میان مردم مخفی کرده تا مردم همه را احترام کنند و به احدی بی‌حرمتی روا ندارند و به کسی با دید بد ننگرند و حقیر نشمارند، اجابت را در میان دعاها پنهان کرده‌ تا به همه دعاها روی آورند، اسم اعظم را در میان اسمائش مخفی ساخته تا همه را بزرگ دارند و نیز وقت مرگ را مخفی ساخته تا انسان‌ها در همه حال آماده باشند.»[۹]

بر این اساس شب قدر نیز از جمله اموری است که بخاطر عظمت و احترامش خدا آن را پنهان داشته و در قرآن آن را مشخص ننموده‌ است.

روایات درباره زمان شب قدر

اما روایات نسبت به تعیین شب قدر و اینکه کدامیک از شب‌های ماه رمضان است مختلف و متعدد است:

روایات اهل سنت

  • روایات از طریق اهل سنت به‌طور عجیبی در تعیین شب قدر اختلاف دارد؛ برخی روایات می‌گوید شب قدر یک شب نامعلوم در میان شب‌های سال است، برخی می‌گوید از ماه رمضان و شعبان خارج نیست.
  • بعضی دیگر آن را شب اول ماه رمضان، شب هفدهم، شب بیست و یکم و شب بیست و سوم می‌داند، لکن معروف بین اهل سنت آن است که شب قدر، شب بیست و هفتم ماه رمضان است.[۱۰]

روایات شیعه

اما روایات رسیده از طریق اهل بیت(ع) نیز مختلف است:

  • برخی از روایات می‌گوید شب قدر یکی از سه شب ۱۹ و ۲۱ و ۲۳ ماه مبارک رمضان است. امام صادق(ع) به حسان فرموده‌ است: «شب قدر را در یکی از این سه شب از شب‌های ماه رمضان جستجو کن».[۱۲]
  • برخی دیگر از روایات می‌گوید شب قدر یکی از دو شب ۲۱ و ۲۳ است. امام صادق(ع) به حسان بن مهران فرموده‌ است: «شب قدر را در ۲۱ و ۲۳ جستجو کن».[۱۳]
  • ابو بصیر می‌گوید به امام صادق(ع) عرض کردم فدایت شوم آن شبی که امیدها را عرضه و خواستنی‌ها را در آن می‌خواهند کدام است؟ فرمود: «آنها را در شب ۲۱ و ۲۳ ماه رمضان عرضه می‌کنند» ابو بصیر می‌گوید عرض کردم پس اگر احیای هر دو شب برایم میسر نشد؟ فرمود: «چه سهل است احیای دو شب در برابر آنچه تو می‌طلبی».[۱۴]
  • مشهور بین علما شیعه آن است که شب قدر همان شب ۲۳ ماه رمضان است و روایات زیادی بر این مطلب دلالت دارد. به برخی از آن روایات اشاره می‌شود:

امام صادق(ع) فرموده‌ است: «در هر شب ماه رمضان سوره ﴿إِنَّا أَنْزَلْناهُ را هزار مرتبه بخوان و شب بیست و سوم، دل را محکم و گوش باز کن و عجائب بشنو از آنچه بینی».

به امام محمد باقر(ع) گفتند چگونه بدانم که شب قدر در هر سال هست؟ فرمود: «از اول ماه رمضان هر شب صدبار سوره دخان را بخوان و شب ۲۳ آنچه از آن پرسیدی به چشم خود ببین و باور کن».[۱۵]

زراره از یکی از دو امام صادق و امام محمد باقر(ع) روایت نموده‌ است که «شب ۲۳ همان شب جهنی» است و حدیث جهنی (انصاری، عبدالله) این است که به رسول الله عرضه داشت یا رسول الله منزل من از مدینه دور است، دستورم بده برای درک شب قدر شب معینی وارد مدینه شوم پیامبر(ص) فرمود: شب ۲۳ داخل شو».[۱۶] این روایت در منابع اهل سنت نیز آمده‌است.[۱۷]

نتیجه

با توجه به این روایات صادره از مقام عصمت و نیز رأی مشهور بین علما شیعه به این نتیجه می‌رسیم که شب قدر منحصر است در بین شب‌های ۱۹ و ۲۱ و ۲۳ ماه رمضان و احتمال قوی همان شب ۲۳ است. اما دعای روز بیست و هفتم ماه رمضان با قطع نظر از سند آن هرگز دلالت ندارد که شب ۲۷ ماه رمضان شب قدر باشد، زیرا در آن چنین آمده‌ است: «اللهمّ ارْزُقْنی فیهِ فَضْلَ لَیْلَةِ القَدْرِ؛ خدایا روزی کن مرا در آن فضیلت شب قدر را؛» آنچه خواسته شده‌ این است که ثواب شب قدر به دعا کننده عطا شود، نه اینکه شب بیست و هفتم شب قدر است.


مطالعه بیشتر

  • تفسیر المیزان، ج۲ و ج۲۰، ص۵۶۶ به بعد.
  • تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۱۹۰ به بعد.


منابع

  1. سورهٔ قدر، آیهٔ ۱.
  2. الطباطبائي، السید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۳ق، ج۲۰، ص۳۳۲.
  3. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ترجمهٔ محمدباقر کمره‌ای، تهران، اسوه، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۲۶۰.
  4. کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۲۶۶؛ نیز: البحرانی، سید هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسة البعثة مرکز الطباعة و النشر، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۷۰۶.
  5. الکوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تحقیق محمد الکاظم، تهران، مؤسسة الطباعة و النشر وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی، ۱۴۱۰ق، ص۵۸۱.
  6. سورهٔ بقره، آیهٔ ۱۸۵.
  7. دخان / ۳
  8. قدر / ۱
  9. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش، ج۲۷، ص۱۹۰؛ جوادی آملی، عبدالله، قرآن در قرآن، قم، نشر اسراء، چاپ سوم، ۱۳۸۱ش، ص۷۸.
  10. سیوطی، جلال الدین، الدرالمنثور فی تفسیر المأثور، قم، کتابخانه مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۳۷۲.
  11. حسن بن علی تحف العقول، ترجمه جنتی، مؤسسه امیر کبیر، بی تا.
  12. طباطبائی، محمد حسین، تفسیر المیزان، (ترجمه موسوی همدانی)، دفتر انتشارات اسلامی، بی تا، ج۱۸، ص۵۶۵.
  13. شیخ صدوق، محمد بن بابویه، خصال، ترجمه جعفری، نسیم کوثر، بی تا، ج۲، ص۲۹۱.
  14. شیخ صدوق، محمد بن بابویه، من لایحضره الفقیه، ترجمه غفاری، نشر صدوق، بی تا، ج۲، ص۵۰۵.
  15. شیخ صدوق، محمد بن بابویه، آمالی شیخ صدوق، ترجمه کمره ای، اسلامیه بی تا، ص۳۱۷؛ اصول کافی، ج۲، ص۲۷۸.
  16. المیزان، ج۲۰، ص۵۶۶، و مجمع البیان، ج۱۰، ص۵۱۹.
  17. سیوطی، الدرالمنثور، ج۶، ص۳۷۳.