امام حسین علیه‌السلام: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی پاسخ
جز (جایگزینی متن - ' | بازبینی =' به ' | ارزیابی کمی =')
 
(۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{درگاه|امام حسین|واژه‌ها}}
{{درگاه|امام حسین|واژه‌ها}}
'''امام حسین علیه‌السلام''' ([[سال ۴ قمری|۴ق]]-[[سال ۶۱ قمری|۶۱]]ق) [[امام]] سوم [[شیعیان]] پس از [[امام علی(ع)]] و [[امام حسن(ع)]] است. ایشان نوه [[پیامبر اسلام(ص)]] و از فرزندان امام علی(ع) و [[حضرت فاطمه(س)]] و برادر کوچک‌تر [[امام حسن(ع)]] بود. مدت امامت امام حسین(ع) یازده سال دانسته شده است.  
'''امام حسین علیه‌السلام''' ([[سال ۴ قمری|۴ق]]-[[سال ۶۱ قمری|۶۱]]ق) [[امام]] سوم [[شیعیان]] پس از [[امام علی(ع)]] و [[امام حسن(ع)]] است. ایشان نوه [[پیامبر اسلام(ص)]] و از فرزندان امام علی(ع) و [[حضرت فاطمه(س)]] و برادر کوچک‌تر [[امام حسن(ع)]] بود. مدت امامت امام حسین(ع) یازده سال دانسته شده است.


طبق منابع معتبر [[فریقین|شیعه]] و سنی امام(ع) از [[اصحاب کساء]] دانسته شده و مصداق [[آیه تطهیر]] و کلمه «ابناءنا» در [[آیه مباهله]] قلمداد شده است. امام حسین(ع) مورد علاقه پیامبر(ص) بود و او را چراغ هدایت و کشتی نجات و همچنین [[سرور جوانان اهل بهشت]] معرفی کرد.
طبق منابع معتبر [[فریقین|شیعه]] و سنی امام(ع) از [[اصحاب کساء]] دانسته شده و مصداق [[آیه تطهیر]] و کلمه «ابناءنا» در [[آیه مباهله]] قلمداد شده است. امام حسین(ع) مورد علاقه پیامبر(ص) بود و او را چراغ هدایت و کشتی نجات و همچنین [[سرور جوانان اهل بهشت]] معرفی کرد.


گزارش‌های اندکی در مورد زندگانی امام قبل از امامت، همچون حضور در جنگ‌های سه‌گانه در کنار پدر و همچنین تأیید [[صلح امام حسن(ع)]] با [[معاویه بن ابی‌سفیان|معاویه]] و پیروی از برادرش وجود دارد. امام حسین(ع) پس از شهادت امام حسن(ع) اقدامی علیه معاویه نکرد و به پیمان برادرش وفادار ماند.
گزارش‌های اندکی در مورد زندگانی امام قبل از امامت، همچون حضور در جنگ‌های سه‌گانه در کنار پدر و همچنین تأیید [[صلح امام حسن(ع)]] با [[معاویه بن ابی‌سفیان|معاویه]] و پیروی از برادرش وجود دارد. امام حسین(ع) پس از شهادت امام حسن(ع) اقدامی علیه معاویه نکرد و به پیمان برادرش وفادار ماند.


ده سال از امامت امام حسین(ع) با دوران حکومت معاویه همزمان بود؛ امام به برخی اقدامات معاویه همچون کشتن برخی [[صحابه پیامبر(ص)|اصجاب پیامبر(ص)]] و همچنین ولایتهدی [[یزید بن معاویه|یزید]] اعتراض کرد و یزید را فردی نالایق و خود را سزاوار [[خلافت]] عنوان کرد. امام در خطبه‌ای مواضع سیاسی خود در برابر امویان را مطرح کرد.
ده سال از امامت امام حسین(ع) با دوران حکومت معاویه همزمان بود؛ امام به برخی اقدامات معاویه همچون کشتن برخی [[صحابه پیامبر(ص)|اصجاب پیامبر(ص)]] و همچنین ولایتهدی [[یزید بن معاویه|یزید]] اعتراض کرد و یزید را فردی نالایق و خود را سزاوار [[خلافت]] عنوان کرد. امام در خطبه‌ای مواضع سیاسی خود در برابر امویان را مطرح کرد.


امام حسین(ع) پس از مرگ معاویه، بیعت با یزید را نامشروع قلمداد کرد. ایشان در ۲۸ رجب سال ۶۰ق، پس از فرمان یزید برای کشتن او در صورت خودداری از بیعت از مدینه به مکه رفت. نامه‌های فراوانی از سوی مردم کوفه برای پذیرش زمامداری دریافت کرد و پس از آنکه فرستاده‌اش مسلم بن عقیل هم‌دلی کوفیان را تأیید نمود، در ۸ ذی‌الحجه به سمت کوفه حرکت کرد.
امام حسین(ع) پس از مرگ معاویه، بیعت با یزید را نامشروع قلمداد کرد. ایشان در ۲۸ رجب سال ۶۰ق، پس از فرمان یزید برای کشتن او در صورت خودداری از بیعت از مدینه به مکه رفت. نامه‌های فراوانی از سوی مردم کوفه برای پذیرش زمامداری دریافت کرد و پس از آنکه فرستاده‌اش مسلم بن عقیل هم‌دلی کوفیان را تأیید نمود، در ۸ ذی‌الحجه به سمت کوفه حرکت کرد.


[[عبیدالله بن زیاد]] والی [[کوفه]] لشکری را به فرماندهی حر بن یزید، برای مقابله و بستن راه امام فرستاد، ایشان پس از بسته شدن مسیر، مجبور شد به سمت [[کربلا]] حرکت کند. در نهایت پس از درگیری امام با لشکر کوفه در روز عاشورا به همراه یارانش به [[شهادت]] رسید و خاندان ایشان به اسارت درآمدند. پیکر امام حسین(ع) و یارانش روز ۱۱ یا ۱۳ محرم، توسط عده‌ای از [[قبیله بنی‌اسد]] در کربلا به خاک سپرده شد.
[[عبیدالله بن زیاد]] والی [[کوفه]] لشکری را به فرماندهی حر بن یزید، برای مقابله و بستن راه امام فرستاد، ایشان پس از بسته شدن مسیر، مجبور شد به سمت [[کربلا]] حرکت کند. در نهایت پس از درگیری امام با لشکر کوفه در روز عاشورا به همراه یارانش به [[شهادت]] رسید و خاندان ایشان به اسارت درآمدند. پیکر امام حسین(ع) و یارانش روز ۱۱ یا ۱۳ محرم، توسط عده‌ای از [[قبیله بنی‌اسد]] در کربلا به خاک سپرده شد.
خط ۲۶: خط ۲۶:
== نوه پیامبر اسلام(ص) ==
== نوه پیامبر اسلام(ص) ==
[[پرونده:نام امام حسین(ع) بر دیوار مسجد النبی.JPG|بندانگشتی|نام امام حسین(ع) بر دیوار مسجد النبی]]
[[پرونده:نام امام حسین(ع) بر دیوار مسجد النبی.JPG|بندانگشتی|نام امام حسین(ع) بر دیوار مسجد النبی]]
امام حسین(ع) در سوم<ref>ابن مشهدی، محمد بن جعفر، المزار [الکبیر]، تحقیق جواد القیومی الاصفهانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۹ق، ص۳۹۷؛ شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، بیروت، مؤسسه فقه الشیعه، ۱۴۱۱ق، ص۸۲۶، ۸۲۸؛ سید بن طاوس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۷ش، ص۶۸۹–۶۹۰.</ref> یا پنجم شعبان<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷.</ref> سال چهارم هجری قمری در [[مدینه]] به دنیا آمد.<ref> یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا، ج۲، ص۲۴۶؛ دولابی، محمد بن احمد، الذریة الطاهرة، چاپ محمدجواد حسینی جلالی، قم، ۱۴۰۷ق، ص۱۰۲، ۱۲۱؛ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، ۱۹۶۲م، ج۲، ص۵۵۵؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷.</ref> او از خاندان [[بنی‌هاشم]] و [[قریش|قبیله قریش]] و نوه [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] و از فرزندان امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) و برادر کوچک‌تر امام حسن(ع) بود.<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷.</ref> [[حضرت عباس(ع)]]، [[محمد بن حنفیه]] از دیگر برادران، و [[حضرت زینب(س)]] و [[ام کلثوم]] از خواهران او دانسته شده‌اند.<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷.</ref>
امام حسین(ع) در سوم<ref>ابن مشهدی، محمد بن جعفر، المزار [الکبیر]، تحقیق جواد القیومی الاصفهانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۹ق، ص۳۹۷؛ شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، بیروت، مؤسسه فقه الشیعه، ۱۴۱۱ق، ص۸۲۶، ۸۲۸؛ سید بن طاوس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۷ش، ص۶۸۹–۶۹۰.</ref> یا پنجم شعبان<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷.</ref> سال چهارم هجری قمری در [[مدینه]] به دنیا آمد.<ref>یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا، ج۲، ص۲۴۶؛ دولابی، محمد بن احمد، الذریة الطاهرة، چاپ محمدجواد حسینی جلالی، قم، ۱۴۰۷ق، ص۱۰۲، ۱۲۱؛ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، ۱۹۶۲م، ج۲، ص۵۵۵؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷.</ref> او از خاندان [[بنی‌هاشم]] و [[قریش|قبیله قریش]] و نوه [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] و از فرزندان امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) و برادر کوچک‌تر امام حسن(ع) بود.<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷.</ref> [[حضرت عباس(ع)]]، [[محمد بن حنفیه]] از دیگر برادران، و [[حضرت زینب(س)]] و [[ام کلثوم]] از خواهران او دانسته شده‌اند.<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷.</ref>


منابع فریقین در مورد نامگذاری‌اش آورده‌اند که [[پیامبر(ص)]] نام «حسین»<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷؛ احمد بن حنبل، مسند احمد، بیروت، دار صادر، بی‌تا، ج۱، ص۹۸، ۱۱۸.</ref> را به فرمان [[خداوند]] برای او انتخاب کرد.<ref>ابن شهرآشوب‏، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، علامه‏، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۳۹۷؛ ابن سعد، الطبقات الکبری‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم‏، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۲۴۴.</ref> نام حسین معادل شَبیر<ref>ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب‏، بیروت‏، دار صادر، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۳۹۳؛ زبیدی واسطی‏، مرتضی حسینی، تاج العروس من جواهر القاموس‏، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۴.</ref> که نام یکی از پسران [[هارون]] است، دانسته شده است.<ref>ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق‏، بیروت‏، دار الفکر، چاپ اول‏، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۱۷۱.</ref> از ام فضل<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۹؛ مقریزی، تقی‌الدین، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق، ج‏۱۲، ص۲۳۷؛ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، بی‌تا، ج۶، ص۲۳۰.</ref> و همچنین مادر عبدالله بن یقطر<ref>سماوی، محمد بن طاهر، إبصار العین فی أنصار الحسین علیه السلام‏، قم، دانشگاه شهید محلاتی‏، چاپ اول‏، ۱۴۱۹ق، ص۹۳.</ref> به عنوان دایه‌های امام نام برده شده است.
منابع فریقین در مورد نامگذاری‌اش آورده‌اند که [[پیامبر(ص)]] نام «حسین»<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷؛ احمد بن حنبل، مسند احمد، بیروت، دار صادر، بی‌تا، ج۱، ص۹۸، ۱۱۸.</ref> را به فرمان [[خداوند]] برای او انتخاب کرد.<ref>ابن شهرآشوب‏، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، علامه‏، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۳۹۷؛ ابن سعد، الطبقات الکبری‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم‏، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۲۴۴.</ref> نام حسین معادل شَبیر<ref>ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب‏، بیروت‏، دار صادر، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۳۹۳؛ زبیدی واسطی‏، مرتضی حسینی، تاج العروس من جواهر القاموس‏، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۴.</ref> که نام یکی از پسران [[هارون]] است، دانسته شده است.<ref>ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق‏، بیروت‏، دار الفکر، چاپ اول‏، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۱۷۱.</ref> از ام فضل<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۹؛ مقریزی، تقی‌الدین، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق، ج‏۱۲، ص۲۳۷؛ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، بی‌تا، ج۶، ص۲۳۰.</ref> و همچنین مادر عبدالله بن یقطر<ref>سماوی، محمد بن طاهر، إبصار العین فی أنصار الحسین علیه السلام‏، قم، دانشگاه شهید محلاتی‏، چاپ اول‏، ۱۴۱۹ق، ص۹۳.</ref> به عنوان دایه‌های امام نام برده شده است.


[[کنیه]] حسین بن علی(ع) [[کنیه اباعبدالله برای امام حسین(ع)|اباعبدالله]] بود.<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷؛ ابن ابی‌شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، چاپ سعید محمد لحّام، بیروت، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۶۵؛ ابن‌قتیبه دینوری، المعارف، تحقیق ثروت عکاشه، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، ۱۹۶۰م، ج۱، ص۲۱۳.</ref> و با القابی چون سید شباب أهل الجنة (سرور جوانان اهل بهشت) زکیّ، طیّب، وفیّ، سیّد، التابع لمرضاة الله شناخته می‌شود<ref>ابن ابی‌الثلج، تاریخ الائمة، در مجموعة نفیسه فی تاریخ الائمة، چاپ محمود مرعشی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۶ق، ص۲۸؛ ابن طلحه شافعی، مطالب السؤول فی مناقب ال الرسول، چاپ ماجد بن احمد عطیه، بی‌جا، بی‌تا، ج۲، ص۳۷۴؛ برای فهرستی از القاب امام حسین(ع) نگاه کنید به: ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، چاپ یوسف بقاعی، ۱۳۸۵ش، ج۴، ص۸۶.</ref> [[مراد از «ثار» در زیارت عاشورا|ثارالله]]، [[منظور از «کشته شده اشک‌ها» در زیارت اربعین|قتیل العبرات]]<ref>ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات‏، نجف، دار المرتضویة، ۱۳۵۶ق، ص۱۷۶.</ref> و [[سیدالشهداء]]<ref>نگاه کنید به: حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۳ق، ص۹۹–۱۰۰؛ ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۷ق، ص۲۱۶–۲۱۹؛ شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافه، ۱۴۱۴ق، ص۴۹–۵۰.</ref> از القاب دیگری است که در [[زیارتنامه]]‌ها برای او ذکر شده است.
[[کنیه]] حسین بن علی(ع) [[کنیه اباعبدالله برای امام حسین(ع)|اباعبدالله]] بود.<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷؛ ابن ابی‌شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، چاپ سعید محمد لحّام، بیروت، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۶۵؛ ابن‌قتیبه دینوری، المعارف، تحقیق ثروت عکاشه، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، ۱۹۶۰م، ج۱، ص۲۱۳.</ref> و با القابی چون سید شباب أهل الجنة (سرور جوانان اهل بهشت) زکیّ، طیّب، وفیّ، سیّد، التابع لمرضاة الله شناخته می‌شود<ref>ابن ابی‌الثلج، تاریخ الائمة، در مجموعة نفیسه فی تاریخ الائمة، چاپ محمود مرعشی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۶ق، ص۲۸؛ ابن طلحه شافعی، مطالب السؤول فی مناقب ال الرسول، چاپ ماجد بن احمد عطیه، بی‌جا، بی‌تا، ج۲، ص۳۷۴؛ برای فهرستی از القاب امام حسین(ع) نگاه کنید به: ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، چاپ یوسف بقاعی، ۱۳۸۵ش، ج۴، ص۸۶.</ref> [[مراد از «ثار» در زیارت عاشورا|ثارالله]]، [[منظور از «کشته شده اشک‌ها» در زیارت اربعین|قتیل العبرات]]<ref>ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات‏، نجف، دار المرتضویة، ۱۳۵۶ق، ص۱۷۶.</ref> و [[سیدالشهداء]]<ref>نگاه کنید به: حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۳ق، ص۹۹–۱۰۰؛ ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۷ق، ص۲۱۶–۲۱۹؛ شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافه، ۱۴۱۴ق، ص۴۹–۵۰.</ref> از القاب دیگری است که در [[زیارتنامه]]‌ها برای او ذکر شده است.


