شکر نعمت و کفران نعمت: تفاوت میان نسخه‌ها

Article-dot.png
Article-dot.png
از ویکی پاسخ
بدون خلاصۀ ویرایش
(ابرابزار)
 
(۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|کاربر=A.rezapour }}
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
{{سوال}}
دیدگاه اسلام درباره سعه صدر چیست؟
شکر نعمت و کفران نعمت چیست؟
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}در [[قرآن]] و [[روایات]]، شکر نعمت دارای اهمیت فراوانی است و شامل شکر قلبی، زبانی، و عملی است. شکر قلبی یعنی اعتراف به اینکه همه نعمت‌ها از خداوند است؛ شکر زبانی شامل ستایش خداوند، مانند گفتن «[[الحمدلله]]»؛ و شکر عملی شامل صرف نعمت‌ها در راه رضای خداوند و خدمت به مردم است. به عقیده مفسران قرآن، شکرگزاری حقیقی باعث افزایش نعمت‌های الهی و رشد معنوی افراد می‌شود، و خداوند این امر را برای تربیت و کمال بنده‌ها سفارش کرده است.
شكر نعمت دو مرتبه دارد: تشكر به زبان از منعم و احسان كننده كه در بين عقلاء نيز معمول و رايج است. تشكر به عمل و قلب كه اين هم قاعده عقلايى است كه نعمت گيرنده قلبا نعمت دهنده را در دل دوست مى دارد و در عمل او را احترام مى كند و در موقع ضرورت خدمت گزارى او را مى نمايد و هر نعمت گيرنده كه چنين نباشد، مورد مذمت و سرزنش مردم عاقل قرار مى گيرد و گاهى اين تشكر لسانى و قلبى و عملى موجب زيادتى نعمت از طرف نعمت دهنده مى گردد.<ref>محسنى، شيخ محمد آصف، قوانين زندگانى انسان در قرآن، کابل، حوزه علميه خاتم النبيين( ص)، ۱۳۹۲ش، ص۹۴.</ref>


در قرآن مجيد در مورد شكر از پروردگار منعم، آيات زيادى‌ رسيده است و خداوند بر تشكر بندگان از نعمت هاى خود اصرار ورزيده است كه فوايد آن به خود بندگان مى رسد.<ref>محسنى، شيخ محمد آصف، قوانين زندگانى انسان در قرآن، کابل، حوزه علميه خاتم النبيين( ص)، ۱۳۹۲ش، ص۹۴ و ۹۵.</ref>
در مقابل، کفران نعمت به معنای ناسپاسی و استفاده نادرست از نعمت‌های الهی، پیامدهای منفی دارد. قرآن در سوره‌های [[سوره نحل|نحل]] و [[سوره سباء|سباء]] به بیان نتایج کفران نعمت پرداخته و زوال نعمت‌ها را برای کافران پیش‌بینی می‌کند. همچنین روایات اسلامی، کفران نعمت را عاملی برای از دست رفتن برکت و ناپایداری نعمت‌ها می‌دانند و از آن به عنوان یکی از انواع کفر یاد می‌کنند. امامان معصوم نیز، کفران نعمت را مذمت کرده و بر پایداری نعمت‌ها با شکرگزاری تأکید کرده‌اند.


در روايات آمده كه امام صادق عليه السّلام فرموده: خدا چون نعمتى به بنده‏اى دهد او در قلبش آن را بشناسد و با زبانش خدا را حمد كند، كلامش تمام است تا خدا دستور مزيد و باز از آن حضرت نقل شده: هر كه نعمت خدا را در قلب خود بداند مستوجب مزيد نعمت خداست پيش از آنكه شكرش را با زبان اظهار كند.<ref>قرشى بنابى، على‏اكبر، تفسير احسن الحديث، تهران، بنياد بعثت، ۱۳۷۵ش، ج‏5، ص: 279
== شکر نعمت ==
</ref>
=== شکر نعمت در قرآن ===
در قرآن در مورد شکر از پروردگار منعم، آیات زیادی رسیده است و خداوند بر تشکر بندگان از نعمت‌های خود اصرار ورزیده است که فواید آن به خود بندگان می‌رسد.<ref>محسنی، شیخ محمد آصف، قوانین زندگانی انسان در قرآن، کابل، حوزه علمیه خاتم النبیین(ص)، ۱۳۹۲ش، ص۹۴ و ۹۵.</ref> مفسران گفته‌اند شکر نعمت مراحلی دارد:<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۳۸۹.</ref>
# شکر قلبی که انسان همهٔ نعمت‌ها را از خداوند بداند.
# شکر زبانی، نظیر گفتن‏ «الْحَمْدُلِلَّهِ».
# شکر عملی که با انجام عبادات و صرف کردن عمر و اموال در مسیر رضای خدا و خدمت به مردم به دست می‌آید.


