حکم محارب و مفسد در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
جایگزینی متن - 'ه ای ' به 'ه‌ای ' |
شأن نزول اضافه شد تا ارتقا به ب پیدا کند طبق نظری در بحث |
||
| (۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
آیه ۳۳ سوره مائده به چه حادثه تاریخی اشاره دارد. آیا در عصر کنونی هم باید با کفار چنین برخورد کرد؟ | |||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{جعبه اطلاعات آیه | {{جعبه اطلاعات آیه | ||
| عنوان | | عنوان =معنای آیه ۳۳ سوره مائده | ||
| تصویر | | تصویر = | ||
| توضیح تصویر | | توضیح تصویر= | ||
| اندازه تصویر | | اندازه تصویر = | ||
| | | نام‌های دیگر = | ||
| واقع در سوره | | واقع در سوره=سوره مائده | ||
| شماره آیه =۳۳ | | شماره آیه =۳۳ | ||
| جزء | | جزء =۶ | ||
| شأن نزول | | شأن نزول = | ||
| مکان نزول | | مکان نزول = | ||
| موضوع | | موضوع = | ||
| درباره | | درباره =بیان حکم محارب با خدا و رسول خدا(ص) | ||
| سایر | | سایر = | ||
| آیات مرتبط = | | آیات مرتبط = | ||
}} | }} | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
در آیه ۳۳ [[سوره مائده]]، | قرآن در آیه ۳۳ [[سوره مائده]]، چهار حکم برای [[محارب]] و [[مفسدین فی الارض|مفسد فی الارض]] اعلام کرده است: کشته شوند، یا به دار آویخته شوند، یا دست و پای ایشان قطع شود یا تبعید گردند. محارب با خدا و [[رسول خدا(ص)]]، به معنای تهدید جان و مال و ناموس مردم با اسلحه است و منظور محاربه با مردم است که به منزله محاربه با خدا و رسول او دانسته شده است. قطع دست و پا در این آیه بنابر نظر مفسرین و فقها، همان حکم قطع چهار انگشت دست در دزدی، می‌باشد. مجازاتی که در آیه برای محارب در نظر گرفته شده است بر اساس اقدام مجرمانه‌ای است که از ایشان سر زده است. | ||
== متن آیه == | == متن آیه == | ||
{{قرآن بزرگ|إِنَّمَا جَزَاؤُاْ الَّذِینَ یحُارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَسْعَوْنَ فی الْأَرْضِ فَسَادًا أَن یُقَتَّلُواْ أَوْ یُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُم مِّنْ خِلَافٍ أَوْ یُنفَوْاْ مِنَ الْأَرْضِ ذَالِک لَهُمْ خِزْی فی الدُّنْیَا وَ لَهُمْ فی الاْخِرَه عَذَابٌ عَظِیم| | {{قرآن بزرگ| | ||
إِنَّمَا جَزَاؤُاْ الَّذِینَ یحُارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَسْعَوْنَ فی الْأَرْضِ فَسَادًا أَن یُقَتَّلُواْ أَوْ یُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُم مِّنْ خِلَافٍ أَوْ یُنفَوْاْ مِنَ الْأَرْضِ ذَالِک لَهُمْ خِزْی فی الدُّنْیَا وَ لَهُمْ فی الاْخِرَه عَذَابٌ عَظِیم| | |||
|سوره=مائده | |||
|آیه=۳۳}} | |||
{{متن عربی|کیفر آنها که با خدا و پیامبرش به جنگ برمی‌خیزند، و اقدام به فساد در روی زمین می‌کنند، این است که اعدام شوند؛ یا به دار آویخته گردند؛ یا (چهار انگشت از) دست (راست) و پای (چپ) آنها، بعکس یکدیگر، بریده شود؛ یا از سرزمین خود تبعید گردند. این رسوایی آنها در دنیاست و در آخرت، مجازات عظیمی دارند.}} | |||
== احکام محارب با خدا و رسول خدا == | == احکام محارب با خدا و رسول خدا == | ||
این آیه بحثی را که در مورد قتل نفس در آیات سابق بیان شد، تکمیل می‌کند و جزای افراد متجاوزی را که علیه مسلمانان اسلحه می‌کشند و با تهدید به مرگ و حتی کشتن، | این آیه بحثی را که در مورد قتل نفس در آیات سابق بیان شد، تکمیل می‌کند و جزای افراد متجاوزی را که علیه مسلمانان اسلحه می‌کشند و با تهدید به مرگ و حتی کشتن، اموال‌شان را به غارت می‌برند، با شدت هر چه تمام‌تر بیان می‌کند<ref>طباطبايى، محمدحسين، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه: محمد باقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش، ج۵، ص۵۳۲.</ref> و چهار مجازات برای محاربین و مفسدین فی الارض بیان می‌کند: | ||
