جایگاه امام جماعت در رساله حقوق

سؤال

در رساله حقوق امام سجاد(ع) در قسمت حق امام جماعت آمده است که: «امام جماعت جان تو را با جان خود و نمازت را با نماز خود حفظ می‌کند» لطفاً بفرمایید منظور از حفظ جان مأموم توسط امام چیست؟

در پاسخ این سئوال ضروری است گفته شود که جمله مورد سئوال در رساله حقوق امام سجاد(ع) عبارت است از «فوقی نفسک بنفسه و صلاتک بصلاته» و می‌دانیم کلمه که به صورت فعل در این جمله به کار رفته است کلمه «وقی» است که از ماده وقایه و به معنای حفظ و صیانت می‌باشد و در این جمله نیز به همان معنای لغوی خود به کار رفته است.

حضرت امام زین العابدین در این فرازی که جمله مورد سئوال در آن قرار گرفته است می‌فرماید: «حق امام جماعت به خاطر مسئولیتی که او نسبت به مأمومین به عهده گرفته آن است که مأمومین از او قدردانی و تشکر نماید و آن مسئولیتی که امام جماعت به عهده گرفته آن است که او سفیر بین خدا و مأمومین است و نماینده آنان به حساب می‌آید و از طرف آنان با خدای تبارک و تعالی صحبت می‌کند و برای آنان دعا می‌نماید و چون در چنین مقام و جایگاه بلند در مقابل خداوند ایستاده و از طرف نمازگزاران نمایندگی می‌نماید، در مکتب اهلبیت عصمت و طهارت(ع) امام جماعت باید از تقوی و پارسایی و طهارت روح و ملکه عدالت بهره‌مند باشد و این اولین شرط برای تصدّی مقام امام جماعت و پیشوایی برای مأمومین می‌باشد.

علاوه بر شرایط دیگری که در روایات و نیز رساله‌های عملیه برای امام جماعت بیان شده که باید حلال‌زاده باشد، عاقل و بالغ بوده و حتی مطابق برخی از روایات و فتاوای مجتهدین از خلاف مروّت خودداری کند همان گونه که از گناهان صغیره و کبیره باید اجتناب کند و بالاخره مسلح به سلاح تقوی، عدالت و اجتناب از گناهان کبیره و صغیره در محراب و محل مبارزه با شیطان و نفس اماره بایستد و با مأمومین متحد شده و آنان را با نمازی که می‌خواند به معراج ببرد.

اما دلیل ضرورت تشکر و قدردانی مأموم از امام جماعت در همین فراز مورد نظر پرسشگر محترم بیان شده و از دقت و توجه به مفاهیم آن می‌توان به سئوال مورد نظر پی برد.

همان طوری که اشاره شد «وقی» از ماده وقایه و به معنای حفظ و صیانت است و امام جماعت در نماز جماعت جان خویش را سپر بلای جان مأمومین و نماز خویش را سپر نماز آنان قرار داده است یعنی اگر در نماز جماعت خلل و نقصانی از ناحیه امام جماعت وجود داشته باشد و او شرایط امامت را نداشته باشد و امامت کند او مورد مؤاخذه و بازخواست دادگاه الهی است نه مأمومین و همچنین اگر خلل و اشکالی در نماز جماعت از ناحیه امام جماعت در نماز و قرائت او وجود داشته باشد به عهده اوست و مأمومین در گناه آن با او شریک نیستند در حالی که اگر نماز جماعت به‌طور صحیح و کامل و با شرایط صحت و قبول اداء شود مأمومین در ثواب آن با امام جماعت شریک هستند و این همان فرمایش حضرت سجاد(ع) و جواب سئوالی است که بدان اشاره شد که حضرت می‌فرماید: «امام جماعت جان خویش را حافظ و نگهبان و سپر مأمومین و نمازش را سپر و حافظ نماز آنان قرار داده یعنی اگر خطر و عذابی از ناحیه نقصان نماز جماعت تا آنجا که مربوط به امام می‌شود، در پیش باشد، متوجه امام جماعت است که این مسئولیت سنگین را به عهده گرفته است و اگر در نماز و قرائت آن خللی وجود داشته باشد او مورد بازخواست قرار می‌گیرد».

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر

• شرح رساله الحقوق امام سجاد، علی محمد حیدری نراقی، ص۳۶۲.

• شرح رساله الحقوق امام سجاد، السید علی القبانجی، ص۱۷۰.