پیش نویس:در بند بودن شیطان در ماه رمضان

سؤال

مقصود از به بند کشیده شدن شیطان در ماه رمضان چیست؟ چرا خداوند در همه ایام سال این محدودیت را برای شیطان ایجاد نمی کند تا بندگان دچار گناه نشوند؟

درگاه‌ها

مراد از «به بند کشیدن شیاطین» در روایت

امام باقر(ع) فرموده اند:«پيامبر خدا(ص) رو به مردم نموده و مى ‏فرمود: اى مسلمانان! آن هنگام كه هلال ماه رمضان سر برآورد، شيطان‏‏هاى رانده شده به زنجير كشيده مى ‏شوند، درهاى آسمان و درهاى بهشت و درهاى رحمت گشوده، و درهاى دوزخ فرو بسته خواهد شد. خواسته‏‏ ها بر آورده مى ‏شوند، و هنگام هر افطار خداوند را آزاد شدگانى است كه آنان را از آتش دوزخ برهاند، و هر شب نداگرى ندا سر دهد: آيا خواهنده ‏اى هست؟ آيا آمرزش خواهى هست؟ خدايا! هر انفاق‏گرى را پاداشى جايگزين و هر بخيلى را تباهى ده.

در معنای «به بند کشیدن شیاطین» دو احتمال وجود دارد؛ یکی معنای حقیقی و دیگری معنای مجازی.

احتمال معنای حقیقی: با توجه به برخي روايات احتمال به بند كشيده شدن به معناي حقيقي وجود دارد. به عنوان مثال در روایتی از حضرت علي(ع) نقل شده است: وقتى ماه رمضان فرا رسيد، رسول خدا(ص) برخاست و خداوند را حمد گفت و ستايش كرد، سپس فرمود: اى مردم، خداوند شما را از دشمنان جن و انس حمايت كرد و فرمود: «مرا فراخوانيد تا براى شما اجابت كنم، و به شما وعده اجابت داد، بدانيد به راستى خداوند بر هر شيطان سركش، هفت تن از فرشتگانش را گمارده است و تا زمانى كه ماه رمضان‏ سپرى نشده است نمى‏ توانند آزاد گردند. مضاف بر این که اصل در هر سخني این است که معناي حقيقي آن اراده شده باشد.(منبع)

احتمال معنای مجازی: يعني اين گونه نيست كه خداوند با غل و زنجير آزادي عمل را از شياطين گرفته باشد. بدين ترتيب در معناي اين گونه روايات مي‌توان چنين گفت:

1. ماه رمضان ماهي است كه انسان به وسيله روزه گرفتن در آن عملاً دست و پاي شيطان را مي‌بندد. يعني اين خود انسان است كه بواسطه تشنگي و گرسنگي از ورود شيطان و وسوسه‏ هاي او جلوگيري می‏ کند. در اين زمينه پيامبر (ص) مي‌فرمايند: «إِنَّ الشَّيْطَانَ لَيَجْرِي مِنِ ابْنِ آدَمَ مَجْرَى الدَّمِ أَلَا فَضَيِّقُوا مَجَارِيَهُ بِالْجُوعِ؛[3] شيطان در انسان جاري می ‏شود هم چون جريان خون پس با گرسنگي مجاري او را تنگ كنيد. اين روايت به اين امر مهم اشاره دارد كه گرسنگي و روزه گرفتن از تاثير شيطان در انسان جلوگيري می‏ کند. از همين روي است كه بسيار به كم خوري و گرفتن روزه سفارش شده است حتي در غير ماه مبارك رمضان.

2. ماه مبارك رمضان به جهت خصوصيتي كه دارد باعث به بند كشيده شدن شيطان می‏ شود. از جمله این خصوصیات اين است که این ماه سرشار از معنويت است. ماهي است كه قرآن در آن ماه نازل شده است. ماهي است كه شب قدر در آن ماه قرار دارد. عبادت در این ماه با ماه های دیگر متفاوت است و نفس كشيدن و خواب انسان عبادت محسوب می شود. تلاوت يك آيه از قرآن برابر با تلاوت كل قرآن است. از اين روي شيطان نمی تواند در این ماه اعمال قدرت قابل توجهی داشته باشد و مجازا گفته می‏ شود كه شيطان در غل و زنجير است.