== آیه لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَ لَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابِي لَشَدِيدٌ ==
هر گاه انسان‌ها نعمت‌های خدا را درست در همان هدف‌های واقعی نعمت صرف کردند، ثابت کرده‌اند که شایسته و لایق فیض و نعمت بیشتر و موهبت افزون‌تر می‌گردد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۰، ص۲۷۹.</ref> گفته شده با شکر، نه تنها نعمت‌های خداوند بر بندگان زیاد می‌شود، بلکه خود بندگان نیز رشد پیدا می‌کنند‏.<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۳۹۰.</ref> خداوند در برابر نعمت‌هایی که به بندگان می‌بخشد نیازی به شکر آنها ندارد، و اگر دستور به شکرگزاری داده آن هم موجب نعمت دیگری بر بندگان و یک مکتب عالی تربیتی است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۰، ص۲۷۸.</ref> تشکر به زبان و عمل از منعِم و احسان‌کننده را قاعده عقلایی دانسته‌اند که نعمت‌گیرنده قلباً نعمت‌دهنده را در دل دوست می‌دارد و در عمل او را احترام می‌کند.<ref>محسنی، شیخ محمد آصف، قوانین زندگانی انسان در قرآن، کابل، حوزه علمیه خاتم النبیین(ص)، ۱۳۹۲ش، ص۹۴.</ref> به گفتهٔ روایات، کسی که از مردم تشکر نکند از خدا نیز تشکر نکرده است.<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۳۸۹.</ref>
وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَ لَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابِي لَشَدِيدٌ (ابراهيم/ 7)


وقتى كه خداوند اعلام نمود كه شما اگر شكرگزارى نموديد (نعمت شما را) زياد مى نمايم و اگر ناسپاسى و كفران كرديد عذاب من محققا سخت است. ظاهرا مراد اين است كه شكر قولى و قلبى و خدمت گزارى شما از خداوند سبب زيادتى نعمت خداوند بر شما مى شود و اگر كفران نعمت كرديد به عذاب شديد گرفتار خواهيد شد. احتمالا معناى كفران، سوء استفاده از نعمت هاى بدنى و نيروهاى معنوى و علم و مال و موقعيت هاى اجتماعى و غيره مى باشد. به طور نمونه قدرت بدنى را در راه فحشاء و ستمگرى بر مظلومان و پول را در قمار و فساد به جاى دادن واجبات مالى و كمك به مستحقين صرف نمايد.<ref>محسنى، شيخ محمد آصف، قوانين زندگانى انسان در قرآن، کابل، حوزه علميه خاتم النبيين( ص)، ۱۳۹۲ش، ص۹۵.</ref>
=== شکر نعمت در روایات ===
روایات زیادی درباره شکر نعمت آمده است؛ از آن جمله:
* [[امام علی(ع)]]: هنگامی که مقدمات نعمت‌های خداوند به شما می‌رسد سعی کنید با شکرگزاری، بقیه را به سوی خود جلب کنید، نه آنکه با کمی شکرگزاری آن را از خود برانید.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۰، ص۲۸۲.</ref>
* [[امام صادق(ع)]]: شکر نعمت، دوری از گناه است.<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۳۸۹.</ref>
* امام صادق(ع): شکر آن است که انسان نعمت را از خدا بداند (نه از زیرکی و علم و عقل و تلاش خود یا دیگران) و به آنچه خدا به او داده راضی باشد و نعمت‌های الهی را وسیلهٔ گناه قرار ندهد، شکر واقعی آن است که انسان نعمت خدا را در مسیر خدا قرار دهد.<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۳۸۹.</ref>
* امام صادق(ع): خدا چون نعمتی به بنده‌ای دهد او در قلبش آن را بشناسد و با زبانش خدا را حمد کند، کلامش تمام است تا خدا دستور زیادت دهد.<ref>قرشی بنابی، علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۷۵ش، ج۵، ص۲۷۹.</ref>
* امام صادق(ع): هر که نعمت خدا را در قلب خود بداند مستوجب مزید نعمت خداست پیش از آنکه شکرش را با زبان اظهار کند.<ref>قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۵، ص۲۷۹.</ref>