{{ | # کشته شوند: {{قرآن|یُقَتَّلُواْ }} | ||
# به دار آویخته شوند: {{قرآن| یُصَلَّبُواْ}} | |||
# دست و پای آنها به‌طور مخالف، بریده شود: {{قرآن|تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُم مِّنْ خِلَافٍ}} | |||
# از زمینی که در آن زندگی می‌کنند، تبعید گردند: {{قرآن|یُنفَوْاْ مِنَ الْأَرْضِ}} | |||
{{ | |||
== معانی اصطلاحی برخی از لغات == | == معانی اصطلاحی برخی از لغات == | ||
* منظور از «محاربه با خدا و پیامبر» آن چنان‌که در احادیث [[اهل بیت(ع)]] وارد شده، این است که: کسی با تهدید به اسلحه به جان یا مال مردم تجاوز کند، اعم از این که به صورت دزدان گردنه‌ها در بیرون شهرها چنین کاری کند یا در داخل شهر. ضمناً در این آیه محاربه و ستیز با بندگان خدا به عنوان محاربه با خدا معرفی شده و این تأکید فوق‌العاده اسلام را | * منظور از «محاربه با خدا و پیامبر» آن چنان‌که در احادیث [[اهل بیت(ع)]] وارد شده، این است که: کسی با تهدید به اسلحه به جان یا مال مردم تجاوز کند، اعم از این که به صورت دزدان گردنه‌ها در بیرون شهرها چنین کاری کند یا در داخل شهر. ضمناً در این آیه محاربه و ستیز با بندگان خدا به عنوان محاربه با خدا معرفی شده و این تأکید فوق‌العاده اسلام را درباره حقوق انسان‌ها و رعایت امنیت آنان ثابت می‌کند.<ref>مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلاميه، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۳۶۰.</ref> | ||
* منظور از قطع دست و پا طبق آنچه در کتب فقهی اشاره شده، همان مقداری است که در مورد سرقت بیان گردیده | * منظور از قطع دست و پا طبق آنچه در کتب فقهی اشاره شده، همان مقداری است که در مورد سرقت بیان گردیده است، یعنی تنها بریدن چهار انگشت از دست یا پا می‌باشد.<ref>فاضل، جمال الدین مقداد، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران، مرتضوی، چاپ اول، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۳۱۹.</ref> | ||
در محارب و مفسد اول دست راست و سپس دست چپ قطع می‌شود.<ref>فاضل، جمال الدین مقداد، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران، مرتضوی، چاپ اول، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۳۵۲.</ref> | |||
== مجازات متناسب با جرم == | |||
بر اساس اقدام مجرمانه‌ای که انجام می‌شود هر یک از این مجازات‌ها برایشان در نظر گرفته خواهد شد، برای مثال اگر افراد محارب دست به کشتن انسان‌های بی گناهی زده‌اند، مجازات قتل برای آنها انتخاب می‌شود و اگر اموال مردم را به سرقت ببرند انگشتان دست آنها قطع می‌شود. این مضمون در چند حدیث نیز وارد گردیده است.<ref>عروسی حویزی، عبد علی، نور الثقلین، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۶۲۲.</ref> در بسیاری از قوانین جنایی و جزائی دنیای امروز نیز این مطلب به وضوح دیده می‌شود، به عنوان مثال در پاره‌ای از جرائم، برای مجرم حبس از سه سال تا ۱۰ سال تعیین شده است. اما مفهوم آن این نیست که قاضی مطابق میل خود سال‌های زندان را تعیین نماید، بلکه منظور این است که چگونگی وقوع مجازات را که گاهی با «جهات تخفیف» و گاهی با «جهات تشدید» همراه است در نظر بگیرد و کیفر مناسبی انتخاب نماید. | |||
در این قانون مهم اسلامی که درباره محاربان وارد شده است نیز، چون نحوه این جرم و جنایت، بسیار متفاوت است و همه محاربان یکسان نیستند، مجازات آنها متفاوت ذکر شده است. | |||
== شأن نزول == | |||
بیشتر مفسران معتقدند که آیه مُحاربه درباره عُرَینیان نازل شده است. | |||
<ref>طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۹۱.</ref> | |||
<ref>فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۳۴۵.</ref> | |||
عرینیان، مشرکانی بودند که به مدینه رفته و مسلمان شدند؛ | |||