=== فضایل و خصوصیات ظاهری و رفتاری ===
=== فضایل و خصوصیات ظاهری و رفتاری ===
در منابع شیعه و سنی حسین بن علی(ع) یکی از [[اصحاب کساء]]<ref>نگاه کنید به: کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی‏، تهران، دار الکتب اسلامیة، چاپ دوم‏، ۱۳۶۲ش، ج‏۱، ص۲۸۷؛ مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۲۳ق، ج۱۵، ص۱۹۰.</ref> و یکی از [[اهل بیت|اهل بیتی]] دانسته شده که [[آیه تطهیر]] درباره آنان نازل شد.<ref>احمد بن حنبل، مسند احمد، بیروت، دار صادر، بی‌تا، ج۱، ص۳۳۱؛ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۷۹۹؛ شوکانی، محمد بن علی، فتح القدیر، بیروت، عالم الکتب، بی‌تا، ج۴، ص۲۷۹.</ref> او به همراه برادرش امام حسن(ع)، مصداق کلمه «ابناءَنا» (پسرانمان) در [[آیه مباهله]] دانسته شده است.<ref>زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، قم، نشر البلاغه، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق، ذیل آیه ۶۱ سوره آل عمران؛ فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۵ق، ذیل آیه ۶۱ سوره آل عمران.</ref>  
[[پرونده:مقام رأس الحسین در اسرائیل.jpg|بندانگشتی|مقام رأس الحسین در شهر اشکلون در سرزمین‌های اشغالی فلسطین. این مکان توسط برخی شیعیان (بًهره‌های اسماعیلی) مورد مراقبت و زیارت قرار می‌گیرد.<ref>«[https://nournews.ir/Fa/News/74717/مقام-%C2«Ø±Ø£Ø³-الحسین%C2»-در-سرزمین‌های-اشغالی مقام «رأس الحسین» در سرزمین‌های اشغالی]»، سایت نور نیوز، تاریخ بازدید:۱۰ مرداد ۱۴۰۲ش.</ref>]]
در منابع شیعه و سنی حسین بن علی(ع) یکی از [[اصحاب کساء]]<ref>نگاه کنید به: کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی‏، تهران، دار الکتب اسلامیة، چاپ دوم‏، ۱۳۶۲ش، ج‏۱، ص۲۸۷؛ مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۲۳ق، ج۱۵، ص۱۹۰.</ref> و یکی از [[اهل بیت|اهل بیتی]] دانسته شده که [[آیه تطهیر]] درباره آنان نازل شد.<ref>احمد بن حنبل، مسند احمد، بیروت، دار صادر، بی‌تا، ج۱، ص۳۳۱؛ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۷۹۹؛ شوکانی، محمد بن علی، فتح القدیر، بیروت، عالم الکتب، بی‌تا، ج۴، ص۲۷۹.</ref> او به همراه برادرش امام حسن(ع)، مصداق کلمه «ابناءَنا» (پسرانمان) در [[آیه مباهله]] دانسته شده است.<ref>زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، قم، نشر البلاغه، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق، ذیل آیه ۶۱ سوره آل عمران؛ فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۵ق، ذیل آیه ۶۱ سوره آل عمران.</ref>


منابع معتبر [[اهل سنت]] احادیث فراوانی درباره جایگاه و فضایل حسین بن علی(ع) نقل کرده‌اند.<ref>مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۲۳ق، ج۱۵، ص۱۹۰؛ ابن سعد، الطبقات الکبری‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم‏، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۳۷۶–۴۱۰؛ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۷؛ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۷۹۹.</ref> چنانکه از پیامبر(ص) نقل شده که حسین(ع) چراغ هدایت و کشتی نجات<ref>شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، تهران، اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۲۶۵.</ref> و همچنین [[سرور جوانان اهل بهشت|سرور جوانان بهشت]] قلمداد شده است.<ref>بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۷؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷.</ref> همچنین در روایتی فرمود [[أنا من حسین|حسین از من است و من از حسین هستم]].<ref>بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۴۲؛ ابن سعد، الطبقات الکبری‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم‏، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۳۸۵.</ref> هر کس این دو (حسن و حسین) را دوست بدارد مرا دوست داشته و هر که با آنان دشمنی ورزد با من دشمنی نموده است.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم‏، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۲۶۶؛ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق‏، بیروت‏، دار الفکر، چاپ اول‏، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۱۹۸-۱۹۹؛ اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، قم، رضی‏، چاپ اول، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۶۰۲.</ref> گفته شده است که [[رسول خدا(ص)]] در میان [[اهل بیت]] خود، [[حسنین|حسن و حسین(ع)]] را بیش از بقیه دوست داشت<ref>ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، تحقیق عبدالرحمن محمد عثمان، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۳۲۳.</ref> و این علاقه چنان بود که گاه با ورود آن دو به [[مسجد]]، خطبه‌اش را ناتمام می‌گذاشت، از منبر پایین می‌آمد و آنان را در آغوش می‌کشید.<ref>احمد بن حنبل، مسند احمد، بیروت، دار صادر، بی‌تا، ج۵، ص۳۵۴؛ ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، تحقیق عبدالرحمن محمد عثمان، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۳۲۲؛ ابن حبان، صحیح ابن حبان، تحقیق شعیب ارنؤوط، بی‌جا، الرساله، ۱۹۹۳م، ج۱۳، ص۴۰۲؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق یوسف عبدالرحمن المرعشی، بیروت، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۲۸۷.</ref>
منابع معتبر [[اهل سنت]] احادیث فراوانی درباره جایگاه و فضایل حسین بن علی(ع) نقل کرده‌اند.<ref>مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۲۳ق، ج۱۵، ص۱۹۰؛ ابن سعد، الطبقات الکبری‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم‏، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۳۷۶–۴۱۰؛ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۷؛ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۷۹۹.</ref> چنان‌که از پیامبر(ص) نقل شده که حسین(ع) چراغ هدایت و کشتی نجات<ref>شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، تهران، اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۲۶۵.</ref> و همچنین [[سرور جوانان اهل بهشت|سرور جوانان بهشت]] قلمداد شده است.<ref>بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۷؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷.</ref> همچنین در روایتی فرمود [[أنا من حسین|حسین از من است و من از حسین هستم]].<ref>بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۴۲؛ ابن سعد، الطبقات الکبری‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم‏، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۳۸۵.</ref> هر کس این دو (حسن و حسین) را دوست بدارد مرا دوست داشته و هر که با آنان دشمنی ورزد با من دشمنی نموده است.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم‏، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۲۶۶؛ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق‏، بیروت‏، دار الفکر، چاپ اول‏، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۱۹۸–۱۹۹؛ اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، قم، رضی‏، چاپ اول، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۶۰۲.</ref> گفته شده است که [[رسول خدا(ص)]] در میان [[اهل بیت]] خود، [[حسنین|حسن و حسین(ع)]] را بیش از بقیه دوست داشت<ref>ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، تحقیق عبدالرحمن محمد عثمان، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۳۲۳.</ref> و این علاقه چنان بود که گاه با ورود آن دو به [[مسجد]]، خطبه‌اش را ناتمام می‌گذاشت، از منبر پایین می‌آمد و آنان را در آغوش می‌کشید.<ref>احمد بن حنبل، مسند احمد، بیروت، دار صادر، بی‌تا، ج۵، ص۳۵۴؛ ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، تحقیق عبدالرحمن محمد عثمان، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۳۲۲؛ ابن حبان، صحیح ابن حبان، تحقیق شعیب ارنؤوط، بی‌جا، الرساله، ۱۹۹۳م، ج۱۳، ص۴۰۲؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق یوسف عبدالرحمن المرعشی، بیروت، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۲۸۷.</ref>


در روایات آمده است که خداوند شفا را در [[تربت]] حسین(ع) و [[استجابت دعا]] را کنار قبر او قرار داده است.<ref>ابن شهرآشوب‏، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، علامه‏، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۸۲؛ مجلسی‏، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش، ج۹۸، ص۶۹.</ref> در کتاب [[الخصائص الحسینیة]] بیش از سیصد ویژگی اختصاصی برای امام حسین برشمرده شده است.<ref>شوشتری، شیخ جعفر، الخصائص الحسینیة، شریف رضی، چاپ اول، بی‌تا، ص۲۰.</ref>
در روایات آمده است که خداوند شفا را در [[تربت]] حسین(ع) و [[استجابت دعا]] را کنار قبر او قرار داده است.<ref>ابن شهرآشوب‏، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، علامه‏، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۸۲؛ مجلسی‏، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش، ج۹۸، ص۶۹.</ref> در کتاب [[الخصائص الحسینیة]] بیش از سیصد ویژگی اختصاصی برای امام حسین برشمرده شده است.<ref>شوشتری، شیخ جعفر، الخصائص الحسینیة، شریف رضی، چاپ اول، بی‌تا، ص۲۰.</ref>
خط ۴۸: خط ۴۹:
=== همسران و فرزندان ===
=== همسران و فرزندان ===
{{نوشتار اصلی|فهرست همسران و فرزندان امام حسین(ع)}}
{{نوشتار اصلی|فهرست همسران و فرزندان امام حسین(ع)}}
[[پرونده:Mosibat Karbala.jpg|بندانگشتی|نقاشی «مصیبت کربلا» در سبک نقاشی قهوه‌خوانی اثر حسین قوللر آغاسی]]
[[پرونده:Mosibat Karbala.jpg|بندانگشتی|نقاشی «مصیبت کربلا» در سبک نقاشی قهوه‌خانه‌ای اثر حسین قوللر آغاسی]]
[[شهربانو]] نام یکی از همسران امام دانسته شده است وی دختر یزدگرد پادشاه ساسانی و مادر [[امام سجاد(ع)]] قلمداد شده است. محققان معاصر در نسب شهربانو تردید دارند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۱–۱۳۳؛ شریعتی علی، تشیع علوی و تشیع صفوی، تهران، چاپخش، ۱۳۷۷ش، ص۹۱؛ شهیدی، سید جعفر، زندگانی علی بن الحسین، تهران، دفتر نشر فرهنگ، ۱۳۶۵ش، ص۱۲.</ref>
[[شهربانو]] نام یکی از همسران امام دانسته شده است وی دختر یزدگرد پادشاه ساسانی و مادر [[امام سجاد(ع)]] قلمداد شده است. محققان معاصر در نسب شهربانو تردید دارند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۱–۱۳۳؛ شریعتی علی، تشیع علوی و تشیع صفوی، تهران، چاپخش، ۱۳۷۷ش، ص۹۱؛ شهیدی، سید جعفر، زندگانی علی بن الحسین، تهران، دفتر نشر فرهنگ، ۱۳۶۵ش، ص۱۲.</ref>


یکی دیگر از همسران امام [[رباب]] دختر امرؤ القیس بن عدی بود. وی مادر [[سکینه بنت حسین|سُکَینه]] و [[عبدالله بن الحسین|عبدالله]] دانسته شده است<ref>اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ص۵۹؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۵.</ref> رباب در [[کربلا]] حضور داشت و همراه اسیران به [[شام]] رفت.<ref>ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۲۲۹.</ref> بیشتر منابع عبدالله (علی اصغر) را به هنگام شهادت شیرخوار دانسته‌اند.<ref>مُصْعَب بن عبدالله، کتاب نسب قریش، چاپ لوی پرووانسال، قاهره ۱۹۵۳م، ج۱، ص۵۹؛ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۶۸؛ بخاری، سهل بن عبدالله، سرّالسلسلة العلویة، چاپ محمدصادق بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۳۰.</ref>
یکی دیگر از همسران امام [[رباب]] دختر امرؤ القیس بن عدی بود. وی مادر [[سکینه بنت حسین|سُکَینه]] و [[عبدالله بن الحسین|عبدالله]] دانسته شده است<ref>اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ص۵۹؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۵.</ref> رباب در [[کربلا]] حضور داشت و همراه اسیران به [[شام]] رفت.<ref>ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۲۲۹.</ref> بیشتر منابع عبدالله (علی اصغر) را به هنگام شهادت شیرخوار دانسته‌اند.<ref>مُصْعَب بن عبدالله، کتاب نسب قریش، چاپ لوی پرووانسال، قاهره ۱۹۵۳م، ج۱، ص۵۹؛ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۶۸؛ بخاری، سهل بن عبدالله، سرّالسلسلة العلویة، چاپ محمدصادق بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۳۰.</ref>


[[لیلی دختر ابی مرة|لیلیٰ]] دختر ابی‌مُرَّة بن عروة بن مسعود ثَقَفی<ref>مُصْعَب بن عبدالله، کتاب نسب قریش، چاپ لوی پرووانسال، قاهره ۱۹۵۳م، ص۵۷؛ یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا، ج۲، ص۲۴۶–۲۴۷؛ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۴۶.</ref> نام یکی دیگر از همسران امام دانسته شده است. وی مادر [[علی اکبر(ع)]]<ref>مقریزی، تقی‌الدین، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۲۶۹.</ref> بود که در [[واقعه عاشورا]] به شهادت رسید.<ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۴۶؛ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ص۸۰.</ref>
[[لیلی دختر ابی مرة|لیلیٰ]] دختر ابی‌مُرَّة بن عروة بن مسعود ثَقَفی<ref>مُصْعَب بن عبدالله، کتاب نسب قریش، چاپ لوی پرووانسال، قاهره ۱۹۵۳م، ص۵۷؛ یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا، ج۲، ص۲۴۶–۲۴۷؛ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۴۶.</ref> نام یکی دیگر از همسران امام دانسته شده است. وی مادر [[علی اکبر(ع)]]<ref>مقریزی، تقی‌الدین، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۲۶۹.</ref> بود که در [[واقعه عاشورا]] به شهادت رسید.<ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۴۶؛ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ص۸۰.</ref>


[[ام اسحق دختر طلحه بن عبیدالله|ام اسحق]] دختر طلحه بن عبیدالله نیز از همسران امام حسین(ع) دانسته شده است. وی مادر [[فاطمه دختر امام حسین|فاطمه]] دختر بزرگ امام حسین(ع) بود<ref>اصفهانی، ابوالفرج، کتاب الاغانی، قاهره، ۱۳۸۳ق، ج۲۱، ص۷۸.</ref> ام اسحاق همسر [[امام حسن مجتبی(ع)]] بود و پس از شهادت امام حسن با امام حسین(ع) ازدواج کرد.<ref>اصفهانی، ابوالفرج، کتاب الاغانی، قاهره، ۱۳۸۳ق، ج۲۱، ص۷۸.</ref>
[[ام اسحق دختر طلحه بن عبیدالله|ام اسحق]] دختر طلحه بن عبیدالله نیز از همسران امام حسین(ع) دانسته شده است. وی مادر [[فاطمه دختر امام حسین|فاطمه]] دختر بزرگ امام حسین(ع) بود<ref>اصفهانی، ابوالفرج، کتاب الاغانی، قاهره، ۱۳۸۳ق، ج۲۱، ص۷۸.</ref> ام اسحاق همسر [[امام حسن مجتبی(ع)]] بود و پس از شهادت امام حسن با امام حسین(ع) ازدواج کرد.<ref>اصفهانی، ابوالفرج، کتاب الاغانی، قاهره، ۱۳۸۳ق، ج۲۱، ص۷۸.</ref>
خط ۷۵: خط ۷۶:
گزارش‌های اندکی از امام حسین(ع) در دوره حکومت امام علی(ع) وجود دارد. یکی از آنها خطبه خواندن پس از [[بیعت]] مردم با [[امیرالمؤمنین(ع)]] دانسته شده است<ref>مجلسی‏، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش، ج۱۰، ص۱۲۱.</ref> حضور امام حسین(ع) در جنگ جمل و فرماندهی جناح چپ سپاه امام علی(ع) در منابع بازتاب داشته است<ref>شیخ مفید، محمد بن نعمان، الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق، ص۳۴۸؛ ذهبی، شمس‌الدین، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام‏، بیروت‏، دار الکتاب العربی‏، چاپ دوم‏، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۴۸۵.</ref> او در [[جنگ صفین|جنگ صِفّین]] حضور داشت و از فرماندهان جناح راست سپاه بود.<ref>ابن اعثم، احمد، الفتوح، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۲۴؛ ابن شهرآشوب‏، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، علامه‏، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۱۶۸.</ref> امام حسین(ع) در این جنگ خطبه‌ای برای ترغیب مردم به [[جهاد]] خواند<ref>منقری، نصر بن‌مزاحم، وقعة صفین، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۸۲ق، ص۱۱۴–۱۱۵.</ref> امام در ماجرای پس گرفتن آب از شامیان شرکت داشت.<ref>مجلسی‏، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش، ج۴۴، ص۲۶۶.</ref> هرچند گفته شده است که بر اساس گزارش‌های مربوط به جنگ صفین، امام علی(ع) از جنگیدن حسنین(ع) جلوگیری می‌کرد و علت آن را حفظ نسل پیامبر(ص) می‌شمرد.<ref>اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، قم، رضی‏، چاپ اول، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۵۶۹؛ سید رضی‏، محمد بن حسین، نهج البلاغة، تحقیق صبحی صالح، قم، هجرت‏، ۱۴۱۴ق، خطبه ۲۰۷، ص۳۲۳.</ref> گزارش‌هایی مبنی بر حضور او در [[جنگ نهروان]] نیز وجود دارد.<ref>ابن عبد البر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، ۱۴۱۲ق، ج‏۳، ص۹۳۹.</ref>
گزارش‌های اندکی از امام حسین(ع) در دوره حکومت امام علی(ع) وجود دارد. یکی از آنها خطبه خواندن پس از [[بیعت]] مردم با [[امیرالمؤمنین(ع)]] دانسته شده است<ref>مجلسی‏، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش، ج۱۰، ص۱۲۱.</ref> حضور امام حسین(ع) در جنگ جمل و فرماندهی جناح چپ سپاه امام علی(ع) در منابع بازتاب داشته است<ref>شیخ مفید، محمد بن نعمان، الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق، ص۳۴۸؛ ذهبی، شمس‌الدین، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام‏، بیروت‏، دار الکتاب العربی‏، چاپ دوم‏، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۴۸۵.</ref> او در [[جنگ صفین|جنگ صِفّین]] حضور داشت و از فرماندهان جناح راست سپاه بود.<ref>ابن اعثم، احمد، الفتوح، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۲۴؛ ابن شهرآشوب‏، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، علامه‏، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۱۶۸.</ref> امام حسین(ع) در این جنگ خطبه‌ای برای ترغیب مردم به [[جهاد]] خواند<ref>منقری، نصر بن‌مزاحم، وقعة صفین، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۸۲ق، ص۱۱۴–۱۱۵.</ref> امام در ماجرای پس گرفتن آب از شامیان شرکت داشت.<ref>مجلسی‏، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش، ج۴۴، ص۲۶۶.</ref> هرچند گفته شده است که بر اساس گزارش‌های مربوط به جنگ صفین، امام علی(ع) از جنگیدن حسنین(ع) جلوگیری می‌کرد و علت آن را حفظ نسل پیامبر(ص) می‌شمرد.<ref>اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، قم، رضی‏، چاپ اول، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۵۶۹؛ سید رضی‏، محمد بن حسین، نهج البلاغة، تحقیق صبحی صالح، قم، هجرت‏، ۱۴۱۴ق، خطبه ۲۰۷، ص۳۲۳.</ref> گزارش‌هایی مبنی بر حضور او در [[جنگ نهروان]] نیز وجود دارد.<ref>ابن عبد البر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، ۱۴۱۲ق، ج‏۳، ص۹۳۹.</ref>


بسیاری از منابع گفته‌اند که امام حسین(ع) در زمان [[شهادت]] امام علی(ع) کنار وی بود<ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج‏۵، ص۱۴۷.</ref> و در مراسم تجهیز و خاکسپاری حضور داشت.<ref>ابن قتیبة دینوری، الإمامة و السیاسة، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۸۱؛ شیخ مفید، محمد بن‌ نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، بیروت، ۱۴۱۴ق؛ ج۱، ص۲۵.</ref> گفته شده است که امام حسین(ع) هنگام ضربت خوردن پدر، برای انجام مأموریتی در [[مدائن]] به سر می‌برد و با نامه امام حسن(ع) از موضوع آگاه شد و به کوفه بازگشت.<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی‏، تهران، دار الکتب اسلامیة، چاپ دوم‏، ۱۳۶۲ش، ج۳، ص۲۲۰؛ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۴۹۷–۴۹۸.</ref>
بسیاری از منابع گفته‌اند که امام حسین(ع) در زمان [[شهادت]] امام علی(ع) کنار وی بود<ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج‏۵، ص۱۴۷.</ref> و در مراسم تجهیز و خاکسپاری حضور داشت.<ref>ابن قتیبة دینوری، الإمامة و السیاسة، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۸۱؛ شیخ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، بیروت، ۱۴۱۴ق؛ ج۱، ص۲۵.</ref> گفته شده است که امام حسین(ع) هنگام ضربت خوردن پدر، برای انجام مأموریتی در [[مدائن]] به سر می‌برد و با نامه امام حسن(ع) از موضوع آگاه شد و به کوفه بازگشت.<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی‏، تهران، دار الکتب اسلامیة، چاپ دوم‏، ۱۳۶۲ش، ج۳، ص۲۲۰؛ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۴۹۷–۴۹۸.</ref>


== دوران امام حسن(ع) ==
== دوران امام حسن(ع) ==
خط ۸۱: خط ۸۲:


امام حسین(ع) در ماجرای [[صلح با معاویه]] حامی برادر بود و اقدام وی را تأیید<ref>دینوری، احمد بن داوود، الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۸ش،
امام حسین(ع) در ماجرای [[صلح با معاویه]] حامی برادر بود و اقدام وی را تأیید<ref>دینوری، احمد بن داوود، الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۸ش،
ص۲۲۱.</ref> و به امامت او تأکید کرد.<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال(رجال الكشی)، مشهد، دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش، ص۱۱۰.</ref> هرچند برخی از گزارش‌ها به [[بیعت]] نکردن او با معاویه<ref>ابن اعثم، احمد، الفتوح، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۱۱ق، ج۴، ص۲۹۲؛ ابن شهرآشوب‏، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، علامه‏، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۳۵.</ref> و نارضایتی‌اش از اقدام برادرش<ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۱۶۰؛ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق‏، بیروت‏، دار الفکر، چاپ اول‏، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۲۶۷.</ref> اشاره کرده‌اند.
ص۲۲۱.</ref> و به امامت او تأکید کرد.<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال (رجال الکشی)، مشهد، دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش، ص۱۱۰.</ref> هرچند برخی از گزارش‌ها به [[بیعت]] نکردن او با معاویه<ref>ابن اعثم، احمد، الفتوح، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۱۱ق، ج۴، ص۲۹۲؛ ابن شهرآشوب‏، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، علامه‏، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۳۵.</ref> و نارضایتی‌اش از اقدام برادرش<ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۱۶۰؛ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق‏، بیروت‏، دار الفکر، چاپ اول‏، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۲۶۷.</ref> اشاره کرده‌اند.


