جامع احادیث شیعه

سؤال

کتاب جامع احادیث شیعه از کیست؟ اعتبارش در چه حدی است؟

...

نویسنده

آیت الله بروجردی از بزرگترین مرجع تقلید جهان تشیّع در عصر خود. در 1292 ق در بروجرد متولّد شد. نسبش، با سی واسطه ، به امام مجتبی ع می رسد. وی به هنگام اقامت در بروجرد، یکی از مراجع تقلید محبوب و مورد احترام در غرب ایران بود و تا 1323 ش ، در بروجرد به فعالیتهای علمی و اجتماعی اشتغال داشت. در همین سال ، بر اثر بیماری شدید، به بیمارستان فیروزآبادی تهران انتقال یافت . در این هنگام حوزة علمیة قم را سیّد صدرالدین صدر، سیّد محمدحجت کوه کمری و سید محمدتقی خوانساری ، اداره می کردند. آیت الله بروجردی با تقدّم سنی و جایگاه والای علمی و اعتبار و نفوذی که داشت ، می توانست حوزة علمیة قم را، که بر اثر فشارهای حکومت خصوصاً پس از فوت آیت الله حائری شدیداً تضعیف شده بود، سر و سامانی دوباره ببخشد؛ ازینرو در آذر 1323 در پی درخواست جدّی بزرگان حوزه ، تجّار و متدّینین قم و تهران ، با تکریم و احترام کم نظیری در قم اقامت گزید. پس از وفات آیت الله سیدّ ابوالحسن اصفهانی (1325 ش ) و آیت الله حاج آقا حسین قمی (1326 ش) در نجف ، آیت الله بروجردی ، تا زمان وفاتش در 1340 ش ، از بزرگترین مراجع تقلید در جهان تشیع بود. نفوذ کم نظیر او در دوران مرجعیّت به گونه ای بود که دولت حاکم سعی می کرد با مخالفت وی روبرو نشود.

جایگاه و اعتبار

این مجموعه ارزشمند به امر و اشراف آیت الله بروجردی (ره) و با همیاری جمعی از فضلا و شاگردان آن جناب تدوین یافته است.

اعتبار این کتاب بالاتر از وسائل الشیعه و مستدرک الوسائل و… است زیرا آیت الله بروجردی (ره) در مراجعه به کتاب مثلاً وسائل الشیعه اشکالاتی در گزینش، ترتیب و تنظیم احادیث آن مشاهده کرده؛ تصمیم گرفت تا کتاب جامع حدیثی تألیف کند که آن اشکالات و ایرادات را نداشته باشد. این کتاب در ۲۶ مجلد منتشر شده است. و فقط جلدهای ۲۲ و ۲۳ ترجمه شده است.

جامع احادیث الشیعه ، که تدوین آن به یاری عده ای از شاگردان او، در زمان حیاتش آغاز شد و مجلدات نخستین آن ، به چاپ رسید و انتشار سایر مجلداتش بعداز درگذشت او ادامه یافت . این کتاب که کوششی است برای تدوین تمامی احادیث شیعه در یک مجموعه ، نشانة تخصص کم نظیر بروجردی در رجال و حدیث است.

بسیاری از صاحبنظران وی را مبتکر روش جدیدی در علم رجال می دانند. با این روش ، که از راه بررسی مستقل سند احادیث انجام می شود، فاصلة زمانی سلسلة راویان ، تعداد روایات هرراوی ، جایگاه علمی و حدیثی او، میزان وثاقت ، استادان و شاگردان وی ، تعیین ، و در نتیجه تقسیم احادیث به مُرسَل و مُسنَد آسان می شود و ضمناً به تشخیص و تفکیک اسامیِ مشابه در سلسلة راویان در حدیث و کشف هرگونه تصحیف و تحریف و حذف واسطه ها در این زمینه کمک می کند. در این روش ، راویان حدیث از زمان صحابة پیامبر ص تا زمان آیت الله بروجردی به 36 طبقه ، که هر یک مختصات خاص خود را دارد، طبقه بندی شده اند.

ویژگی‌ها

1. آیات قرآن مجید در ارتباط با هر بابی قبل از ذکر احادیث به ترتیب سوره‌ها آورده شده است.
2. کلیه احادیث وسائل و مستدرک (غیر از احادیث مصباح الشریعه و روایاتی که ارتباط به احکام ندارد) نقل شده است.
3. کلیه احادیث مزبور از مصادر اصلی (با ذکر صفحه) مشخص شده، جز احادیثی که مصدر اصلی آن در دست نبوده که از وسائل و مستدرک نقل شده است.
4. مواردی که مربوط به علم فقه (احکام) نیست حذف کرده است در حالی که در کتب حدیثی دیگر مثل کافی یا وسائل و… این چنین نمی‌باشد.
5. از تقطیع احادیث حتی الامکان خودداری کرده است.
6. سعی شده است که برای یک موضوع، ابواب متعددی عنوان نشود.
7. تمامی اختلافات متون حدیث را ذکر نموده است. چون در استنتاجات فقهی، آن نکات ریز نیز تأثیر دارند.
8. روایات سنن و آداب و اخلاق و ادعیه و اذکار و قرائت قرآن و لباس و… در مجلد جداگانه آورده شده است در حالی که در کتب حدیثی دیگر جدا نکرده‌اند.
9. مهم‌ترین کار این است که در این کتاب لغات غریبه احادیث معنی و توضیح داده شده است. در حالی که در کتاب‌های حدیثی یاد شده، این کار صورت نگرفته است.
10. تصحیح و مقابله کامل احادیث با نسخ اصلی مخصوصا احادیث کتب اربعه، که به لحاظ اهمیت با نسخه‌های فراوان از هر کتاب (که به قدمت و تصحیح و مقابله و قرائت و اجازه اساتید فن امتیاز داشته) مقابله شده است، ولی در سایر مصادر چون غالباً نسخ مصحح در دست نبوده و معمولاً وسائل و مستدرک اصح از مصادر اصلی موجود است، کار مقابله با این دو کتاب انجام نشده است.

مطالعه بیشتر

• علم الحدیث و تاریخ حدیث، کاظم مدیر شانه چی.

• آشنایی با تاریخ و منابع حدیث، سید محمد کاظم طباطبایی.