به این | <ref>خواجه انصاری، عبدالله بن محمد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۱۰۳.</ref>اما از آنجا که آب و هوای مدینه با آنها سازگار نبود، مریض شدند و به‌دستور پیامبر(ص) از شیر شتر استفاده کرده و بهبود یافتند. آنها پس از بهبودی مرتد شده و بعد از کشتن عده‌ای از مسلمانان، شتران را دزدیده و از مدینه فرار کردند. | ||
<ref>طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۹۱.</ref> | |||
<ref>خواجه انصاری، عبدالله بن محمد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۱۰۳.</ref> | |||
به گفته علامه طباطبایی، امام علی(ع) به دستور پیامبر(ص) آنها را دستگیر کرد و نزد پیامبر برد. | |||
<ref>طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۳۳۱.</ref> | |||
در این هنگام آیه محاربه نازل شد و پیامبر طبق این آیه آنها را مجازات کرد.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۳۵۹.</ref> عده‌ای معتقدند که عرینیان فقط دزدی کرده بودند. به همین دلیل پیامبر(ص) طبق آیه فقط دست و پای آنها را قطع کرد.<ref>طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۳۲۶.</ref> داستان عرینیان در کتاب کافی نیز به نقل از امام صادق(ع) آمده است.<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح غفاری و آخوندی، تهران، مکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۲۴۵.</ref> | |||
برای آیه محاربه، شأن نزول‌های دیگری را احتمال داده‌اند: راهزنان، دزدان کاروان حج و زیارات، مشرکان و پیمان‌شکنان.<ref>فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۳۴۵.</ref> | |||
{{پایان پاسخ}} | {{پایان پاسخ}} | ||
{{مطالعه بیشتر}} | {{مطالعه بیشتر}} | ||
== مطالعه بیشتر == | == مطالعه بیشتر == | ||
* | * ابطحی کاشانی، سید محمد، «بحثی پیرامون مفسد فی الارض»، در فصلنامه نور علم، شماره ۴، ۱۳۶۳ش. | ||
* | * بای، حسینعلی، «افساد فی الارض چیست؟ و مفسد فی الارض کیست؟»، فقه و حقوق، شماره ۹، ۱۳۸۵ش. | ||
* شاهرودی، سید محمود، «محاربه چیست؟ محارب کیست؟»، مجله فقه اهل بیت، شماره ۱۱ و ۱۲، ۱۳۷۶ش. | |||
{{پایان مطالعه بیشتر}} | {{پایان مطالعه بیشتر}} | ||
| خط ۵۹: | خط ۷۷: | ||
{{شاخه | {{شاخه | ||
| شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن | | شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن | ||
|شاخه فرعی۱ = نزول قرآن | | شاخه فرعی۱ = نزول قرآن | ||
|شاخه فرعی۲ = | | شاخه فرعی۲ = | ||
|شاخه فرعی۳ = | | شاخه فرعی۳ = | ||
}} | }} | ||
{{تکمیل مقاله | {{تکمیل مقاله | ||
| خط ۷۲: | خط ۹۰: | ||
| تغییر مسیر = شد | | تغییر مسیر = شد | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = | ||
| بازبینی نویسنده = | |||
| بازبینی = | | بازبینی = | ||
| تکمیل = | | تکمیل = | ||
| اولویت = ب | | اولویت = ب | ||
| کیفیت = | | کیفیت = ب | ||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۰ مارس ۲۰۲۵، ساعت ۱۴:۱۸
سؤال
آیه ۳۳ سوره مائده به چه حادثه تاریخی اشاره دارد. آیا در عصر کنونی هم باید با کفار چنین برخورد کرد؟
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | سوره مائده |
| شماره آیه | ۳۳ |
| جزء | ۶ |
| درباره | بیان حکم محارب با خدا و رسول خدا(ص) |
قرآن در آیه ۳۳ سوره مائده، چهار حکم برای محارب و مفسد فی الارض اعلام کرده است: کشته شوند، یا به دار آویخته شوند، یا دست و پای ایشان قطع شود یا تبعید گردند. محارب با خدا و رسول خدا(ص)، به معنای تهدید جان و مال و ناموس مردم با اسلحه است و منظور محاربه با مردم است که به منزله محاربه با خدا و رسول او دانسته شده است. قطع دست و پا در این آیه بنابر نظر مفسرین و فقها، همان حکم قطع چهار انگشت دست در دزدی، می‌باشد. مجازاتی که در آیه برای محارب در نظر گرفته شده است بر اساس اقدام مجرمانه‌ای است که از ایشان سر زده است.