امام حسین(ع) پس از صلح با معاویه در [[سال ۴۱ قمری]]، همراه برادرش از [[کوفه]] به [[مدینه]] بازگشت.<ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۱۶۵؛ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ طبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۹۹۲م، ج۵، ص۱۸۴.</ref>
امام حسین(ع) پس از صلح با معاویه در [[سال ۴۱ قمری]]، همراه برادرش از [[کوفه]] به [[مدینه]] بازگشت.<ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۱۶۵؛ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ طبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۹۹۲م، ج۵، ص۱۸۴.</ref>


== دوران امامت ==
== دوران امامت ==
امام حسین(ع) پس از [[شهادت]] برادرش در سال [[سال ۵۰ هجری قمری|۵۰ق]] به [[امامت]] رسید و تا سال [[سال ۶۱ قمری|۶۱ق]] امامت را بر عهده داشت.<ref>صابری، حسین، تاریخ فرق اسلامی فرق شیعه و فرقه‌های منسوب به آن، تهران، سمت، چاپ پنجم، ۱۳۸۸ش،
[[پرونده:Emam hossein.jpg|بندانگشتی|300x300پیکسل|شمایل نگاری عامیانه از امام حسین(ع) اثر محمد تجویدی، گواش، ۱۳۵۱ش.<ref>یاسینی، راضیه، «[https://negareh.shahed.ac.ir/article_356_d795c939486fd14a24bfb563a741891d.pdf سیر تطور شمایل نگاری اسلامی ایران از تنزیه تا تشبیه]» ص۱۴.</ref>]]امام حسین(ع) پس از [[شهادت]] برادرش در سال [[سال ۵۰ هجری قمری|۵۰ق]] به [[امامت]] رسید و تا سال [[سال ۶۱ قمری|۶۱ق]] امامت را بر عهده داشت.<ref>صابری، حسین، تاریخ فرق اسلامی فرق شیعه و فرقه‌های منسوب به آن، تهران، سمت، چاپ پنجم، ۱۳۸۸ش،
ج۱، ص۱۸۱.</ref> علمای شیعه علاوه بر دلایل عام برای اثبات [[امامت ائمه اثنی عشر|امامت امامان شیعه]]،<ref>به عنوان نمونه نگاه کنید به: شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، الاعتقادات الامامیه، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق، ص۱۰۴؛ ابن بابویه قمی، ابوالحسن بن علی، الامامة و التبصرة من الحیره، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش، ص۱۰۴.</ref> به دلایل خاص امامت حسین بن علی(ع) از جمله روایتی از [[پیامبر(ص)]] که او را امام معرفی کرده، اشاره نموده‌اند<ref>شیخ مفید، محمد بن‌ نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، بیروت، ۱۴۱۴ق؛ ج۲، ص۳۰.</ref> چنان‌که تأکید امام علی(ع) بر امامت حسین(ع) پس از [[امام حسن(ع)]]<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی‏، تهران، دار الکتب اسلامیة، چاپ دوم‏، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۹۷.</ref> و همچنین معرفی او از جانب امام حسن به عنوان امام بعد از خود<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی‏، تهران، دار الکتب اسلامیة، چاپ دوم‏، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۳۰۱.</ref> از جمله دلایل خاص دیگر عنوان شده است.
ج۱، ص۱۸۱.</ref> علمای شیعه علاوه بر دلایل عام برای اثبات [[امامت ائمه اثنی عشر|امامت امامان شیعه]]،<ref>به عنوان نمونه نگاه کنید به: شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، الاعتقادات الامامیه، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق، ص۱۰۴؛ ابن بابویه قمی، ابوالحسن بن علی، الامامة و التبصرة من الحیره، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش، ص۱۰۴.</ref> به دلایل خاص امامت حسین بن علی(ع) از جمله روایتی از [[پیامبر(ص)]] که او را امام معرفی کرده، اشاره نموده‌اند<ref>شیخ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، بیروت، ۱۴۱۴ق؛ ج۲، ص۳۰.</ref> چنان‌که تأکید امام علی(ع) بر امامت حسین(ع) پس از [[امام حسن(ع)]]<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی‏، تهران، دار الکتب اسلامیة، چاپ دوم‏، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۹۷.</ref> و همچنین معرفی او از جانب امام حسن به عنوان امام بعد از خود<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی‏، تهران، دار الکتب اسلامیة، چاپ دوم‏، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۳۰۱.</ref> از جمله دلایل خاص دیگر عنوان شده است.


امام حسین(ع) پس از شهادت امام حسن(ع) نیز بیعت خود با معاویه را نشکست.<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۲.</ref> و حتی درخواست برخی از شیعیان مبنی گردآوری نیرو و جنگ با معاویه را به خاطر وفای به عهد نپذیرفت و از عملکرد برادرش دفاع کرد<ref>دینوری، احمد بن داوود، الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۸ش، ص۲۲۰.</ref> و تصمیم در این مورد را به بعد از مرگ معاویه موکول کرد.<ref>بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۵۰.</ref> به گفته شیخ مفید امام حسین(ع) تا زمان مرگ معاویه به دلیل [[تقیه]] و عهدی که در ماجرای [[صلح امام حسن علیه السلام|صلح امام حسن]] کرده بود، مردم را به سوی خود دعوت نکرد؛ اما پس از مرگ معاویه جایگاه خود را برای کسانی که آگاه نبودند، روشن ساخت.<ref>شیخ مفید، محمد بن‌ نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، بیروت، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۱.</ref>
امام حسین(ع) پس از شهادت امام حسن(ع) نیز بیعت خود با معاویه را نشکست.<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۲.</ref> و حتی درخواست برخی از شیعیان مبنی گردآوری نیرو و جنگ با معاویه را به خاطر وفای به عهد نپذیرفت و از عملکرد برادرش دفاع کرد<ref>دینوری، احمد بن داوود، الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۸ش، ص۲۲۰.</ref> و تصمیم در این مورد را به بعد از مرگ معاویه موکول کرد.<ref>بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۵۰.</ref> به گفته شیخ مفید امام حسین(ع) تا زمان مرگ معاویه به دلیل [[تقیه]] و عهدی که در ماجرای [[صلح امام حسن علیه السلام|صلح امام حسن]] کرده بود، مردم را به سوی خود دعوت نکرد؛ اما پس از مرگ معاویه جایگاه خود را برای کسانی که آگاه نبودند، روشن ساخت.<ref>شیخ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، بیروت، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۱.</ref>


=== موضع‌گیری در برابر اقدامات معاویه ===
=== موضع‌گیری در برابر اقدامات معاویه ===
طبق منابع تاریخی امام حسین(ع) بر علیه حکومت معاویه، اقدامی نکرد، اما برخی از تاریخ‌پژوهان با تکیه بر پاره‌ای شواهد و گفتگوهای بین آنها معتقدند که امام(ع) از نظر سیاسی، مشروعیت معاویه را نپذیرفت.<ref>جعفریان‏، رسول، حیات فكرى و سیاسى امامان شیعه، قم‏، انصاریان‏، چاپ ششم‏، ۱۳۸۱ش، ص۱۷۵.</ref> و در برخی موارد با سیاست‌های معاویه به مخالفت می‌پرداخت.
طبق منابع تاریخی امام حسین(ع) بر علیه حکومت معاویه، اقدامی نکرد، اما برخی از تاریخ‌پژوهان با تکیه بر پاره‌ای شواهد و گفتگوهای بین آنها معتقدند که امام(ع) از نظر سیاسی، مشروعیت معاویه را نپذیرفت.<ref>جعفریان‏، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم‏، انصاریان‏، چاپ ششم‏، ۱۳۸۱ش، ص۱۷۵.</ref> و در برخی موارد با سیاست‌های معاویه به مخالفت می‌پرداخت.


اعتراض امام حسین(ع) به اقدام معاویه در کشتن افرادی چون [[حجر بن عدی]]، [[عمرو بن حمق خزاعی]] و [[عبدالله بن یحیی حضرمی]] در منابع بازتاب داشته است.<ref>دینوری، احمد بن داوود، الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۸ش، ص۲۲۴–۲۲۵؛ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۱۲۰و۱۲۱؛ ابن قتیبة دینوری، الإمامة و السیاسة، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۰۲–۲۰۴.</ref> امام در نامه‌ای به معاویه کشتن یاران امام علی(ع) را محکوم کرد و ضمن نکوهش کارهای ناشایست معاویه، جهاد با وی را برای احیای دین لازم برشمرده و حکومتش را فتنه‌ای بزرگ برای [[امت]] اسلام قلمداد کرد.<ref>بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۱۲۱و۱۲۲؛ ابن سعد، الطبقات الكبرى‏، بیروت، دار الكتب العلمیة، چاپ دوم‏، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۴۴۰؛ طوسی، اختیار معرفة الرجال(رجال الكشی)، مشهد، دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش، ص۵۰؛ ذهبی، شمس‌الدین، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام‏، بیروت‏، دار الکتاب العربی‏، چاپ دوم‏، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۶؛ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق‏، بیروت‏، دار الفکر، چاپ اول‏، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۲۰۶.</ref>
اعتراض امام حسین(ع) به اقدام معاویه در کشتن افرادی چون [[حجر بن عدی]]، [[عمرو بن حمق خزاعی]] و [[عبدالله بن یحیی حضرمی]] در منابع بازتاب داشته است.<ref>دینوری، احمد بن داوود، الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۸ش، ص۲۲۴–۲۲۵؛ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۱۲۰و۱۲۱؛ ابن قتیبة دینوری، الإمامة و السیاسة، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۰۲–۲۰۴.</ref> امام در نامه‌ای به معاویه کشتن یاران امام علی(ع) را محکوم کرد و ضمن نکوهش کارهای ناشایست معاویه، جهاد با وی را برای احیای دین لازم برشمرده و حکومتش را فتنه‌ای بزرگ برای [[امت]] اسلام قلمداد کرد.<ref>بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۱۲۱و۱۲۲؛ ابن سعد، الطبقات الکبری‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم‏، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۴۴۰؛ طوسی، اختیار معرفة الرجال (رجال الکشی)، مشهد، دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش، ص۵۰؛ ذهبی، شمس‌الدین، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام‏، بیروت‏، دار الکتاب العربی‏، چاپ دوم‏، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۶؛ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق‏، بیروت‏، دار الفکر، چاپ اول‏، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۲۰۶.</ref>


زمانیکه معاویه در سال ۵۶ق بر خلاف مفاد [[صلح امام حسن|صلح‌نامه]] مبنی بر عدم حق انتخاب جانشین، مردم را به بیعت با یزید فراخواند،<ref> ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، بی‌تا، ج۸، ص۷۹.</ref> برخی از شخصیت‌ها از جمله امام حسین(ع) از بیعت خودداری کردند.<ref>http://ensani.ir/fa/article/45732/</ref> معاویه به مدینه رفت تا نظر بزرگان این شهر را برای ولایتعهدی یزید جلب کند.<ref>ابن قتیبة دینوری، الإمامة و السیاسة، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۰۴.</ref> امام حسین در مجلسی که معاویه و [[ابن‌عباس]] و برخی از درباریان و خاندان اموی حضور داشتند، معاویه را نکوهش کرد و با اشاره به خلق و خوی یزید، معاویه را از تلاش برای جانشینی او بر حذر داشت و ضمن تأکید بر جایگاه و حق خود، به ابطال استدلال‌های معاویه برای جلب بیعت با یزید پرداخت.<ref>ابن قتیبة دینوری، الإمامة و السیاسة، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۰۸–۲۰۹.</ref>
زمانیکه معاویه در سال ۵۶ق بر خلاف مفاد [[صلح امام حسن|صلح‌نامه]] مبنی بر عدم حق انتخاب جانشین، مردم را به بیعت با یزید فراخواند،<ref>ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، بی‌تا، ج۸، ص۷۹.</ref> برخی از شخصیت‌ها از جمله امام حسین(ع) از بیعت خودداری کردند.<ref>http://ensani.ir/fa/article/45732/</ref> معاویه به مدینه رفت تا نظر بزرگان این شهر را برای ولایتعهدی یزید جلب کند.<ref>ابن قتیبة دینوری، الإمامة و السیاسة، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۰۴.</ref> امام حسین در مجلسی که معاویه و [[ابن‌عباس]] و برخی از درباریان و خاندان اموی حضور داشتند، معاویه را نکوهش کرد و با اشاره به خلق و خوی یزید، معاویه را از تلاش برای جانشینی او بر حذر داشت و ضمن تأکید بر جایگاه و حق خود، به ابطال استدلال‌های معاویه برای جلب بیعت با یزید پرداخت.<ref>ابن قتیبة دینوری، الإمامة و السیاسة، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۰۸–۲۰۹.</ref>


همچنین در مجلس دیگری که عموم مردم در آن حضور داشتند، امام حسین در واکنش به سخنان معاویه درباره شایستگی یزید، خودش را به لحاظ فردی و خانوادگی برای خلافت سزاوارتر دانست و یزید را شراب‌خوار و اهل هوا و هوس معرفی کرد.<ref>ابن قتیبة دینوری، الإمامة و السیاسة، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۱۱.</ref>
همچنین در مجلس دیگری که عموم مردم در آن حضور داشتند، امام حسین در واکنش به سخنان معاویه درباره شایستگی یزید، خودش را به لحاظ فردی و خانوادگی برای خلافت سزاوارتر دانست و یزید را شراب‌خوار و اهل هوا و هوس معرفی کرد.<ref>ابن قتیبة دینوری، الإمامة و السیاسة، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۱۱.</ref>
خط ۱۰۳: خط ۱۰۴:


{{همچنین ببینید|قیام نکردن امام حسین(ع) در زمان معاویه}}
{{همچنین ببینید|قیام نکردن امام حسین(ع) در زمان معاویه}}
=== واکنش به خلافت یزید ===
=== واکنش به خلافت یزید ===
یزید پس از مرگ معاویه در [[۱۵ رجب]] [[سال ۶۰ هجری قمری| ۶۰ق]] به خلافت رسید<ref>بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۵۵؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۲.</ref> و برای مشروعیت بخشیدن به حکومتش تصمیم گرفت از بزرگانی چون امام حسین(ع) که ولایتعهدی او را نپذیرفته بودند به اجبار [[بیعت]] بگیرد،<ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۳۳۸.</ref> امام حسین(ع) از بیعت خودداری کرد<ref>ابومخنف، مقتل الحسین(ع)، تحقیق و تعلیق حسین الغفاری، قم، مطبعة العلمیه، بی‌تا، ص۵؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳.</ref> و همراه خانواده و یارانش از [[مدینه]] به [[مکه]] رفت.<ref>بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۶۰؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۴.</ref> و در آنجا با استقبال مردم و [[عمره|عمره‌گزاران]] روبرو شد.<ref>بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۵۶؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۶.</ref> امام بیش از چهار ماه در این شهر ماند.<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۶۶.</ref>
یزید پس از مرگ معاویه در [[۱۵ رجب]] [[سال ۶۰ هجری قمری| ۶۰ق]] به خلافت رسید<ref>بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۵۵؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۲.</ref> و برای مشروعیت بخشیدن به حکومتش تصمیم گرفت از بزرگانی چون امام حسین(ع) که ولایتعهدی او را نپذیرفته بودند به اجبار [[بیعت]] بگیرد،<ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۳۳۸.</ref> امام حسین(ع) از بیعت خودداری کرد<ref>ابومخنف، مقتل الحسین(ع)، تحقیق و تعلیق حسین الغفاری، قم، مطبعة العلمیه، بی‌تا، ص۵؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳.</ref> و همراه خانواده و یارانش از [[مدینه]] به [[مکه]] رفت.<ref>بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۶۰؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۴.</ref> و در آنجا با استقبال مردم و [[عمره|عمره‌گزاران]] روبرو شد.<ref>بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۵۶؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۶.</ref> امام بیش از چهار ماه در این شهر ماند.<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۶۶.</ref>
خط ۱۰۸: خط ۱۱۰:
[[شیعیان]] کوفه که از بیعت نکردن امام با خبر شده بودند، با نوشتن [[نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع)|نامه‌هایی]] او را به [[کوفه]] دعوت کردند.<ref>بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۵۷–۱۵۹؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۶–۳۸.</ref> حسین بن علی، برای اطلاع از وضعیت کوفه، [[مسلم بن عقیل]] را به کوفه فرستاد. مسلم پس از مشاهده استقبال و بیعت مردم، امام حسین را به کوفه فراخواند<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۴۱.</ref> و او نیز همراه خانواده و یارانش در [[۸ ذی‌الحجه|هشتم ذی حجه]] از مکه به سمت کوفه حرکت کرد.<ref>بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۶۰؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۶۶.</ref>
[[شیعیان]] کوفه که از بیعت نکردن امام با خبر شده بودند، با نوشتن [[نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع)|نامه‌هایی]] او را به [[کوفه]] دعوت کردند.<ref>بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۵۷–۱۵۹؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۶–۳۸.</ref> حسین بن علی، برای اطلاع از وضعیت کوفه، [[مسلم بن عقیل]] را به کوفه فرستاد. مسلم پس از مشاهده استقبال و بیعت مردم، امام حسین را به کوفه فراخواند<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۴۱.</ref> و او نیز همراه خانواده و یارانش در [[۸ ذی‌الحجه|هشتم ذی حجه]] از مکه به سمت کوفه حرکت کرد.<ref>بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۶۰؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۶۶.</ref>