دلیل نبود محدودیت برای شیطان در ماه های دیگر

بنابر احتمال معنای حقیقی

بر اساس معنای حقیقی در دلیل این امر می توان گفت اصل اولي از سوي خداوند متعال درباره شياطين عدم به بند كشيدن آن‏ ها است؛ زيرا همه آن‏ ها داراي اختيار هستند و قرار دادن اختيار در آن‏ ها بدين معنا است كه باید رها بوده و در غل و زنجیر نباشند. ماه مبارك رمضان به جهت خصوصيات ويژه اي كه اشاره شد از این اصل استثنا شده است و خداوند در اين ماه شياطين را در بند می‏ کند و حداقل تاثير آن‏ ها را محدود مي‌نمايد ولي در غير ماه رمضان اصل اولي كه آزادي آن ‏ها است اعمال می‏ شود.

بنابر احتمال معنای مجازی

بر اساس معنای مجازی باید گفت در غير ماه مبارك رمضان آن عواملي كه باعث محدوديت و در غل و زنجير كشيده شدن شياطين می‏ شود يا نيست و يا كمتر وجود دارد. مردم در غير ماه رمضان كمتر روزه مي‌گيرند و نيز آن خصوصيات ويژه اي كه در ماه رمضان وجود دارد در غير اين ماه يافت نمی‏ شود.

دلیل گناه کردن بندگان در ماه رمضان با وجود محدودیت شیطان

در پاسخ به اين سؤال وجوهي گفته شده است. سيد بن طاووس در كتاب شريف اقبال الاعمال می‏نویسد:

احتمال دارد كه هر ماه، شياطين مخصوص به خود را دارد و در ماه مبارك رمضان تنها شياطين آن ماه در بند مي‌شوند؛ اما ساير شياطين مشغول فعاليت هستند.

يا منع شياطين از گروه خاصي باشد كه بنا به مصلحت و رحمت الهي مشخص می‏شود والا امثال كفار شياطين آن‏ها در غل و زنجير نيست.

يا اينكه اگر چه شياطين در بند مي‌شوند، اما ابليس همچنان آزاد بوده و به فعاليت خويش مي‌پردازد. يا اينكه در ارتكاب گناه تنها شياطين دخيل نيستند بلكه گاه خود انسان عامل اصلي در ارتكاب گناه است و با وجود در غل و زنجير بوده شياطين در ماه رمضان او مرتكب گناه می‏ شود.

و احتمال آخر اينكه گاه انسان قبل از ماه رمضان آنقدر مرتكب گناهان شده است كه قلب و عقل خويش را سياه نموده است و همين گناهان گذشته وي كفايت می‏کند در استمرار غفلت و ارتكاب گناه و منع شياطين سودي به وي نمی‏ رساند. [4]

قال رسول الله(ص): من زهد في الدنيا علّمه الله بلا تعلّم و جعله بصيراً؛ هر كس در دنيا زهد بورزد، خداوند بدون تعلم او را عالم می‏کند و به او بصيرت ميبخشد. (نهج الفصاحه، ج 1، ص 345)

پي‌نوشت‌ها: [3]. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ط - بيروت)، 111جلد، دار إحياء التراث العربي - بيروت، چاپ: دوم، 1403 ق، ج60، ص332. [4]. ابن طاووس، على بن موسى، الإقبال بالأعمال الحسنة فيما يعمل مرة فى السنة (ط - الحديثة)، دفتر تبليغات اسلامى - قم، چاپ: اول، 1376ش، ج1، ص 73-74.

پانویس

منابع

• کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۰۷). کافی. تهران: دار الكتب الإسلامية.
• عاملی، شیخ حر (۱۴۰۹). وسائل الشیعه. قم: مؤسسة آل البيت عليهم السلام.