متن آیه
| ﴿ | إِنَّمَا جَزَاؤُاْ الَّذِینَ یحُارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَسْعَوْنَ فی الْأَرْضِ فَسَادًا أَن یُقَتَّلُواْ أَوْ یُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُم مِّنْ خِلَافٍ أَوْ یُنفَوْاْ مِنَ الْأَرْضِ ذَالِک لَهُمْ خِزْی فی الدُّنْیَا وَ لَهُمْ فی الاْخِرَه عَذَابٌ عَظِیم
مائده:۳۳ |
﴾ |
«کیفر آنها که با خدا و پیامبرش به جنگ برمی‌خیزند، و اقدام به فساد در روی زمین می‌کنند، این است که اعدام شوند؛ یا به دار آویخته گردند؛ یا (چهار انگشت از) دست (راست) و پای (چپ) آنها، بعکس یکدیگر، بریده شود؛ یا از سرزمین خود تبعید گردند. این رسوایی آنها در دنیاست و در آخرت، مجازات عظیمی دارند.»
احکام محارب با خدا و رسول خدا
این آیه بحثی را که در مورد قتل نفس در آیات سابق بیان شد، تکمیل می‌کند و جزای افراد متجاوزی را که علیه مسلمانان اسلحه می‌کشند و با تهدید به مرگ و حتی کشتن، اموال‌شان را به غارت می‌برند، با شدت هر چه تمام‌تر بیان می‌کند[۱] و چهار مجازات برای محاربین و مفسدین فی الارض بیان می‌کند:
- کشته شوند: ﴿یُقَتَّلُواْ﴾
- به دار آویخته شوند: ﴿یُصَلَّبُواْ﴾
- دست و پای آنها به‌طور مخالف، بریده شود: ﴿تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُم مِّنْ خِلَافٍ﴾
- از زمینی که در آن زندگی می‌کنند، تبعید گردند: ﴿یُنفَوْاْ مِنَ الْأَرْضِ﴾
معانی اصطلاحی برخی از لغات
- منظور از «محاربه با خدا و پیامبر» آن چنان‌که در احادیث اهل بیت(ع) وارد شده، این است که: کسی با تهدید به اسلحه به جان یا مال مردم تجاوز کند، اعم از این که به صورت دزدان گردنه‌ها در بیرون شهرها چنین کاری کند یا در داخل شهر. ضمناً در این آیه محاربه و ستیز با بندگان خدا به عنوان محاربه با خدا معرفی شده و این تأکید فوق‌العاده اسلام را درباره حقوق انسان‌ها و رعایت امنیت آنان ثابت می‌کند.[۲]
- منظور از قطع دست و پا طبق آنچه در کتب فقهی اشاره شده، همان مقداری است که در مورد سرقت بیان گردیده است، یعنی تنها بریدن چهار انگشت از دست یا پا می‌باشد.[۳]
در محارب و مفسد اول دست راست و سپس دست چپ قطع می‌شود.[۴]
مجازات متناسب با جرم
بر اساس اقدام مجرمانه‌ای که انجام می‌شود هر یک از این مجازات‌ها برایشان در نظر گرفته خواهد شد، برای مثال اگر افراد محارب دست به کشتن انسان‌های بی گناهی زده‌اند، مجازات قتل برای آنها انتخاب می‌شود و اگر اموال مردم را به سرقت ببرند انگشتان دست آنها قطع می‌شود. این مضمون در چند حدیث نیز وارد گردیده است.[۵] در بسیاری از قوانین جنایی و جزائی دنیای امروز نیز این مطلب به وضوح دیده می‌شود، به عنوان مثال در پاره‌ای از جرائم، برای مجرم حبس از سه سال تا ۱۰ سال تعیین شده است. اما مفهوم آن این نیست که قاضی مطابق میل خود سال‌های زندان را تعیین نماید، بلکه منظور این است که چگونگی وقوع مجازات را که گاهی با «جهات تخفیف» و گاهی با «جهات تشدید» همراه است در نظر بگیرد و کیفر مناسبی انتخاب نماید.