طبق پاره‌ای از گزارش‌ها امام حسین(ع) با خبردار شدن از توطئه‌ای که برای کشتن او در مکه طراحی شده بود، برای حفظ حرمت مکه، این شهر را به سمت عراق ترک کرد.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم‏، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۴۵۰؛ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، بی‌تا، ج۸، ص۱۵۹ و ۱۶۱.</ref>
طبق پاره‌ای از گزارش‌ها امام حسین(ع) با خبردار شدن از توطئه‌ای که برای کشتن او در مکه طراحی شده بود، برای حفظ حرمت مکه، این شهر را به سمت عراق ترک کرد.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم‏، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۴۵۰؛ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، بی‌تا، ج۸، ص۱۵۹ و ۱۶۱.</ref>


{{همچنین ببینید|فعالیت‌های سیاسی امام حسین(ع) قبل از قیام}}
{{همچنین ببینید|فعالیت‌های سیاسی امام حسین(ع) قبل از قیام}}
خط ۱۱۷: خط ۱۱۹:
|عنوان= در معنی حریت اسلامیه و سِرّ حادثهٔ کربلا
|عنوان= در معنی حریت اسلامیه و سِرّ حادثهٔ کربلا
|شاعر= اقبال لاهوری}}
|شاعر= اقبال لاهوری}}
واقعه کربلا در پی خودداری امام حسین(ع) از [[بیعت]] با [[یزید]] رخ داد. حسین(ع) به دعوت [[کوفیان]]، همراه خانواده و یارانش به سوی کوفه حرکت کرد؛ اما در منطقه‌ای به نام [[ذو حسم]] با سپاهی به فرماندهی [[حر بن یزید ریاحی]] رو به رو گردید و مجبور شد مسیر حرکت خود را تغییر دهد.<ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۰۸؛ ابن مسکویه، احمد بن محمد، تجارب الامم و تعاقب الهمم، تحقیق: ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش؛ ج۲، ص۶۷؛ ابن اثیر، علی بن ابی‌الکرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، ۱۹۶۵م، ج۴، ص۵۱.</ref>
واقعه کربلا در پی خودداری امام حسین(ع) از [[بیعت]] با [[یزید]] رخ داد. حسین(ع) به دعوت [[کوفیان]]، همراه خانواده و یارانش به سوی کوفه حرکت کرد؛ اما در منطقه‌ای به نام [[ذو حسم]] با سپاهی به فرماندهی [[حر بن یزید ریاحی]] رو به رو گردید و مجبور شد مسیر حرکت خود را تغییر دهد.<ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۰۸؛ ابن مسکویه، احمد بن محمد، تجارب الامم و تعاقب الهمم، تحقیق: ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش؛ ج۲، ص۶۷؛ ابن اثیر، علی بن ابی‌الکرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، ۱۹۶۵م، ج۴، ص۵۱.</ref>


کاروان امام در روز [[۲ محرم|دوم محرم]] به کربلا رسید<ref>ابن اعثم، احمد، الفتوح، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۸۳؛ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۰۹؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۴؛ ابن مسکویه، احمد بن محمد، تجارب الامم و تعاقب الهمم، تحقیق: ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۶۸.</ref> و در روز سوم محرم، لشکری از مردم [[کوفه]] به فرماندهی [[عمر بن سعد]] وارد [[کربلا]] شد.<ref>دینوری، احمد بن داوود، الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۸ش، ص۲۵۳؛ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۷۶؛ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۰۹؛ ابن اثیر، علی بن ابی‌الکرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، ۱۹۶۵م، ج۴، ص۵۲.</ref> بنابر گزارشات تاریخی چند مذاکره بین حسین بن علی و عمر سعد انجام شد؛<ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۱۴؛ ابن مسکویه، احمد بن محمد، تجارب الامم و تعاقب الهمم، تحقیق: ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش؛ ج۲، ص۷۱.</ref> اما ابن زیاد جز به [[بیعت]] حسین(ع) با یزید یا جنگ راضی نشد.<ref>بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۸۲؛ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۱۴؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۸.</ref>
کاروان امام در روز [[۲ محرم|دوم محرم]] به کربلا رسید<ref>ابن اعثم، احمد، الفتوح، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۸۳؛ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۰۹؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۴؛ ابن مسکویه، احمد بن محمد، تجارب الامم و تعاقب الهمم، تحقیق: ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۶۸.</ref> و در روز سوم محرم، لشکری از مردم [[کوفه]] به فرماندهی [[عمر بن سعد]] وارد [[کربلا]] شد.<ref>دینوری، احمد بن داوود، الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۸ش، ص۲۵۳؛ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۷۶؛ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۰۹؛ ابن اثیر، علی بن ابی‌الکرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، ۱۹۶۵م، ج۴، ص۵۲.</ref> بنابر گزارشات تاریخی چند مذاکره بین حسین بن علی و عمر سعد انجام شد؛<ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۱۴؛ ابن مسکویه، احمد بن محمد، تجارب الامم و تعاقب الهمم، تحقیق: ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش؛ ج۲، ص۷۱.</ref> اما ابن زیاد جز به [[بیعت]] حسین(ع) با یزید یا جنگ راضی نشد.<ref>بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۸۲؛ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۱۴؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۸.</ref>


امام حسین(ع) در [[شب عاشورا]] پس از سخنرانی برای یارانش، بیعت را از آنان برداشت؛ اما آنان بر وفاداری و حمایت از او تأکید کردند.<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۹۱–۹۴.</ref>
امام حسین(ع) در [[شب عاشورا]] پس از سخنرانی برای یارانش، بیعت را از آنان برداشت؛ اما آنان بر وفاداری و حمایت از او تأکید کردند.<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۹۱–۹۴.</ref>


جنگ در صبح [[روز عاشورا]] آغاز شد و پس از شهادت یاران و خویشاوندان امام(ع)،<ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۴۶؛ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ص۸۰.</ref> خود نیز به میدان رفت و در عصرگاه همان روز شهادت رسید و [[شمر بن ذی‌الجوشن]]<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۲؛ خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین(ع)، قم‏، انوار الهدی‏، چاپ دوم، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۴۱؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۴۶۹.</ref> و به نقلی [[سنان بن انس]]<ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۵۰–۴۵۳؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، چاپ احسان عباس، بیروت، ۱۹۶۸، ج۶، ص۴۴۱؛ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ص۱۱۸؛ مسعودی، مروج‌الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۶۲.</ref> سر او را جدا کرد و در همان روز برای ابن زیاد فرستاده شد.<ref>بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۴۱۱؛ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۵۶.</ref>
جنگ در صبح [[روز عاشورا]] آغاز شد و پس از شهادت یاران و خویشاوندان امام(ع)،<ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۴۶؛ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ص۸۰.</ref> خود نیز به میدان رفت و در عصرگاه همان روز شهادت رسید.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۲.</ref>
{{همچنین ببینید|فهرست شهیدان کربلا}}
 
[[شمر بن ذی‌الجوشن]]<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۲؛ خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین(ع)، قم‏، انوار الهدی‏، چاپ دوم، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۴۱؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۴۶۹.</ref> و به نقلی [[سنان بن انس]]<ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۵۰–۴۵۳؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، چاپ احسان عباس، بیروت، ۱۹۶۸، ج۶، ص۴۴۱؛ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ص۱۱۸؛ مسعودی، مروج‌الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۶۲.</ref> سر او را جدا کرد و در همان روز برای ابن زیاد فرستاده شد.<ref>بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۴۱۱؛ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۵۶.</ref>


{{همچنین ببینید|قاتل امام حسین(ع)}}
{{همچنین ببینید|قاتل امام حسین(ع)}}
خط ۱۳۲: خط ۱۳۷:


[[دفن امام حسین(ع) و شهدای کربلا|دفن پیکر امام حسین(ع) و یارانش]] روز [[۱۱ محرم|۱۱]]<ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۵۵.</ref> یا [[۱۳ محرم]] توسط گروهی از [[بنی اسد]] و بنابر نقلی با حضور [[امام سجاد(ع)]] در محلِ شهادت انجام شد.<ref>موسوی المقرم، عبدالرزاق، مقتل الحسین(ع)، بیروت، دارالکتاب الاسلامیه، ص۳۳۵–۳۳۶.</ref>
[[دفن امام حسین(ع) و شهدای کربلا|دفن پیکر امام حسین(ع) و یارانش]] روز [[۱۱ محرم|۱۱]]<ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۵۵.</ref> یا [[۱۳ محرم]] توسط گروهی از [[بنی اسد]] و بنابر نقلی با حضور [[امام سجاد(ع)]] در محلِ شهادت انجام شد.<ref>موسوی المقرم، عبدالرزاق، مقتل الحسین(ع)، بیروت، دارالکتاب الاسلامیه، ص۳۳۵–۳۳۶.</ref>
[[پرونده:حرم امام حسین.jpg|بندانگشتی|قدیمی‌ترین عکس از حرم امام حسین(ع)|243x243پیکسل]]
[[پرونده:حرم امام حسین.jpg|بندانگشتی|قدیمی‌ترین عکس منسوب به حرم امام حسین(ع)|243x243پیکسل]]
 
=== واکنش‌ها به واقعه کربلا ===
=== واکنش‌ها به واقعه کربلا ===
قیام امام حسین(ع) و شهادت او واکنش‌های زیادی را درپی داشت و تا سالیان متمادی منجر به حرکت‌های انقلابی و اعتراضی چون [[قیام توابین]]، [[قیام مختار]]، [[قیام زید بن علی]] و [[قیام یحیی بن زید]] شد.
قیام امام حسین(ع) و شهادت او واکنش‌های زیادی را درپی داشت و تا سالیان متمادی منجر به حرکت‌های انقلابی و اعتراضی چون [[قیام توابین]]، [[قیام مختار]]، [[قیام زید بن علی]] و [[قیام یحیی بن زید]] شد.
خط ۱۴۳: خط ۱۴۹:
درباره هدف امام حسین(ع) از قیام دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. برخی چون [[لطف‌الله صافی]]، [[مرتضی مطهری]]، [[سید محسن امین]] و [[علی شریعتی]] هدف حسین بن علی(ع) از قیام را شهادت دانسته‌اند.<ref>اسفندیاری، عاشوراشناسی، ۱۳۸۷ش، ص۱۵۷.</ref>
درباره هدف امام حسین(ع) از قیام دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. برخی چون [[لطف‌الله صافی]]، [[مرتضی مطهری]]، [[سید محسن امین]] و [[علی شریعتی]] هدف حسین بن علی(ع) از قیام را شهادت دانسته‌اند.<ref>اسفندیاری، عاشوراشناسی، ۱۳۸۷ش، ص۱۵۷.</ref>


[[سید مرتضی]]<ref> سید مرتضی، علی بن حسین، تنزیه الانبیاء، بیروت، دارالاضواء، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق. ص۲۲۷–۲۲۸.</ref> و معاصرینی چون [[نعمت‌الله صالحی نجف آبادی|صالحی نجف‌آبادی]] هدف امام از قیام را تشکیل حکومت عنوان کرده‌اند.<ref>صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌الله، شهید جاوید، تهران، امید فردا، ۱۳۸۷ش، ص۱۵۷–۱۵۸.</ref> چنان‌که پیرامون هدف امام نظرات دیگری چون حفظ جان نیز ذکر شده است.<ref> اشتهاردی، علی‌پناه، هفت ساله چرا صدا درآورد؟، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۹۱ش، ص۱۵۴.</ref>
[[سید مرتضی]]<ref>سید مرتضی، علی بن حسین، تنزیه الانبیاء، بیروت، دارالاضواء، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق. ص۲۲۷–۲۲۸.</ref> و معاصرینی چون [[نعمت‌الله صالحی نجف آبادی|صالحی نجف‌آبادی]] هدف امام از قیام را تشکیل حکومت عنوان کرده‌اند.<ref>صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌الله، شهید جاوید، تهران، امید فردا، ۱۳۸۷ش، ص۱۵۷–۱۵۸.</ref> چنان‌که پیرامون هدف امام نظرات دیگری چون حفظ جان نیز ذکر شده است.<ref>اشتهاردی، علی‌پناه، هفت ساله چرا صدا درآورد؟، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۹۱ش، ص۱۵۴.</ref>


{{همچنین ببینید|قیام عاشورا حرکتی الهی یا به خواست مردم|آگاهی امام حسین(ع) از سرانجام قیام}}
{{همچنین ببینید|قیام عاشورا حرکتی الهی یا به خواست مردم|آگاهی امام حسین(ع) از سرانجام قیام}}
[[پرونده:Tazie ashora.jpg|بندانگشتی|بخشی از تعزیه|280x280پیکسل]]


=== قیام امام در نگاه اهل‌سنت ===
=== قیام امام در نگاه اهل‌سنت ===
خط ۱۵۸: خط ۱۶۵:


== سوگواری ==
== سوگواری ==
[[پرونده:Emam hossein.jpg|بندانگشتی|300x300پیکسل|شمايل نگاری عامیانه از امام حسين(ع) اثر محمد تجويدی، گواش، ۱۳۵۱ش.<ref>یاسینی، راضیه، «[https://negareh.shahed.ac.ir/article_356_d795c939486fd14a24bfb563a741891d.pdf سير تطور شمايل نگاري اسلامي ايران از تنزيه تا تشبيه]» ص۱۴.</ref>]]
[[پرونده:Tazie ashora.jpg|بندانگشتی|بخشی از تعزیه|280x280پیکسل]]
[[شیعیان]] و حتی غیرشیعیان در [[ماه محرم]]، برای امام حسین و [[شهیدان کربلا]] سوگواری می‌کنند. شیعیان برای این سوگواری آیین‌هایی دارند که رایج‌ترین آنها [[روضه‌خوانی]]، [[سینه‌زنی]]، [[تعزیه]] و خواندن [[زیارتنامه|زیارتنامه‌هایی]] مانند [[زیارت عاشورا]]، [[زیارت وارث]] و [[زیارت ناحیه مقدسه]] به صورت فردی و گروهی است.<ref>نگاه کنید به: [http://fa.abna24.com/news/اخبار-آسیای-شرقی/عزاداری-ماه-محرم-در-کشورهای-جنوب-شرقی-آسیا-برگزار-می‌شود_725804.html «عزاداری ماه محرم در کشورهای جنوب شرقی آسیا برگزار می‌شود»، خبرگزاری ابنا]؛ [http://www.beytoote.com/art/city-country/different-cities2-muharram.html «آداب و رسوم مردم شهرهای مختلف ایران در ماه محرم»، وبگاه بیتوته.].</ref> به مکان‌هایی که برای عزاداری مردم اختصاص دارد، حسینیه گفته می‌شود.
[[شیعیان]] و حتی غیرشیعیان در [[ماه محرم]]، برای امام حسین و [[شهیدان کربلا]] سوگواری می‌کنند. شیعیان برای این سوگواری آیین‌هایی دارند که رایج‌ترین آنها [[روضه‌خوانی]]، [[سینه‌زنی]]، [[تعزیه]] و خواندن [[زیارتنامه|زیارتنامه‌هایی]] مانند [[زیارت عاشورا]]، [[زیارت وارث]] و [[زیارت ناحیه مقدسه]] به صورت فردی و گروهی است.<ref>نگاه کنید به: [http://fa.abna24.com/news/اخبار-آسیای-شرقی/عزاداری-ماه-محرم-در-کشورهای-جنوب-شرقی-آسیا-برگزار-می‌شود_725804.html «عزاداری ماه محرم در کشورهای جنوب شرقی آسیا برگزار می‌شود»، خبرگزاری ابنا]؛ [http://www.beytoote.com/art/city-country/different-cities2-muharram.html «آداب و رسوم مردم شهرهای مختلف ایران در ماه محرم»، وبگاه بیتوته.].</ref> به مکان‌هایی که برای عزاداری مردم اختصاص دارد، حسینیه گفته می‌شود.


