آیه «انا لله و انا الیه راجعون»

سؤال

آیه إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ درباره چیست و تفسیر آن را بفرمایید.

آیه إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ (ما از آنِ خدا هستیم و به سوی او می رویم) بیان یکی از ویژگی‌های صابران است که در زمان مصیبت و بلا، چنین می‌گویند «ما از آنِ خدا هستیم و به سوی او می رویم».

آیه «إِنَّا لِلَّهِ»،‌ آیه ۱۵۶ سوره بقره است. مفسران تعبیر «إِنَّا لِلَّهِ» را نشان‌دهنده بندگی بندگان و مالکیت خداوند و عبارت «إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ» را نشانه آخرت، قیامت، و فانی بودن این دنیا دانسته‌اند. همچنین در کنار یکدیگر بودن این دو مفهوم را نشانگر رسیدن به مقام تسلیم بوسیله صبر بر مصیبت دانسته‌اند.

خواندن آیه إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ،‌ هنگام بلا را استرجاع می‌گویند. روایات فراوانی وارد شده که هنگام مصیبت، این آیه خوانده شود و از ویژگی صابران است.

متن آیه

﴿ الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ

كسانى كه چون مصيبتى به آنها رسيد گفتند: ما از آن خدا هستيم و به او باز مى‌گرديم.

بقره:آیه ۱۵۶

﴾

توصیه‌ای برای صابران

آیه ۱۵۶ سوره بقره درباره صابران است و به مؤمنان مصیبت‌دیده می‌گوید همه چیز از جانب خداوند است و این‌چنین به آنان آرامش می‌دهد. امام علی(ع) معتقد بود هنگامی که می‌گوییم ﴿... إِنَّا لِلّهِ…﴾ به مالکیت خداوند نسبت به خود اقرار می‌کنیم و وقتی می‌گوییم ﴿... وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ﴾ به این معنا است که ما انسان‌ها از بین رفتنی هستیم و روزی می‌میریم.

این آیه نشان می‌دهد در برابر مصیبت و بلا تنها باید تسلیم خداوند بود. حکمت توصیه خداوند در این آیه را این دانسته‌اند كه مؤمن در موقع مصيبت، به ذلت، نااميدى و ضعف نفس گرفتار نشود و جنبه مادى او بر مقام معنوى غلبه پيدا نكند.

در روایات آمده که هر فردی بلایی ببیند، این آیه را بخواند، ثواب بزرگی می‌برد. از پیامبر(ص) نقل شده که چهار خصلت، انسان را غرق در نور خداوند می‌کند:

• گفتن لا اله‌ الا الله

• هر زمان گناهى كند، استغفار كند
• هر زمان نعمتى به دست آورد یا کار خیری کند، شكر کند
• هر زمان مصيبتى به او رسد، استرجاع كند (آیه إنّا للّه را بخواند).

امام صادق (ع) فرموده است: كسى كه هنگام مصيبت، استرجاع به او الهام شود، بهشت براى او واجب مى‌شود.

مالکیت خداوند

پيامبر (ص) فرمود: «هرگاه مصيبت زده، مصيبتش را به ياد آورَد و استرجاع كند (إنّا للّه بگويد)، هر چند [از مصيبتْ‌] بسيار گذشته باشد، خداوند، پاداشى مانند روز مصيبتش براى او مى‌نويسد»

مفسران آیه «إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ» را به این معنا دانسته‌اند که وجود انسان، برای خداوند است. خداوند وجود مستقل بوده و انسان وابسته به او است. مراد به گفتن (انا للَّه) توجه و ایمان به حقيقت معناي آیه است به اينكه آدمى بنده خداوند است.

وجود انسان و تمامى موجوداتى كه تابع وجود آدمى هستند، همه قائم به ذات خدا هستند كه انسان را آفريده و ايجاد كرده است. خداوند مالک انسان است و هرگونه تصرفى كه بخواهد در او می‌كند و خود او هيچگونه اختيار و مالكيتى ندارد و به هيچ وجه مستقل از مالك خود نيست.

مفسران ذیل این آیه توضیح داده‌اند که مالکیت حقیقی تنها برای خداوند سبحان است و هیچ انسانی در این مالکیت شریک نیست و مالکیت انسان نسبت به خودش و اموالش و از این امور، ظاهری و مجازی است. و اگر انسان این را بداند، آن وقت در برابر مصایب بی طاقت نمی‌شود، چون می‌داند چیزی از خود را از دست نداده است و مالکیت چیزی را ندارد. کسی که بداند مالک چیزی نیست از هیچ مصیبتی متأثر نمی‌شود و غمگین نمی‌گردد. کسی که ایمان دارد همه چیز برای خداوند است هیچگاه در برابر مصایب و بدبختی‌ها خود را نمی‌بازد.

بازگشت به خداوند

تعبیر «وَ إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ» در مورد قیامت دانسته شده است؛ به این معنا که مسیر حرکت انسان‌ها برای حسابرسی و پاداش و جزا به سوی او است. مفسران معتقدند آیه ﴿... إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ﴾ به این معنا نیست که ما روزی با خداوند پیوند داشته‌ایم و از او جدا شده و دوباره به خداوند رسیده و جزئی از او خواهیم شد. این تبیین را نادرست دانسته‌اند؛ زیرا خداوند بسیط است و هیچ ترکیبی در او راه ندارد و جزء داشتن، نقص برای خداوند است.

این آیه توجه به اين واقعيت است كه همه به سوى او باز می‌گردند و اعلام می‌‏كند كه اينجا سراى جاويدان نيست، زوال نعمتها و كمبود مواهب و يا كثرت وفور آنها همه زودگذر است، و همه اينها وسيله‌‏اى است براى پيمودن مراحل تكامل توجه به اين دو اصل اساسى اثر عميقى در ايجاد روح استقامت و صبر دارد.