در این قانون مهم اسلامی که درباره محاربان وارد شده است نیز، چون نحوه این جرم و جنایت، بسیار متفاوت است و همه محاربان یکسان نیستند، مجازات آنها متفاوت ذکر شده است.
شأن نزول
بیشتر مفسران معتقدند که آیه مُحاربه درباره عُرَینیان نازل شده است. [۶] [۷]
عرینیان، مشرکانی بودند که به مدینه رفته و مسلمان شدند؛ [۸]اما از آنجا که آب و هوای مدینه با آنها سازگار نبود، مریض شدند و به‌دستور پیامبر(ص) از شیر شتر استفاده کرده و بهبود یافتند. آنها پس از بهبودی مرتد شده و بعد از کشتن عده‌ای از مسلمانان، شتران را دزدیده و از مدینه فرار کردند. [۹] [۱۰] به گفته علامه طباطبایی، امام علی(ع) به دستور پیامبر(ص) آنها را دستگیر کرد و نزد پیامبر برد. [۱۱] در این هنگام آیه محاربه نازل شد و پیامبر طبق این آیه آنها را مجازات کرد.[۱۲] عده‌ای معتقدند که عرینیان فقط دزدی کرده بودند. به همین دلیل پیامبر(ص) طبق آیه فقط دست و پای آنها را قطع کرد.[۱۳] داستان عرینیان در کتاب کافی نیز به نقل از امام صادق(ع) آمده است.[۱۴]
برای آیه محاربه، شأن نزول‌های دیگری را احتمال داده‌اند: راهزنان، دزدان کاروان حج و زیارات، مشرکان و پیمان‌شکنان.[۱۵]
مطالعه بیشتر
- ابطحی کاشانی، سید محمد، «بحثی پیرامون مفسد فی الارض»، در فصلنامه نور علم، شماره ۴، ۱۳۶۳ش.
- بای، حسینعلی، «افساد فی الارض چیست؟ و مفسد فی الارض کیست؟»، فقه و حقوق، شماره ۹، ۱۳۸۵ش.
- شاهرودی، سید محمود، «محاربه چیست؟ محارب کیست؟»، مجله فقه اهل بیت، شماره ۱۱ و ۱۲، ۱۳۷۶ش.
منابع
- ↑ طباطبايى، محمدحسين، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه: محمد باقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش، ج۵، ص۵۳۲.
- ↑ مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلاميه، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۳۶۰.
- ↑ فاضل، جمال الدین مقداد، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران، مرتضوی، چاپ اول، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۳۱۹.
- ↑ فاضل، جمال الدین مقداد، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران، مرتضوی، چاپ اول، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۳۵۲.
- ↑ عروسی حویزی، عبد علی، نور الثقلین، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۶۲۲.
- ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۹۱.
- ↑ فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۳۴۵.
- ↑ خواجه انصاری، عبدالله بن محمد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۱۰۳.
- ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۹۱.
- ↑ خواجه انصاری، عبدالله بن محمد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۱۰۳.
- ↑ طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۳۳۱.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۳۵۹.
- ↑ طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۳۲۶.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح غفاری و آخوندی، تهران، مکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۲۴۵.
- ↑ فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۳۴۵.