سوگواری بر امام حسین(ع) از نخستین روزهای پس از عاشورا آغاز شد<ref>بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۰۶.</ref> و بنابر نقلی، هنگام حضور [[اسیران کربلا]] در [[شام]]، زنان [[بنی هاشم]] چند روز با پوشیدن لباس سیاه، به عزاداری پرداختند.<ref>مجلسی‏، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش، ج۴۵، ص۱۹۶.</ref> پس از روی کار آمدن دولت‌های شیعی و برداشته شدن فشار از [[شیعیان]]، سوگواری جنبه رسمی پیدا کرد.<ref>آئینه‌وند، صادق و ولایتی، علی اکبر، سنت عزاداری و منقبت‌خوانی در تاریخ شیعه امامیه، با مقدمه محمد تقی‌زاده داوری، قم، مؤسسه شیعه‌شناسی، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش، ص۶۵–۶۶ به نقل از ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ج۱۱، ص۱۸۳؛ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ طبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۹۹۲م، ج۷، ص۱۵.</ref>
سوگواری بر امام حسین(ع) از نخستین روزهای پس از عاشورا آغاز شد<ref>بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۰۶.</ref> و بنابر نقلی، هنگام حضور [[اسیران کربلا]] در [[شام]]، زنان [[بنی هاشم]] چند روز با پوشیدن لباس سیاه، به عزاداری پرداختند.<ref>مجلسی‏، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش، ج۴۵، ص۱۹۶.</ref> پس از روی کار آمدن دولت‌های شیعی و برداشته شدن فشار از [[شیعیان]]، سوگواری جنبه رسمی پیدا کرد.<ref>آئینه‌وند، صادق و ولایتی، علی اکبر، سنت عزاداری و منقبت‌خوانی در تاریخ شیعه امامیه، با مقدمه محمد تقی‌زاده داوری، قم، مؤسسه شیعه‌شناسی، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش، ص۶۵–۶۶ به نقل از ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ج۱۱، ص۱۸۳؛ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ طبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۹۹۲م، ج۷، ص۱۵.</ref>


در منابع شیعه و [[اهل سنت]] آمده است که پیامبر هنگام تولد او گریست و از [[شهادت|شهادتش]] خبر داد.<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۹؛ مقریزی، تقی‌الدین، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق، ج‏۱۲، ص۲۳۷؛ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، بی‌تا، ج۶، ص۲۳۰.</ref> بنابر گزارش‌های تاریخی و حدیثی، [[امامان شیعه]] به عزاداری و [[بکاء#گریه در عزای امام حسین(ع)|گریه در عزای]] حسین بن علی اهمیت ویژه می‌دادند و شیعیان را به این امر و زنده نگاه‌داشتن یاد عاشورا سفارش می‌کردند.<ref>مجلسی‏، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش، ج۴۴، باب۳۴، ص۲۷۸–۲۹۶.</ref>
در منابع شیعه و [[اهل سنت]] آمده است که پیامبر هنگام تولد او گریست و از [[شهادت|شهادتش]] خبر داد.<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۹؛ مقریزی، تقی‌الدین، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق، ج‏۱۲، ص۲۳۷؛ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، بی‌تا، ج۶، ص۲۳۰.</ref> بنابر گزارش‌های تاریخی و حدیثی، [[امامان شیعه]] به عزاداری و [[بکاء#گریه در عزای امام حسین(ع)|گریه در عزای]] حسین بن علی اهمیت ویژه می‌دادند و شیعیان را به این امر و زنده نگاه‌داشتن یاد عاشورا سفارش می‌کردند.<ref>مجلسی‏، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش، ج۴۴، باب۳۴، ص۲۷۸–۲۹۶.</ref>


{{همچنین ببینید|سیر تحول عزاداری|جزع و فزع در عزاداری برای امام حسین(ع)|عزاداری امامان شیعه بر امام حسین(ع)}}
{{همچنین ببینید|سیر تحول عزاداری|جزع و فزع در عزاداری برای امام حسین(ع)|عزاداری امامان شیعه بر امام حسین(ع)}}
خط ۱۷۲: خط ۱۷۷:
بر اساس گزارش‌های موجود، نخستین بنا بر مرقد حسین بن علی(ع) در زمان [[مختار ثقفی]] و به دستور او ساخته شد و از آن تاریخ تا کنون نیز بنای حرم بارها تجدید و توسعه یافته است.<ref>آل طعمه، سلمان هادی، کربلا و حرمهای مطهر، تهران، مشعر، بی‌تا، ص۸۹–۱۱۲.</ref> حرم امام حسین(ع) چند بار به دست برخی [[بنی عباس|خلفای عباسی]]<ref>اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ص۴۷۷.</ref> و [[وهابیت]]<ref>جمعی از نویسندگان، نگاهی نو به جریان عاشورا، ۱۳۸۷ش، ص۴۲۵.</ref> تخریب گردید؛ از جمله [[متوکل عباسی]] دستور داد زمین حائر را شخم بزنند و بر مقبره آب ببندند.<ref>شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافه، ۱۴۱۴ق، ص۳۲۷؛ ابن شهرآشوب‏، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، علامه‏، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۲۱۱.</ref>
بر اساس گزارش‌های موجود، نخستین بنا بر مرقد حسین بن علی(ع) در زمان [[مختار ثقفی]] و به دستور او ساخته شد و از آن تاریخ تا کنون نیز بنای حرم بارها تجدید و توسعه یافته است.<ref>آل طعمه، سلمان هادی، کربلا و حرمهای مطهر، تهران، مشعر، بی‌تا، ص۸۹–۱۱۲.</ref> حرم امام حسین(ع) چند بار به دست برخی [[بنی عباس|خلفای عباسی]]<ref>اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ص۴۷۷.</ref> و [[وهابیت]]<ref>جمعی از نویسندگان، نگاهی نو به جریان عاشورا، ۱۳۸۷ش، ص۴۲۵.</ref> تخریب گردید؛ از جمله [[متوکل عباسی]] دستور داد زمین حائر را شخم بزنند و بر مقبره آب ببندند.<ref>شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافه، ۱۴۱۴ق، ص۳۲۷؛ ابن شهرآشوب‏، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، علامه‏، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۲۱۱.</ref>


محدوده مرقد امام حسین(ع) [[حائر حسینی]] نامیده می‌شود. محدوده حائر دارای فضیلت و احکام [[فقه|فقهی]] خاصی است و مسافر می‌تواند [[نماز مسافر|نماز خود]] را در آن کامل بخواند.<ref>طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، بیروت، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۶۴.</ref> درباره مساحت دقیق حائر چند نظر وجود دارد و حداقلِ آن را، محدوده‌ای به شعاع ۱۱متر از قبر امام حسین گفته‌اند که بالاترین درجه فضیلت را دارد.<ref>کلیدار، عبدالجواد، تاریخ کربلاء و حائر الحسین علیه السلام، نجف، چاپ افست قم، ۱۳۷۶ش، ص۵۱-۵۲، ۵۸–۶۰.</ref>
محدوده مرقد امام حسین(ع) [[حائر حسینی]] نامیده می‌شود. محدوده حائر دارای فضیلت و احکام [[فقه|فقهی]] خاصی است و مسافر می‌تواند [[نماز مسافر|نماز خود]] را در آن کامل بخواند.<ref>طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، بیروت، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۶۴.</ref> درباره مساحت دقیق حائر چند نظر وجود دارد و حداقلِ آن را، محدوده‌ای به شعاع ۱۱متر از قبر امام حسین گفته‌اند که بالاترین درجه فضیلت را دارد.<ref>کلیدار، عبدالجواد، تاریخ کربلاء و حائر الحسین علیه السلام، نجف، چاپ افست قم، ۱۳۷۶ش، ص۵۱–۵۲، ۵۸–۶۰.</ref>


== زیارت امام حسین(ع) ==
== زیارت امام حسین(ع) ==
خط ۱۸۱: خط ۱۸۶:
=== اربعین حسینی ===
=== اربعین حسینی ===
{{نوشتار اصلی|اربعین حسینی}}
{{نوشتار اصلی|اربعین حسینی}}
شیعیان در روز چهلم بعد از شهادت امام حسین(ع) که به اربعین حسینی شهرت دارد به عزاداری می‌پردازند، علاقه‌مندان به امام حسین(ع) در این روز به [[زیارت]] مرقد امام حسین(ع) در کربلا می‌روند.  
شیعیان در روز چهلم بعد از شهادت امام حسین(ع) که به اربعین حسینی شهرت دارد به عزاداری می‌پردازند، علاقه‌مندان به امام حسین(ع) در این روز به [[زیارت]] مرقد امام حسین(ع) در کربلا می‌روند.


بنابر پاره‌ای از گزارش‌های تاریخی، [[اسیران کربلا]] در مسیر بازگشت از [[شام]] به [[مدینه]]، در روز اربعین به زیارت شهدای کربلا رفته‌اند.<ref>سید بن طاووس، علی بن موسی، الملهوف علی قتلی الطفوف، قم، اسوه، ۱۴۱۴ق، ص۲۲۵.</ref> چنانکه گفته شده است، [[جابر بن عبدالله انصاری]] اولین نفری بود که در این روز بر سر مزار امام حسین(ع) حاضر شد.<ref>شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، بیروت، مؤسسه فقه الشیعه، ۱۴۱۱ق، ص۷۸۷.</ref>
بنابر پاره‌ای از گزارش‌های تاریخی، [[اسیران کربلا]] در مسیر بازگشت از [[شام]] به [[مدینه]]، در روز اربعین به زیارت شهدای کربلا رفته‌اند.<ref>سید بن طاووس، علی بن موسی، الملهوف علی قتلی الطفوف، قم، اسوه، ۱۴۱۴ق، ص۲۲۵.</ref> چنان‌که گفته شده است، [[جابر بن عبدالله انصاری]] اولین نفری بود که در این روز بر سر مزار امام حسین(ع) حاضر شد.<ref>شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، بیروت، مؤسسه فقه الشیعه، ۱۴۱۱ق، ص۷۸۷.</ref>


توصیه به [[زیارت اربعین]] سبب شده شیعیان هر ساله از نقاط مختلف به سوی [[کربلا]] حرکت کنند. این حرکت که غالباً پیاده انجام می‌شود، از پرجمعیت‌ترین راهپیمایی‌ها در جهان دانسته شده است. منابع خبری تعداد زائران اربعین را در سال ۱۳۹۸ش، بیش از ۱۸ میلیون زائر گزارش کرده‌اند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83522637/ «آمار زائران اربعین امسال از مرز ۱۸ میلیون گذشت»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.].</ref>
توصیه به [[زیارت اربعین]] سبب شده شیعیان هر ساله از نقاط مختلف به سوی [[کربلا]] حرکت کنند. این حرکت که غالباً پیاده انجام می‌شود، از پرجمعیت‌ترین راهپیمایی‌ها در جهان دانسته شده است. منابع خبری تعداد زائران اربعین را در سال ۱۳۹۸ش، بیش از ۱۸ میلیون زائر گزارش کرده‌اند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83522637/ «آمار زائران اربعین امسال از مرز ۱۸ میلیون گذشت»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.].</ref>
خط ۱۹۴: خط ۱۹۹:


== منابع ==
== منابع ==
{{پانویس}}
{{پانویس|۲}}
{{شاخه
{{شاخه
  | شاخه اصلی = تاریخ
  | شاخه اصلی = تاریخ
  | شاخه فرعی۱ = تاریخ و سیره معصومان
  | شاخه فرعی۱ = تاریخ و سیره معصومان
  | شاخه فرعی۲ = امام حسین(ع)
  | شاخه فرعی۲ = امام حسین(ع)
  | شاخه فرعی۳ =  
  | شاخه فرعی۳ =
  | شاخه فرعی۴ =  
  | شاخه فرعی۴ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
  | شناسه =  
  | شناسه =شد
  | تیترها =  
  | تیترها =شد
  | ویرایش =  
  | ویرایش =شد
  | لینک‌دهی =  
  | لینک‌دهی =شد
  | ناوبری =
  | ناوبری =
  | نمایه =
  | نمایه =
  | تغییر مسیر =  
  | تغییر مسیر =شد
  | ارجاعات =
  | ارجاعات =
  | بازبینی نویسنده =  
  | بازبینی نویسنده =
  | بازبینی =  
  | ارزیابی کمی =
  | تکمیل =
  | تکمیل =
  | اولویت =  
  | اولویت =ج
  | کیفیت =  
  | کیفیت =ب
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۰۸

درگاه‌ها
امام حسین.png
واژه-ها.png


امام حسین علیه‌السلام (۴ق-۶۱ق) امام سوم شیعیان پس از امام علی(ع) و امام حسن(ع) است. ایشان نوه پیامبر اسلام(ص) و از فرزندان امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) و برادر کوچک‌تر امام حسن(ع) بود. مدت امامت امام حسین(ع) یازده سال دانسته شده است.

طبق منابع معتبر شیعه و سنی امام(ع) از اصحاب کساء دانسته شده و مصداق آیه تطهیر و کلمه «ابناءنا» در آیه مباهله قلمداد شده است. امام حسین(ع) مورد علاقه پیامبر(ص) بود و او را چراغ هدایت و کشتی نجات و همچنین سرور جوانان اهل بهشت معرفی کرد.

گزارش‌های اندکی در مورد زندگانی امام قبل از امامت، همچون حضور در جنگ‌های سه‌گانه در کنار پدر و همچنین تأیید صلح امام حسن(ع) با معاویه و پیروی از برادرش وجود دارد. امام حسین(ع) پس از شهادت امام حسن(ع) اقدامی علیه معاویه نکرد و به پیمان برادرش وفادار ماند.

ده سال از امامت امام حسین(ع) با دوران حکومت معاویه همزمان بود؛ امام به برخی اقدامات معاویه همچون کشتن برخی اصجاب پیامبر(ص) و همچنین ولایتهدی یزید اعتراض کرد و یزید را فردی نالایق و خود را سزاوار خلافت عنوان کرد. امام در خطبه‌ای مواضع سیاسی خود در برابر امویان را مطرح کرد.

امام حسین(ع) پس از مرگ معاویه، بیعت با یزید را نامشروع قلمداد کرد. ایشان در ۲۸ رجب سال ۶۰ق، پس از فرمان یزید برای کشتن او در صورت خودداری از بیعت از مدینه به مکه رفت. نامه‌های فراوانی از سوی مردم کوفه برای پذیرش زمامداری دریافت کرد و پس از آنکه فرستاده‌اش مسلم بن عقیل هم‌دلی کوفیان را تأیید نمود، در ۸ ذی‌الحجه به سمت کوفه حرکت کرد.

عبیدالله بن زیاد والی کوفه لشکری را به فرماندهی حر بن یزید، برای مقابله و بستن راه امام فرستاد، ایشان پس از بسته شدن مسیر، مجبور شد به سمت کربلا حرکت کند. در نهایت پس از درگیری امام با لشکر کوفه در روز عاشورا به همراه یارانش به شهادت رسید و خاندان ایشان به اسارت درآمدند. پیکر امام حسین(ع) و یارانش روز ۱۱ یا ۱۳ محرم، توسط عده‌ای از قبیله بنی‌اسد در کربلا به خاک سپرده شد.

جایگاه امام

نام امام حسین(ع) در مسجد ایاصوفیه ترکیه

حسین بن علی(ع) سومین امام شیعیان، پس از امام علی(ع) و امام حسن(ع) است. امام حسین(ع) از جایگاه ویژه‌ای در بین مسلمانان برخوردار است.

او شریف‌ترین مردم و سرور قبیله بنی‌هاشم قلمداد شده است؛[۱] به‌گونه‌ای که نظرات او بر دیگر بنی‌هاشم اولویت داشت.[۲] در روایتی از پیامبر(ص) که برخی منابع شیعه و اهل سنت نقل کرده‌اند حسین یکی از اسباط معرفی شده است.[۳] سبط در آیات و روایات به معنای امام و نقیبی است که از طرف خداوند برگزیده شده و از نسل پیامبران است.[۴]

امام حسین(ع) برای مسلمانان به خصوص شیعیان پس از واقعه عاشورای سال ۶۱ق شخصیتی حق‌طلب، شجاع و شهادت طلب قلمداد شده است.[۵] مقام او در بین مسلمانان بیشتر برخاسته از جهاد او در راه خدا و گذشتن از جان و مال و نزدیکان خود عنوان شده است.[۶]

واقعه عاشورا به عنوان نخستین بی‌حرمتی و تعرض آشکار به خاندان پیامبر(ص)، تأثیر فراوانی بر فرهنگ شیعه داشت[۷] به گونه‌ای که قیام وی نمادی برای امر به معروف و نهی از منکر، ظلم‌ستیزی، ایثار و فداکاری شد[۸] و زمینه را برای قیام‌های شیعیان بر علیه حاکمان جور فراهم کرد.[۹] در حوزه فرهنگ عمومی نیز مسلمانان و حتی پیروان دیگر ادیان، حسین بن علی(ع) را نماد و الگوی فداکاری، ستم‌ناپذیری، آزادی‌خواهی، پاسداری از ارزش‌ها و حق‌طلبی می‌دانند.[۱۰]

ماه‌های محرم و صفر در فرهنگ شیعه جایگاه ویژه‌ای دارد و به‌خصوص در روزهای تاسوعا و عاشورا و اربعین حسینی، مجموعه آیین‌های گوناگونی در پاسداشت این مناسبت برپا می‌شود.[۱۱] شیعیان به پیروی از پیشوایان دینی، هنگام نوشیدن آب، از تشنگی امام حسین یاد می‌کنند و بر او سلام می‌دهند.[۱۲]

نوه پیامبر اسلام(ص)

نام امام حسین(ع) بر دیوار مسجد النبی

امام حسین(ع) در سوم[۱۳] یا پنجم شعبان[۱۴] سال چهارم هجری قمری در مدینه به دنیا آمد.[۱۵] او از خاندان بنی‌هاشم و قبیله قریش و نوه پیامبر اسلام(ص) و از فرزندان امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) و برادر کوچک‌تر امام حسن(ع) بود.[۱۶] حضرت عباس(ع)، محمد بن حنفیه از دیگر برادران، و حضرت زینب(س) و ام کلثوم از خواهران او دانسته شده‌اند.[۱۷]

منابع فریقین در مورد نامگذاری‌اش آورده‌اند که پیامبر(ص) نام «حسین»[۱۸] را به فرمان خداوند برای او انتخاب کرد.[۱۹] نام حسین معادل شَبیر[۲۰] که نام یکی از پسران هارون است، دانسته شده است.[۲۱] از ام فضل[۲۲] و همچنین مادر عبدالله بن یقطر[۲۳] به عنوان دایه‌های امام نام برده شده است.

کنیه حسین بن علی(ع) اباعبدالله بود.[۲۴] و با القابی چون سید شباب أهل الجنة (سرور جوانان اهل بهشت) زکیّ، طیّب، وفیّ، سیّد، التابع لمرضاة الله شناخته می‌شود[۲۵] ثارالله، قتیل العبرات[۲۶] و سیدالشهداء[۲۷] از القاب دیگری است که در زیارتنامه‌ها برای او ذکر شده است.

فضایل و خصوصیات ظاهری و رفتاری

مقام رأس الحسین در شهر اشکلون در سرزمین‌های اشغالی فلسطین. این مکان توسط برخی شیعیان (بًهره‌های اسماعیلی) مورد مراقبت و زیارت قرار می‌گیرد.[۲۸]

در منابع شیعه و سنی حسین بن علی(ع) یکی از اصحاب کساء[۲۹] و یکی از اهل بیتی دانسته شده که آیه تطهیر درباره آنان نازل شد.[۳۰] او به همراه برادرش امام حسن(ع)، مصداق کلمه «ابناءَنا» (پسرانمان) در آیه مباهله دانسته شده است.[۳۱]

منابع معتبر اهل سنت احادیث فراوانی درباره جایگاه و فضایل حسین بن علی(ع) نقل کرده‌اند.[۳۲] چنان‌که از پیامبر(ص) نقل شده که حسین(ع) چراغ هدایت و کشتی نجات[۳۳] و همچنین سرور جوانان بهشت قلمداد شده است.[۳۴] همچنین در روایتی فرمود حسین از من است و من از حسین هستم.[۳۵] هر کس این دو (حسن و حسین) را دوست بدارد مرا دوست داشته و هر که با آنان دشمنی ورزد با من دشمنی نموده است.[۳۶] گفته شده است که رسول خدا(ص) در میان اهل بیت خود، حسن و حسین(ع) را بیش از بقیه دوست داشت[۳۷] و این علاقه چنان بود که گاه با ورود آن دو به مسجد، خطبه‌اش را ناتمام می‌گذاشت، از منبر پایین می‌آمد و آنان را در آغوش می‌کشید.[۳۸]

در روایات آمده است که خداوند شفا را در تربت حسین(ع) و استجابت دعا را کنار قبر او قرار داده است.[۳۹] در کتاب الخصائص الحسینیة بیش از سیصد ویژگی اختصاصی برای امام حسین برشمرده شده است.[۴۰]

در بیشتر منابع حدیثی، تاریخی و رجالی، از شباهت حسین(ع) به پیامبر اکرم(ص) سخن گفته شده[۴۱] و در روایتی شبیه‌ترین فرد به ایشان دانسته شده است.[۴۲] درباره او گفته‌اند گاه لباسی از خز بر تن می‌کرد یا عمامه‌ای از خز بر سر می‌گذاشت[۴۳] و موی سر و محاسن خود را خضاب می‌کرد.[۴۴]

امام حسین(ع) بسیار بخشنده بود و به گشاده‌دستی شناخته می‌شد[۴۵] وی با مسکینان می‌نشست، دعوت آنان را می‌پذیرفت و با آنان غذا می‌خورد و آنها را به خانه خود دعوت می‌کرد و آنچه در منزل داشت از ایشان دریغ نمی‌کرد.[۴۶]

او غلامان و کنیزانش را در قبال خوش رفتاری‌شان آزاد می‌کرد.[۴۷] در منابع آمده است وی ۲۵ بار پیاده به حج رفت.[۴۸]

همسران و فرزندان

مقالهٔ اصلی: فهرست همسران و فرزندان امام حسین(ع)
نقاشی «مصیبت کربلا» در سبک نقاشی قهوه‌خانه‌ای اثر حسین قوللر آغاسی

شهربانو نام یکی از همسران امام دانسته شده است وی دختر یزدگرد پادشاه ساسانی و مادر امام سجاد(ع) قلمداد شده است. محققان معاصر در نسب شهربانو تردید دارند.[۴۹]

یکی دیگر از همسران امام رباب دختر امرؤ القیس بن عدی بود. وی مادر سُکَینه و عبدالله دانسته شده است[۵۰] رباب در کربلا حضور داشت و همراه اسیران به شام رفت.[۵۱] بیشتر منابع عبدالله (علی اصغر) را به هنگام شهادت شیرخوار دانسته‌اند.[۵۲]

لیلیٰ دختر ابی‌مُرَّة بن عروة بن مسعود ثَقَفی[۵۳] نام یکی دیگر از همسران امام دانسته شده است. وی مادر علی اکبر(ع)[۵۴] بود که در واقعه عاشورا به شهادت رسید.[۵۵]

ام اسحق دختر طلحه بن عبیدالله نیز از همسران امام حسین(ع) دانسته شده است. وی مادر فاطمه دختر بزرگ امام حسین(ع) بود[۵۶] ام اسحاق همسر امام حسن مجتبی(ع) بود و پس از شهادت امام حسن با امام حسین(ع) ازدواج کرد.[۵۷]

ابن‌طلحه شافعی در کتاب مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول تعداد فرزندان امام را ده تن شمرده است.[۵۸] اما در برخی منابع تعداد فرزندان امام، چهار پسر و دو دختر[۵۹] یا شش پسر و سه دختر ذکر کرده‌اند.[۶۰] در کتاب لباب الانساب[۶۱] از منابع قرن ششم، از دختری به نام رقیه و در کتاب کامل بهایی از منابع قرن هفتم، از دختری چهار ساله برای امام حسین سخن به میان آمده که در شام از دنیا رفته است.[۶۲]

دوران خلفای سه‌گانه

اطلاعات تاریخی اندکی از دوره ۲۵ ساله زندگانی امام حسین(ع) در دوران خلفای سه‌گانه گزارش شده است.[۶۳] گفته شده است که او از احترام ویژه‌ای نزد خلیفه دوم برخوردار بود.[۶۴]

گزارشی از امام حسین(ع) در زمان حکومت عثمان وجود دارد که امام به همراه پدر و برادرش بر خلاف دستور خلیفه سوم، ابوذر را که از جانب خلیفه به سرزمین ربذه تبعید شده بود، بدرقه کردند.[۶۵]

برخی منابع اهل سنت به حضور ایشان به همراه برادرش در برخی از فتوحات چون افریقیه در سال ۲۶ق[۶۶] و طبرستان در سال ۳۰ق[۶۷] اشاره کرده‌اند، اما چنین گزارش‌هایی در منابع شیعه نیامده است. برخی از پژوهشگران شیعه چون جعفر مرتضی عاملی، این‌گونه گزارش‌ها را ساختگی دانسته‌اند.[۶۸]

همچنین ببینید: حضور امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در فتح ایران

یکی دیگر از گزارش‌ها که از امام حسین(ع) سخن به میان آمده است، جریان شورش بر علیه عثمان و کشته شدن خلیفه است. امام به همراه بردارش امام حسن(ع) به رغم ناخرسندی از عملکرد خلیفه به حفاظت از خانه عثمان پرداختند.[۶۹] این گزارش موافقان و مخالفانی در بین محققان شیعه داشته است.[۷۰] سید مرتضی پس از تردید در فرستادن حسنین(ع) توسط امیرالمؤمنین(ع)، علت آن را جلوگیری از قتل عمدی او و رساندن آب و غذا به خانواده او می‌داند، نه جلوگیری از برکناری عثمان از خلافت، چرا که او به جهت کارهای ناروایش مستحق خلع از خلافت بود.[۷۱]

همچنین ببینید: دفاع امام حسن(ع) و امام حسین(ع) از خانه عثمان

دوران حکومت امام علی(ع)

گزارش‌های اندکی از امام حسین(ع) در دوره حکومت امام علی(ع) وجود دارد. یکی از آنها خطبه خواندن پس از بیعت مردم با امیرالمؤمنین(ع) دانسته شده است[۷۲] حضور امام حسین(ع) در جنگ جمل و فرماندهی جناح چپ سپاه امام علی(ع) در منابع بازتاب داشته است[۷۳] او در جنگ صِفّین حضور داشت و از فرماندهان جناح راست سپاه بود.[۷۴] امام حسین(ع) در این جنگ خطبه‌ای برای ترغیب مردم به جهاد خواند[۷۵] امام در ماجرای پس گرفتن آب از شامیان شرکت داشت.[۷۶] هرچند گفته شده است که بر اساس گزارش‌های مربوط به جنگ صفین، امام علی(ع) از جنگیدن حسنین(ع) جلوگیری می‌کرد و علت آن را حفظ نسل پیامبر(ص) می‌شمرد.[۷۷] گزارش‌هایی مبنی بر حضور او در جنگ نهروان نیز وجود دارد.[۷۸]

بسیاری از منابع گفته‌اند که امام حسین(ع) در زمان شهادت امام علی(ع) کنار وی بود[۷۹] و در مراسم تجهیز و خاکسپاری حضور داشت.[۸۰] گفته شده است که امام حسین(ع) هنگام ضربت خوردن پدر، برای انجام مأموریتی در مدائن به سر می‌برد و با نامه امام حسن(ع) از موضوع آگاه شد و به کوفه بازگشت.[۸۱]

دوران امام حسن(ع)

حسین بن علی(ع) در دوران امامت و حکومت برادرش امام حسن(ع) احترام ویژه‌ای برای او قائل بود و حتی گفته شده است که کاملاً مطیع اوامر او بود و در مجلسی که امام حسن(ع) حضور داشت، سخن نمی‌گفت.[۸۲] اطاعت و فرمان‌برداری از برادرش به اندازه‌ای بود که درخواست بیعت برخی از خوارج را که به جنگ با شامیان اصرار داشتند، نپذیرفت.[۸۳]

امام حسین(ع) در ماجرای صلح با معاویه حامی برادر بود و اقدام وی را تأیید[۸۴] و به امامت او تأکید کرد.[۸۵] هرچند برخی از گزارش‌ها به بیعت نکردن او با معاویه[۸۶] و نارضایتی‌اش از اقدام برادرش[۸۷] اشاره کرده‌اند.

امام حسین(ع) پس از صلح با معاویه در سال ۴۱ قمری، همراه برادرش از کوفه به مدینه بازگشت.[۸۸]

دوران امامت

شمایل نگاری عامیانه از امام حسین(ع) اثر محمد تجویدی، گواش، ۱۳۵۱ش.[۸۹]

امام حسین(ع) پس از شهادت برادرش در سال ۵۰ق به امامت رسید و تا سال ۶۱ق امامت را بر عهده داشت.[۹۰] علمای شیعه علاوه بر دلایل عام برای اثبات امامت امامان شیعه،[۹۱] به دلایل خاص امامت حسین بن علی(ع) از جمله روایتی از پیامبر(ص) که او را امام معرفی کرده، اشاره نموده‌اند[۹۲] چنان‌که تأکید امام علی(ع) بر امامت حسین(ع) پس از امام حسن(ع)[۹۳] و همچنین معرفی او از جانب امام حسن به عنوان امام بعد از خود[۹۴] از جمله دلایل خاص دیگر عنوان شده است.

امام حسین(ع) پس از شهادت امام حسن(ع) نیز بیعت خود با معاویه را نشکست.[۹۵] و حتی درخواست برخی از شیعیان مبنی گردآوری نیرو و جنگ با معاویه را به خاطر وفای به عهد نپذیرفت و از عملکرد برادرش دفاع کرد[۹۶] و تصمیم در این مورد را به بعد از مرگ معاویه موکول کرد.[۹۷] به گفته شیخ مفید امام حسین(ع) تا زمان مرگ معاویه به دلیل تقیه و عهدی که در ماجرای صلح امام حسن کرده بود، مردم را به سوی خود دعوت نکرد؛ اما پس از مرگ معاویه جایگاه خود را برای کسانی که آگاه نبودند، روشن ساخت.[۹۸]

موضع‌گیری در برابر اقدامات معاویه

طبق منابع تاریخی امام حسین(ع) بر علیه حکومت معاویه، اقدامی نکرد، اما برخی از تاریخ‌پژوهان با تکیه بر پاره‌ای شواهد و گفتگوهای بین آنها معتقدند که امام(ع) از نظر سیاسی، مشروعیت معاویه را نپذیرفت.[۹۹] و در برخی موارد با سیاست‌های معاویه به مخالفت می‌پرداخت.

اعتراض امام حسین(ع) به اقدام معاویه در کشتن افرادی چون حجر بن عدی، عمرو بن حمق خزاعی و عبدالله بن یحیی حضرمی در منابع بازتاب داشته است.[۱۰۰] امام در نامه‌ای به معاویه کشتن یاران امام علی(ع) را محکوم کرد و ضمن نکوهش کارهای ناشایست معاویه، جهاد با وی را برای احیای دین لازم برشمرده و حکومتش را فتنه‌ای بزرگ برای امت اسلام قلمداد کرد.[۱۰۱]

زمانیکه معاویه در سال ۵۶ق بر خلاف مفاد صلح‌نامه مبنی بر عدم حق انتخاب جانشین، مردم را به بیعت با یزید فراخواند،[۱۰۲] برخی از شخصیت‌ها از جمله امام حسین(ع) از بیعت خودداری کردند.[۱۰۳] معاویه به مدینه رفت تا نظر بزرگان این شهر را برای ولایتعهدی یزید جلب کند.[۱۰۴] امام حسین در مجلسی که معاویه و ابن‌عباس و برخی از درباریان و خاندان اموی حضور داشتند، معاویه را نکوهش کرد و با اشاره به خلق و خوی یزید، معاویه را از تلاش برای جانشینی او بر حذر داشت و ضمن تأکید بر جایگاه و حق خود، به ابطال استدلال‌های معاویه برای جلب بیعت با یزید پرداخت.[۱۰۵]

همچنین در مجلس دیگری که عموم مردم در آن حضور داشتند، امام حسین در واکنش به سخنان معاویه درباره شایستگی یزید، خودش را به لحاظ فردی و خانوادگی برای خلافت سزاوارتر دانست و یزید را شراب‌خوار و اهل هوا و هوس معرفی کرد.[۱۰۶]

امام حسین(ع) در سال ۵۸ قمری، به علت فشار معاویه بر شیعیان،[۱۰۷] خطبه‌ای اعتراض‌آمیز در منا خواند.[۱۰۸] حسین بن علی(ع) در این خطبه ضمن برشمردن فضائل امیرمؤمنان و اهل بیت و دعوت به امر به معروف و نهی از منکر و تأکید بر اهمیت این وظیفه اسلامی، وظیفه علما و لزوم قیام آنان در مقابل ستمگران و نیز زیان‌های سکوت عالمان در مقابل زورگویان را گوشزد کرد.[۱۰۹]

همچنین ببینید: قیام نکردن امام حسین(ع) در زمان معاویه

واکنش به خلافت یزید

یزید پس از مرگ معاویه در ۱۵ رجب ۶۰ق به خلافت رسید[۱۱۰] و برای مشروعیت بخشیدن به حکومتش تصمیم گرفت از بزرگانی چون امام حسین(ع) که ولایتعهدی او را نپذیرفته بودند به اجبار بیعت بگیرد،[۱۱۱] امام حسین(ع) از بیعت خودداری کرد[۱۱۲] و همراه خانواده و یارانش از مدینه به مکه رفت.[۱۱۳] و در آنجا با استقبال مردم و عمره‌گزاران روبرو شد.[۱۱۴] امام بیش از چهار ماه در این شهر ماند.[۱۱۵]

شیعیان کوفه که از بیعت نکردن امام با خبر شده بودند، با نوشتن نامه‌هایی او را به کوفه دعوت کردند.[۱۱۶] حسین بن علی، برای اطلاع از وضعیت کوفه، مسلم بن عقیل را به کوفه فرستاد. مسلم پس از مشاهده استقبال و بیعت مردم، امام حسین را به کوفه فراخواند[۱۱۷] و او نیز همراه خانواده و یارانش در هشتم ذی حجه از مکه به سمت کوفه حرکت کرد.[۱۱۸]

طبق پاره‌ای از گزارش‌ها امام حسین(ع) با خبردار شدن از توطئه‌ای که برای کشتن او در مکه طراحی شده بود، برای حفظ حرمت مکه، این شهر را به سمت عراق ترک کرد.[۱۱۹]

همچنین ببینید: فعالیت‌های سیاسی امام حسین(ع) قبل از قیام

واقعه کربلا

در معنی حریت اسلامیه و سِرّ حادثهٔ کربلا
چون خلافت رشته از قرآن گسیخت حریت را زهر اندر کام ریخت
بر زمین کربلا بارید و رفت لاله در ویرانه‌ها کارید و رفت
تا قیامت قطع استبداد کرد موج خون او چمن ایجاد کرد
خون او تفسیر این اسرار کرد ملت خوابیده را بیدار کرد
تیغ لا چون از میان بیرون کشید از رگ ارباب باطل خون کشید
رمز قرآن از حسین آموختیم ز آتش او شعله‌ها اندوختیم
ای صبا ای پیک دور افتادگان اشک ما بر خاک پاک او رسان[۱۲۰]
اقبال لاهوری

واقعه کربلا در پی خودداری امام حسین(ع) از بیعت با یزید رخ داد. حسین(ع) به دعوت کوفیان، همراه خانواده و یارانش به سوی کوفه حرکت کرد؛ اما در منطقه‌ای به نام ذو حسم با سپاهی به فرماندهی حر بن یزید ریاحی رو به رو گردید و مجبور شد مسیر حرکت خود را تغییر دهد.[۱۲۱]

کاروان امام در روز دوم محرم به کربلا رسید[۱۲۲] و در روز سوم محرم، لشکری از مردم کوفه به فرماندهی عمر بن سعد وارد کربلا شد.[۱۲۳] بنابر گزارشات تاریخی چند مذاکره بین حسین بن علی و عمر سعد انجام شد؛[۱۲۴] اما ابن زیاد جز به بیعت حسین(ع) با یزید یا جنگ راضی نشد.[۱۲۵]

امام حسین(ع) در شب عاشورا پس از سخنرانی برای یارانش، بیعت را از آنان برداشت؛ اما آنان بر وفاداری و حمایت از او تأکید کردند.[۱۲۶]

جنگ در صبح روز عاشورا آغاز شد و پس از شهادت یاران و خویشاوندان امام(ع)،[۱۲۷] خود نیز به میدان رفت و در عصرگاه همان روز شهادت رسید.[۱۲۸]

همچنین ببینید: فهرست شهیدان کربلا

شمر بن ذی‌الجوشن[۱۲۹] و به نقلی سنان بن انس[۱۳۰] سر او را جدا کرد و در همان روز برای ابن زیاد فرستاده شد.[۱۳۱]

همچنین ببینید: قاتل امام حسین(ع)

اهل بیت امام حسین نیز پس از به اسارت درآمدن به کوفه و سپس شام فرستاده شدند.[۱۳۲]

همچنین ببینید: مدت اسارت اهل‌بیت(ع) پس از واقعه کربلا

دفن پیکر امام حسین(ع) و یارانش روز ۱۱[۱۳۳] یا ۱۳ محرم توسط گروهی از بنی اسد و بنابر نقلی با حضور امام سجاد(ع) در محلِ شهادت انجام شد.[۱۳۴]

قدیمی‌ترین عکس منسوب به حرم امام حسین(ع)

واکنش‌ها به واقعه کربلا

قیام امام حسین(ع) و شهادت او واکنش‌های زیادی را درپی داشت و تا سالیان متمادی منجر به حرکت‌های انقلابی و اعتراضی چون قیام توابین، قیام مختار، قیام زید بن علی و قیام یحیی بن زید شد.

همچنین در قیام سیاه جامگان به رهبری ابومسلم خراسانی که منجر به سقوط امویان شد از شعار یا لثارات الحسین استفاده شد.[۱۳۵] انقلاب اسلامی ایران نیز الهام گرفته از قیام امام حسین(ع) دانسته شده است[۱۳۶]

روایات فراوانی درباره پیشگویی شهادت حسین بن علی(ع) وجود دارد[۱۳۷] از جمله در حدیث لوح به نقل از پیامبر(ص) آمده است خداوند حسین را به شهادت گرامی داشته و او را برترین شهیدان قرار داده است.[۱۳۸]

هدف قیام

درباره هدف امام حسین(ع) از قیام دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. برخی چون لطف‌الله صافی، مرتضی مطهری، سید محسن امین و علی شریعتی هدف حسین بن علی(ع) از قیام را شهادت دانسته‌اند.[۱۳۹]

سید مرتضی[۱۴۰] و معاصرینی چون صالحی نجف‌آبادی هدف امام از قیام را تشکیل حکومت عنوان کرده‌اند.[۱۴۱] چنان‌که پیرامون هدف امام نظرات دیگری چون حفظ جان نیز ذکر شده است.[۱۴۲]

همچنین ببینید: قیام عاشورا حرکتی الهی یا به خواست مردم و آگاهی امام حسین(ع) از سرانجام قیام
بخشی از تعزیه

قیام امام در نگاه اهل‌سنت

همچنین ببینید: دیدگاه غزالی نسبت به قیام امام حسین(ع)

در میان اهل سنت دو دیدگاه درباره قیام امام حسین(ع) وجود دارد: دسته‌ای آن را نکوهش کرده و بسیاری نیز آن را ستوده‌اند.

ابن‌خلدون، مورخ قرن نهم اهل سنت با تأکید بر شرط بودن وجودِ امام عادل برای جنگ با ستمکاران، حسین(ع) را عادل‌ترین فرد برای این جنگ برشمرده[۱۴۳] و گفته است که وقتی فاسق بودن یزید بر همگان آشکار شد، حسین بر خود واجب دید که علیه او قیام کند، چون خود را دارای اهلیت و قدرت برای این کار می‌دانست.[۱۴۴] شهاب‌الدین آلوسی از عالمان اهل سنت در قرن سیزدهم قمری نیز در کتاب روح المعانی، ابن‌عربی را که به مذمت امام پرداخته بود، مورد نقد و نفرین قرار داده و سخن او مبنی بر شر و فتنه بودن قیام و عدم اصلاح اوضاع را دروغ و تهمتی بزرگ شمرده است.[۱۴۵]

عباس محمود عقاد، نویسنده و ادیب مصری در قرن چهاردهم قمری و مؤلف کتاب «ابوالشهداء: الحسین بن علی» نوشته است که اوضاع در زمان یزید به حدی رسیده بود که جز شهادت آن را علاج نمی‌کرد.[۱۴۶] وی معتقد است که چنین قیامی تنها از سوی انسان‌هایی نادر رقم می‌خورد که برای این کار ساخته شده‌اند و نمی‌توان حرکت آنان را با دیگران مقایسه کرد؛ چرا که اینان گونه‌ای دیگر می‌فهمند و چیزی دیگر می‌طلبند.[۱۴۷] طه حسین، نویسنده اهل سنت، معتقد است بیعت نکردن حسین از سر عناد و لجبازی نبود؛ چرا که می‌دانست اگر با یزید بیعت کند، به وجدانش خیانت کرده و با دین خود مخالفت ورزیده است، زیرا از نظر او بیعت با یزید گناه بود.[۱۴۸]

عمر فروخ نیز با تأکید بر اینکه سکوت در برابر ظلم به هیچ وجه جایز نیست، معتقد است ما مسلمانان امروزه نیاز داریم که «حسینی» در میان ما قیام کند و ما را به راه درست در دفاع از حق رهنمون سازد.[۱۴۹]

سوگواری

شیعیان و حتی غیرشیعیان در ماه محرم، برای امام حسین و شهیدان کربلا سوگواری می‌کنند. شیعیان برای این سوگواری آیین‌هایی دارند که رایج‌ترین آنها روضه‌خوانی، سینه‌زنی، تعزیه و خواندن زیارتنامه‌هایی مانند زیارت عاشورا، زیارت وارث و زیارت ناحیه مقدسه به صورت فردی و گروهی است.[۱۵۰] به مکان‌هایی که برای عزاداری مردم اختصاص دارد، حسینیه گفته می‌شود.

سوگواری بر امام حسین(ع) از نخستین روزهای پس از عاشورا آغاز شد[۱۵۱] و بنابر نقلی، هنگام حضور اسیران کربلا در شام، زنان بنی هاشم چند روز با پوشیدن لباس سیاه، به عزاداری پرداختند.[۱۵۲] پس از روی کار آمدن دولت‌های شیعی و برداشته شدن فشار از شیعیان، سوگواری جنبه رسمی پیدا کرد.[۱۵۳]

در منابع شیعه و اهل سنت آمده است که پیامبر هنگام تولد او گریست و از شهادتش خبر داد.[۱۵۴] بنابر گزارش‌های تاریخی و حدیثی، امامان شیعه به عزاداری و گریه در عزای حسین بن علی اهمیت ویژه می‌دادند و شیعیان را به این امر و زنده نگاه‌داشتن یاد عاشورا سفارش می‌کردند.[۱۵۵]

همچنین ببینید: سیر تحول عزاداری، جزع و فزع در عزاداری برای امام حسین(ع)، و عزاداری امامان شیعه بر امام حسین(ع)

حرم امام حسین(ع)

نمایی از حرم امام حسین(ع) در سال ۱۹۳۲م.

بر اساس گزارش‌های موجود، نخستین بنا بر مرقد حسین بن علی(ع) در زمان مختار ثقفی و به دستور او ساخته شد و از آن تاریخ تا کنون نیز بنای حرم بارها تجدید و توسعه یافته است.[۱۵۶] حرم امام حسین(ع) چند بار به دست برخی خلفای عباسی[۱۵۷] و وهابیت[۱۵۸] تخریب گردید؛ از جمله متوکل عباسی دستور داد زمین حائر را شخم بزنند و بر مقبره آب ببندند.[۱۵۹]

محدوده مرقد امام حسین(ع) حائر حسینی نامیده می‌شود. محدوده حائر دارای فضیلت و احکام فقهی خاصی است و مسافر می‌تواند نماز خود را در آن کامل بخواند.[۱۶۰] درباره مساحت دقیق حائر چند نظر وجود دارد و حداقلِ آن را، محدوده‌ای به شعاع ۱۱متر از قبر امام حسین گفته‌اند که بالاترین درجه فضیلت را دارد.[۱۶۱]

زیارت امام حسین(ع)

در روایات معصومان علاوه بر تأکید به زیارت امام حسین(ع)، یکی از برترین و پرفضیلت‌ترین اعمال شمرده شده[۱۶۲] و حتی ثواب آن برابر با حج و عمره قلمداد شده است.[۱۶۳]

در کتاب‌های جامع زیارات، چندین زیارت مطلقه برای امام که در هر زمان خوانده می‌شود[۱۶۴] و چندین زیارت خاص که در زمان‌های مشخص خوانده می‌شود[۱۶۵] جمع‌آوری شده است. زیارت عاشورا، زیارت وارث و زیارت ناحیه مقدسه از معروف‌ترین این زیارت‌نامه‌ها هستند.

اربعین حسینی

مقالهٔ اصلی: اربعین حسینی

شیعیان در روز چهلم بعد از شهادت امام حسین(ع) که به اربعین حسینی شهرت دارد به عزاداری می‌پردازند، علاقه‌مندان به امام حسین(ع) در این روز به زیارت مرقد امام حسین(ع) در کربلا می‌روند.

بنابر پاره‌ای از گزارش‌های تاریخی، اسیران کربلا در مسیر بازگشت از شام به مدینه، در روز اربعین به زیارت شهدای کربلا رفته‌اند.[۱۶۶] چنان‌که گفته شده است، جابر بن عبدالله انصاری اولین نفری بود که در این روز بر سر مزار امام حسین(ع) حاضر شد.[۱۶۷]

توصیه به زیارت اربعین سبب شده شیعیان هر ساله از نقاط مختلف به سوی کربلا حرکت کنند. این حرکت که غالباً پیاده انجام می‌شود، از پرجمعیت‌ترین راهپیمایی‌ها در جهان دانسته شده است. منابع خبری تعداد زائران اربعین را در سال ۱۳۹۸ش، بیش از ۱۸ میلیون زائر گزارش کرده‌اند.[۱۶۸]

روایات امام حسین

در منابع متعدد حدیثی و تاریخی، به سخنان،[۱۶۹] دعاها،[۱۷۰] نامه‌ها،[۱۷۱] اشعار،[۱۷۲] خطبه‌ها[۱۷۳] و وصیت امام حسین(ع)[۱۷۴] اشاره شده است. در کتاب مسند الامام الشهید تألیف عزیزالله عطاردی و کتاب موسوعة کلمات الامام الحسین مجموع روایات امام(ع) جمع‌آوری شده است.

آثار پیرامون زندگانی امام

درباره شخصیت و زندگی حسین بن علی(ع) آثار فراوانی در قالب دانشنامه، زندگی‌نامه، مقتل و تاریخ تحلیلی نگاشته شده که بیش از چهل کتاب و مقاله با موضوع «کتابشناسی امام حسین» به معرفی آنها پرداخته است[۱۷۵] از جمله در «کتاب‌شناسی اختصاصی امام حسین»، ۱۴۲۸ اثر با مشخصات نشر نام برده شده است.[۱۷۶] آقا بزرگ تهرانی نیز در کتاب الذریعة ۹۸۵ کتاب در این زمینه معرفی کرده است.[۱۷۷]

منابع

  1. ↑ یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا، ج۲، ص۲۲۶؛ ابن سعد، الطبقات الکبری‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم‏، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۳۶۳.
  2. ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم‏، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۴۱۴–۴۱۶.
  3. ↑ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۴۲؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۷؛ مقریزی، تقی‌الدین، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۱۹.
  4. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد و همکاران، دانشنامه امام حسین(ع)، ترجمه محمد مرادی، قم، دارالحدیث، ۱۴۳۰ق، ج۱، ص۴۷۴–۴۷۷.
  5. ↑ حاج منوچهری، فرامرز، «حسین(ع)، امام»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۰، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۱ش، ص۶۸۱.
  6. ↑ ایوب، «فضایل امام حسین علیه السلام در احادیث اهل سنت»..
  7. ↑ حاج منوچهری، فرامرز، «حسین(ع)، امام»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۰، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۱ش، ص۶۸۶.
  8. ↑ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، قم، نشر معروف، چاپ هفدهم، ۱۳۹۳ش، ص۳۷۲.
  9. ↑ حاج منوچهری، فرامرز، «حسین(ع)، امام»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۰، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۱ش، ص۶۸۷.
  10. ↑ «فرهنگ عاشورا فرامسلمانی است»، وبگاه مجمع جهانی صلح اسلامی..
  11. ↑ حاج منوچهری، فرامرز، «حسین(ع)، امام»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۰، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۱ش، ص۶۸۹.
  12. ↑ حاج منوچهری، فرامرز، «حسین(ع)، امام»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۰، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۱ش، ص۶۸۱؛ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، قم، نشر معروف، چاپ هفدهم، ۱۳۹۳ش، ص۵۰۸.
  13. ↑ ابن مشهدی، محمد بن جعفر، المزار [الکبیر]، تحقیق جواد القیومی الاصفهانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۹ق، ص۳۹۷؛ شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، بیروت، مؤسسه فقه الشیعه، ۱۴۱۱ق، ص۸۲۶، ۸۲۸؛ سید بن طاوس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۷ش، ص۶۸۹–۶۹۰.
  14. ↑ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷.
  15. ↑ یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا، ج۲، ص۲۴۶؛ دولابی، محمد بن احمد، الذریة الطاهرة، چاپ محمدجواد حسینی جلالی، قم، ۱۴۰۷ق، ص۱۰۲، ۱۲۱؛ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، ۱۹۶۲م، ج۲، ص۵۵۵؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷.
  16. ↑ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷.
  17. ↑ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷.
  18. ↑ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷؛ احمد بن حنبل، مسند احمد، بیروت، دار صادر، بی‌تا، ج۱، ص۹۸، ۱۱۸.
  19. ↑ ابن شهرآشوب‏، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، علامه‏، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۳۹۷؛ ابن سعد، الطبقات الکبری‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم‏، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۲۴۴.
  20. ↑ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب‏، بیروت‏، دار صادر، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۳۹۳؛ زبیدی واسطی‏، مرتضی حسینی، تاج العروس من جواهر القاموس‏، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۴.
  21. ↑ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق‏، بیروت‏، دار الفکر، چاپ اول‏، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۱۷۱.
  22. ↑ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۹؛ مقریزی، تقی‌الدین، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق، ج‏۱۲، ص۲۳۷؛ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، بی‌تا، ج۶، ص۲۳۰.
  23. ↑ سماوی، محمد بن طاهر، إبصار العین فی أنصار الحسین علیه السلام‏، قم، دانشگاه شهید محلاتی‏، چاپ اول‏، ۱۴۱۹ق، ص۹۳.
  24. ↑ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷؛ ابن ابی‌شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، چاپ سعید محمد لحّام، بیروت، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۶۵؛ ابن‌قتیبه دینوری، المعارف، تحقیق ثروت عکاشه، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، ۱۹۶۰م، ج۱، ص۲۱۳.
  25. ↑ ابن ابی‌الثلج، تاریخ الائمة، در مجموعة نفیسه فی تاریخ الائمة، چاپ محمود مرعشی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۶ق، ص۲۸؛ ابن طلحه شافعی، مطالب السؤول فی مناقب ال الرسول، چاپ ماجد بن احمد عطیه، بی‌جا، بی‌تا، ج۲، ص۳۷۴؛ برای فهرستی از القاب امام حسین(ع) نگاه کنید به: ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، چاپ یوسف بقاعی، ۱۳۸۵ش، ج۴، ص۸۶.
  26. ↑ ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات‏، نجف، دار المرتضویة، ۱۳۵۶ق، ص۱۷۶.
  27. ↑ نگاه کنید به: حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۳ق، ص۹۹–۱۰۰؛ ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۷ق، ص۲۱۶–۲۱۹؛ شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافه، ۱۴۱۴ق، ص۴۹–۵۰.
  28. ↑ «مقام «رأس الحسین» در سرزمین‌های اشغالی»، سایت نور نیوز، تاریخ بازدید:۱۰ مرداد ۱۴۰۲ش.
  29. ↑ نگاه کنید به: کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی‏، تهران، دار الکتب اسلامیة، چاپ دوم‏، ۱۳۶۲ش، ج‏۱، ص۲۸۷؛ مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۲۳ق، ج۱۵، ص۱۹۰.
  30. ↑ احمد بن حنبل، مسند احمد، بیروت، دار صادر، بی‌تا، ج۱، ص۳۳۱؛ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۷۹۹؛ شوکانی، محمد بن علی، فتح القدیر، بیروت، عالم الکتب، بی‌تا، ج۴، ص۲۷۹.
  31. ↑ زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، قم، نشر البلاغه، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق، ذیل آیه ۶۱ سوره آل عمران؛ فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۵ق، ذیل آیه ۶۱ سوره آل عمران.
  32. ↑ مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۲۳ق، ج۱۵، ص۱۹۰؛ ابن سعد، الطبقات الکبری‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم‏، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۳۷۶–۴۱۰؛ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۷؛ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۷۹۹.
  33. ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، تهران، اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۲۶۵.
  34. ↑ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۷؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷.
  35. ↑ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۴۲؛ ابن سعد، الطبقات الکبری‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم‏، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۳۸۵.
  36. ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم‏، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۲۶۶؛ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق‏، بیروت‏، دار الفکر، چاپ اول‏، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۱۹۸–۱۹۹؛ اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، قم، رضی‏، چاپ اول، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۶۰۲.
  37. ↑ ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، تحقیق عبدالرحمن محمد عثمان، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۳۲۳.
  38. ↑ احمد بن حنبل، مسند احمد، بیروت، دار صادر، بی‌تا، ج۵، ص۳۵۴؛ ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، تحقیق عبدالرحمن محمد عثمان، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۳۲۲؛ ابن حبان، صحیح ابن حبان، تحقیق شعیب ارنؤوط، بی‌جا، الرساله، ۱۹۹۳م، ج۱۳، ص۴۰۲؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق یوسف عبدالرحمن المرعشی، بیروت، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۲۸۷.
  39. ↑ ابن شهرآشوب‏، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، علامه‏، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۸۲؛ مجلسی‏، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش، ج۹۸، ص۶۹.
  40. ↑ شوشتری، شیخ جعفر، الخصائص الحسینیة، شریف رضی، چاپ اول، بی‌تا، ص۲۰.
  41. ↑ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۴۲، ۴۵۳؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷؛ طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، قاهره، دار النشر، مکتبة ابن تیمیة، چاپ دوم، بی‌تا، ج۳، ص۹۵.
  42. ↑ احمد بن حنبل، مسند احمد، بیروت، دار صادر، بی‌تا، ج۳، ص۲۶۱؛ ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، تحقیق عبدالرحمن محمد عثمان، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۳۲۵.
  43. ↑ طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، قاهره، دار النشر، مکتبة ابن تیمیة، چاپ دوم، بی‌تا، ج۳، ص۱۰۱.
  44. ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم‏، ۱۴۱۸ق، ج۶، ص۴۱۹–۴۲۲؛ ابن ابی‌شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، چاپ سعید محمد لحّام، بیروت، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۳، ۱۵.
  45. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد و همکاران، دانشنامه امام حسین(ع)، ترجمه محمد مرادی، قم، دارالحدیث، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۱۱۴–۱۱۸.
  46. ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم‏، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۴۱۱؛ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق‏، بیروت‏، دار الفکر، چاپ اول‏، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۱۸۱.
  47. ↑ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق‏، بیروت‏، دار الفکر، چاپ اول‏، ۱۴۱۵ق، ج۷۰، ص۱۹۶–۱۹۷؛ ابن حزم، المُحَلّی، تحقیق محمد شاکر، بیروت، دارالفکر، بی‌تاج۸، ص۵۱۵؛ اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة علیهم‌السلام، چاپ علی فاضلی، قم، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۴۷۶.
  48. ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم‏، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۴۰۱؛ ابن عبد البر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۹۷.
  49. ↑ برای نمونه نگاه کنید به: مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۱–۱۳۳؛ شریعتی علی، تشیع علوی و تشیع صفوی، تهران، چاپخش، ۱۳۷۷ش، ص۹۱؛ شهیدی، سید جعفر، زندگانی علی بن الحسین، تهران، دفتر نشر فرهنگ، ۱۳۶۵ش، ص۱۲.
  50. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ص۵۹؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۵.
  51. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۲۲۹.
  52. ↑ مُصْعَب بن عبدالله، کتاب نسب قریش، چاپ لوی پرووانسال، قاهره ۱۹۵۳م، ج۱، ص۵۹؛ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۶۸؛ بخاری، سهل بن عبدالله، سرّالسلسلة العلویة، چاپ محمدصادق بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۳۰.
  53. ↑ مُصْعَب بن عبدالله، کتاب نسب قریش، چاپ لوی پرووانسال، قاهره ۱۹۵۳م، ص۵۷؛ یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا، ج۲، ص۲۴۶–۲۴۷؛ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۴۶.
  54. ↑ مقریزی، تقی‌الدین، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۲۶۹.
  55. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۴۶؛ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ص۸۰.
  56. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، کتاب الاغانی، قاهره، ۱۳۸۳ق، ج۲۱، ص۷۸.
  57. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، کتاب الاغانی، قاهره، ۱۳۸۳ق، ج۲۱، ص۷۸.
  58. ↑ ابن طلحه شافعی، مطالب السؤول فی مناقب ال الرسول، چاپ ماجد بن احمد عطیه، بی‌جا، بی‌تا، ج۲، ص۶۹.
  59. ↑ مُصْعَب بن عبدالله، کتاب نسب قریش، چاپ لوی پرووانسال، قاهره ۱۹۵۳م، ج۱، ص۵۷–۵۹؛ بخاری، سهل بن عبدالله، سرّالسلسلة العلویة، چاپ محمدصادق بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۳۰؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۵.
  60. ↑ طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۷۴؛ ابن شهرآشوب‏، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، علامه‏، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۷۷؛ ابن طلحه شافعی، مطالب السؤول فی مناقب ال الرسول، چاپ ماجد بن احمد عطیه، بی‌جا، بی‌تا، ج۲، ص۶۹.
  61. ↑ ابن فندق بیهقی، علی بن زید، لباب الانساب و الالقاب و الاعقاب، تحقق، مهدی رجائی، قم، مکتبة آیت الله المرعشی، ۱۳۸۵ش، ص۳۵۵.
  62. ↑ کاشفی سبزواری، ملا حسین، روضة الشهدا، قم، نوید اسلام، ۱۳۸۲ش، ص۴۸۴.
  63. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد و همکاران، دانشنامه امام حسین(ع)، ترجمه محمد مرادی، قم، دارالحدیث، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۳۲۵.
  64. ↑ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق‏، بیروت‏، دار الفکر، چاپ اول‏، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۱۷۵؛ سبط بن جوزی، تذکرة الخواص‏، قم، منشورات الشریف الرضی‏، چاپ اول‏، ۱۴۱۸ق، ص۲۱۱–۲۱۲.
  65. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش، ج۸، ص۲۰۶–۲۰۷؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۳۸۵–۱۳۸۷ق، ج۸، ص۲۵۳–۲۵۴.
  66. ↑ ابن‌خلدون، العبر، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۵۷۳–۵۷۴.
  67. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۲۶۹.
  68. ↑ جعفر مرتضی، الحیاة السیاسیة للامام الحسن، دارالسیرة، ص۱۵۸.
  69. ↑ ابن قتیبة دینوری، الإمامة و السیاسة، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۹؛ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۵۵۸.
  70. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد و همکاران، دانشنامه امام حسین(ع)، ترجمه محمد مرادی، قم، دارالحدیث، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۳۳۱–۳۳۲.
  71. ↑ سید مرتضی، علی بن حسین، الشافی فی الامامة، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۲۴۲.
  72. ↑ مجلسی‏، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش، ج۱۰، ص۱۲۱.
  73. ↑ شیخ مفید، محمد بن نعمان، الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق، ص۳۴۸؛ ذهبی، شمس‌الدین، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام‏، بیروت‏، دار الکتاب العربی‏، چاپ دوم‏، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۴۸۵.
  74. ↑ ابن اعثم، احمد، الفتوح، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۲۴؛ ابن شهرآشوب‏، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، علامه‏، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۱۶۸.
  75. ↑ منقری، نصر بن‌مزاحم، وقعة صفین، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۸۲ق، ص۱۱۴–۱۱۵.
  76. ↑ مجلسی‏، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش، ج۴۴، ص۲۶۶.
  77. ↑ اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، قم، رضی‏، چاپ اول، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۵۶۹؛ سید رضی‏، محمد بن حسین، نهج البلاغة، تحقیق صبحی صالح، قم، هجرت‏، ۱۴۱۴ق، خطبه ۲۰۷، ص۳۲۳.
  78. ↑ ابن عبد البر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، ۱۴۱۲ق، ج‏۳، ص۹۳۹.
  79. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج‏۵، ص۱۴۷.
  80. ↑ ابن قتیبة دینوری، الإمامة و السیاسة، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۸۱؛ شیخ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، بیروت، ۱۴۱۴ق؛ ج۱، ص۲۵.
  81. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی‏، تهران، دار الکتب اسلامیة، چاپ دوم‏، ۱۳۶۲ش، ج۳، ص۲۲۰؛ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۴۹۷–۴۹۸.
  82. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی‏، تهران، دار الکتب اسلامیة، چاپ دوم‏، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۹۱؛ ابن شهرآشوب‏، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، علامه‏، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۴۰۱.
  83. ↑ ابن قتیبة دینوری، الإمامة و السیاسة، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۸۴.
  84. ↑ دینوری، احمد بن داوود، الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۸ش، ص۲۲۱.
  85. ↑ طوسی، اختیار معرفة الرجال (رجال الکشی)، مشهد، دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش، ص۱۱۰.
  86. ↑ ابن اعثم، احمد، الفتوح، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۱۱ق، ج۴، ص۲۹۲؛ ابن شهرآشوب‏، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، علامه‏، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۳۵.
  87. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۱۶۰؛ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق‏، بیروت‏، دار الفکر، چاپ اول‏، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۲۶۷.
  88. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۱۶۵؛ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ طبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۹۹۲م، ج۵، ص۱۸۴.
  89. ↑ یاسینی، راضیه، «سیر تطور شمایل نگاری اسلامی ایران از تنزیه تا تشبیه» ص۱۴.
  90. ↑ صابری، حسین، تاریخ فرق اسلامی فرق شیعه و فرقه‌های منسوب به آن، تهران، سمت، چاپ پنجم، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۸۱.
  91. ↑ به عنوان نمونه نگاه کنید به: شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، الاعتقادات الامامیه، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق، ص۱۰۴؛ ابن بابویه قمی، ابوالحسن بن علی، الامامة و التبصرة من الحیره، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش، ص۱۰۴.
  92. ↑ شیخ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، بیروت، ۱۴۱۴ق؛ ج۲، ص۳۰.
  93. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی‏، تهران، دار الکتب اسلامیة، چاپ دوم‏، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۹۷.
  94. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی‏، تهران، دار الکتب اسلامیة، چاپ دوم‏، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۳۰۱.
  95. ↑ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۲.
  96. ↑ دینوری، احمد بن داوود، الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۸ش، ص۲۲۰.
  97. ↑ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۵۰.
  98. ↑ شیخ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، بیروت، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۱.
  99. ↑ جعفریان‏، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم‏، انصاریان‏، چاپ ششم‏، ۱۳۸۱ش، ص۱۷۵.
  100. ↑ دینوری، احمد بن داوود، الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۸ش، ص۲۲۴–۲۲۵؛ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۱۲۰و۱۲۱؛ ابن قتیبة دینوری، الإمامة و السیاسة، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۰۲–۲۰۴.
  101. ↑ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۱۲۱و۱۲۲؛ ابن سعد، الطبقات الکبری‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم‏، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۴۴۰؛ طوسی، اختیار معرفة الرجال (رجال الکشی)، مشهد، دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش، ص۵۰؛ ذهبی، شمس‌الدین، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام‏، بیروت‏، دار الکتاب العربی‏، چاپ دوم‏، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۶؛ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق‏، بیروت‏، دار الفکر، چاپ اول‏، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۲۰۶.
  102. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، بی‌تا، ج۸، ص۷۹.
  103. ↑ http://ensani.ir/fa/article/45732/
  104. ↑ ابن قتیبة دینوری، الإمامة و السیاسة، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۰۴.
  105. ↑ ابن قتیبة دینوری، الإمامة و السیاسة، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۰۸–۲۰۹.
  106. ↑ ابن قتیبة دینوری، الإمامة و السیاسة، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۱۱.
  107. ↑ گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء، ۱۳۸۹، ج۱، ص۳۹۲.
  108. ↑ حرانی، حسن بن شعبه، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ق، ص۶۸.
  109. ↑ حرانی، حسن بن شعبه، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ق، ص۶۸.
  110. ↑ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۵۵؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۲.
  111. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۳۳۸.
  112. ↑ ابومخنف، مقتل الحسین(ع)، تحقیق و تعلیق حسین الغفاری، قم، مطبعة العلمیه، بی‌تا، ص۵؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳.
  113. ↑ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۶۰؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۴.
  114. ↑ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۵۶؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۶.
  115. ↑ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۶۶.
  116. ↑ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۵۷–۱۵۹؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۶–۳۸.
  117. ↑ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۴۱.
  118. ↑ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۶۰؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۶۶.
  119. ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم‏، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۴۵۰؛ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، بی‌تا، ج۸، ص۱۵۹ و ۱۶۱.
  120. ↑ اقبال لاهوری، رموز بیخودی، «بخش ۱۳، در معنی حریت اسلامیه و سر حادثهٔ کربلا»
  121. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۰۸؛ ابن مسکویه، احمد بن محمد، تجارب الامم و تعاقب الهمم، تحقیق: ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش؛ ج۲، ص۶۷؛ ابن اثیر، علی بن ابی‌الکرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، ۱۹۶۵م، ج۴، ص۵۱.
  122. ↑ ابن اعثم، احمد، الفتوح، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۸۳؛ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۰۹؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۴؛ ابن مسکویه، احمد بن محمد، تجارب الامم و تعاقب الهمم، تحقیق: ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۶۸.
  123. ↑ دینوری، احمد بن داوود، الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۸ش، ص۲۵۳؛ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۷۶؛ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۰۹؛ ابن اثیر، علی بن ابی‌الکرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، ۱۹۶۵م، ج۴، ص۵۲.
  124. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۱۴؛ ابن مسکویه، احمد بن محمد، تجارب الامم و تعاقب الهمم، تحقیق: ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش؛ ج۲، ص۷۱.
  125. ↑ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۸۲؛ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۱۴؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۸.
  126. ↑ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۹۱–۹۴.
  127. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۴۶؛ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ص۸۰.
  128. ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۲.
  129. ↑ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۲؛ خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین(ع)، قم‏، انوار الهدی‏، چاپ دوم، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۴۱؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۴۶۹.
  130. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۵۰–۴۵۳؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، چاپ احسان عباس، بیروت، ۱۹۶۸، ج۶، ص۴۴۱؛ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ص۱۱۸؛ مسعودی، مروج‌الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۶۲.
  131. ↑ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۴۱۱؛ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۵۶.
  132. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۵۶.
  133. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۵۵.
  134. ↑ موسوی المقرم، عبدالرزاق، مقتل الحسین(ع)، بیروت، دارالکتاب الاسلامیه، ص۳۳۵–۳۳۶.
  135. ↑ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۳۱۷.
  136. ↑ خمینی، صحیفه نور، ۱۳۷۹ش، ج۱۷، ص۵۸..
  137. ↑ ری‌شهری، دانشنامه امام حسین، ۱۳۸۸ش، ج۳، ص۱۶۶–۳٫۱۷.
  138. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی‏، تهران، دار الکتب اسلامیة، چاپ دوم‏، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۵۲۸؛ شیخ طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، قم، دار المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۱ق، ص۱۴۵.
  139. ↑ اسفندیاری، عاشوراشناسی، ۱۳۸۷ش، ص۱۵۷.
  140. ↑ سید مرتضی، علی بن حسین، تنزیه الانبیاء، بیروت، دارالاضواء، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق. ص۲۲۷–۲۲۸.
  141. ↑ صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌الله، شهید جاوید، تهران، امید فردا، ۱۳۸۷ش، ص۱۵۷–۱۵۸.
  142. ↑ اشتهاردی، علی‌پناه، هفت ساله چرا صدا درآورد؟، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۹۱ش، ص۱۵۴.
  143. ↑ ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۲۱۷.
  144. ↑ ابن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، دار احیاء التراث العربی، ج۱، ص۲۱۶.
  145. ↑ آلوسی، روح المعانی، تحقیق: علی عبد الباری عطیة، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۲۲۸.
  146. ↑ عقاد، عباس محمود، ابوالشهداء الحسین بن علی، تهران، المجمع العالمی للتقریب، چاپ دوم، ۱۴۲۹ق، ص۲۰۷.
  147. ↑ عقاد، عباس محمود، ابوالشهداء الحسین بن علی، تهران، المجمع العالمی للتقریب، چاپ دوم، ۱۴۲۹ق، ص۱۴۱.
  148. ↑ حسین، طه، علی و بنوه، قاهره، دارالمعارف، بی‌تا، ص۲۳۹.
  149. ↑ فروخ، عمر، تجدید فی المسلمین لا فی الإسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، بی‌تا، ص۱۵۲.
  150. ↑ نگاه کنید به: «عزاداری ماه محرم در کشورهای جنوب شرقی آسیا برگزار می‌شود»، خبرگزاری ابنا؛ «آداب و رسوم مردم شهرهای مختلف ایران در ماه محرم»، وبگاه بیتوته..
  151. ↑ بلاذری‏، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف‏، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت‏، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۰۶.
  152. ↑ مجلسی‏، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش، ج۴۵، ص۱۹۶.
  153. ↑ آئینه‌وند، صادق و ولایتی، علی اکبر، سنت عزاداری و منقبت‌خوانی در تاریخ شیعه امامیه، با مقدمه محمد تقی‌زاده داوری، قم، مؤسسه شیعه‌شناسی، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش، ص۶۵–۶۶ به نقل از ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ج۱۱، ص۱۸۳؛ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ طبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۹۹۲م، ج۷، ص۱۵.
  154. ↑ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۹؛ مقریزی، تقی‌الدین، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق، ج‏۱۲، ص۲۳۷؛ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، بی‌تا، ج۶، ص۲۳۰.
  155. ↑ مجلسی‏، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش، ج۴۴، باب۳۴، ص۲۷۸–۲۹۶.
  156. ↑ آل طعمه، سلمان هادی، کربلا و حرمهای مطهر، تهران، مشعر، بی‌تا، ص۸۹–۱۱۲.
  157. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ص۴۷۷.
  158. ↑ جمعی از نویسندگان، نگاهی نو به جریان عاشورا، ۱۳۸۷ش، ص۴۲۵.
  159. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافه، ۱۴۱۴ق، ص۳۲۷؛ ابن شهرآشوب‏، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، علامه‏، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۲۱۱.
  160. ↑ طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، بیروت، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۶۴.
  161. ↑ کلیدار، عبدالجواد، تاریخ کربلاء و حائر الحسین علیه السلام، نجف، چاپ افست قم، ۱۳۷۶ش، ص۵۱–۵۲، ۵۸–۶۰.
  162. ↑ مؤسسه امام هادی(ع)، جامع زیارات المعصومین، قم، پیام امام هادی(ع)، ۱۳۸۹ش، ج۳، ص۳۶–۶۹.
  163. ↑ ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات‏، نجف، دار المرتضویة، ۱۳۵۶ق، ص۱۵۸–۱۶۱.
  164. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد و همکاران، دانشنامه امام حسین(ع)، ترجمه محمد مرادی، قم، دارالحدیث، ۱۴۳۰ق، ج۱۲، ص۲۵۶–۴۵۲.
  165. ↑ «زیارت‌های مخصوصه امام حسین»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه..
  166. ↑ سید بن طاووس، علی بن موسی، الملهوف علی قتلی الطفوف، قم، اسوه، ۱۴۱۴ق، ص۲۲۵.
  167. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، بیروت، مؤسسه فقه الشیعه، ۱۴۱۱ق، ص۷۸۷.
  168. ↑ «آمار زائران اربعین امسال از مرز ۱۸ میلیون گذشت»، خبرگزاری جمهوری اسلامی..
  169. ↑ معهد تحقیقات باقرالعلوم(ع)، موسوعة کلمات الامام الحسین، ۱۴۱۶ق، مقدمه، صفحه ز.
  170. ↑ مجلسی‏، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش، ج۹۵، ص۲۱۴.
  171. ↑ احمدی میانجی، علی، مکاتیب الائمة، آیت الله احمدی میانجی‏، قم، دار الحدیث‏، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۸۳–۱۵۶.
  172. ↑ کرباسی، محمدصادق، دائرة المعارف الحسینیة، دیوان الامام الحسین، لندن، المرکز الحسینی للدراسات، ۲۰۰۱م، ج۱ و ۲.
  173. ↑ ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین‏، ۱۴۰۴ق، ص۲۳۷–۲۴۰؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۹۷–۹۸.
  174. ↑ خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین(ع)، قم‏، انوار الهدی‏، چاپ دوم، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۲۷۳.
  175. ↑ اسفندیاری، «کتابشناسی کتابشناسی‌های امام حسین(ع)»، ص۴۱.
  176. ↑ صفر علی‌پور، حشمت الله، کتابشناسی اختصاصی امام حسین، قم، یاقوت، ۱۳۸۱ش، ص۲۵۵.
  177. ↑ اسفندیاری، محمد، کتابشناسی تاریخی امام حسین(ع)، تهران، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۸۰ش، ص۴۹۱.
مقاله‌های مرتبط
برگرفته از «https://fa.wikipasokh.com/index.php?title=امام_حسین_علیه‌السلام&oldid=73307»