اين آيه، مهم‏ترين و صريح‏ترين آيه قرآن در مورد شكر نعمت و يا كفران آن است‏.<ref>قرائتی، محسن، تفسير نور، تهران، مركز فرهنگى درس‌هايى از قرآن‏، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۳۸۹.
== کفران نعمت ==
</ref>
کفران نعمت، به‌معنای ناسپاسی و نادیده گرفتن نعمت‌های خداوند، یکی از گناهان کبیره به‌شمار می‌آید و ضد شکر نعمت محسوب می‌شود؛ شکر نعمت به معنای آشکار کردن و قدردانی از نعمت است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مفردات ألفاظ القرآن|سال=۱۴۱۲|نام=حسین بن محمد|نام خانوادگی=راغب اصفهانی|ناشر=دار العلم- الدار الشامیة|جلد=|صفحه=ذیل واژه شکر|زبان=عربی|مکان=سوریه}}</ref> کفران نعمت با رفتارهای ناسپاسانه مانند استفاده نامناسب از نعمت‌ها، بی‌توجهی به لطف دیگران، و پنهان کردن ارزش نعمت نمایان می‌شود.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=لغت‌نامه دهخدا|سال=۱۳۷۷|نام=علی‌اکبر|نام خانوادگی=دهخدا|ناشر=دانشگاه تهران|جلد=|صفحه=ذیل واژه کفران|زبان=عربی|مکان=تهران}}</ref> واژه «کفران» معمولاً برای انکار یا نادیده گرفتن نعمت به کار می‌رود.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مفردات ألفاظ القرآن|سال=۱۴۱۲|نام=حسین بن محمد|نام خانوادگی=راغب اصفهانی|ناشر=دار العلم- الدار الشامیة|جلد=|صفحه=ذیل واژه شکر|زبان=عربی|مکان=سوریه}}</ref>


معنای کفران نعمت را سوء استفاده از نعمت‌های بدنی و نیروهای معنوی و علم و مال و موقعیت‌های اجتماعی و غیره دانسته‌اند. به‌طور نمونه قدرت بدنی را در راه فحشاء و ستمگری بر مظلومان و پول را در قمار و فساد به جای دادن واجبات مالی و کمک به مستحقین صرف نماید.<ref>محسنی، شیخ محمد آصف، قوانین زندگانی انسان در قرآن، کابل، حوزه علمیه خاتم النبیین(ص)، ۱۳۹۲ش، ص۹۵.</ref>


=== کفران نعمت در قرآن ===
در آیات قرآن، کفران نعمت نکوهش شده و در مقابل شکر قرار داده شده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=بحارالانوار|سال=۱۴۰۳|نام=محمدباقر|نام خانوادگی=مجلسی|ناشر=دار إحیاء التراث العربی|جلد=69|صفحه=339|زبان=|مکان=بیروت}}</ref> مفسران قرآن گفته‌اند که اگر نعمت خدا در مسیر غیر حق مصرف شود، کفران نعمت و زمینه کفر است‏.<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۳۹۰.</ref> مفسران گفته‌اند کیفر کفران نعمت، تنها گرفتن نعمت نیست، بلکه حتی گاهی نعمت سلب نمی‌شود، ولی به صورت نقمت و استدراج در می‌آید تا شخص، کم‌کم سقوط کند.<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۳۹۰.</ref>


اگر نعمت خدا را در مسير غير حقّ مصرف كنيم، كفران نعمت و زمينه كفر است‏.<ref>تفسير نور، ج‏4، ص: 390
کفران نعمت می‌تواند به زوال و تبدیل آن به نقمت منجر شود. در قرآن، در آیه ۱۱۲ سوره نحل، خداوند گرسنگی و ترس را به عنوان پیامد ناسپاسی معرفی کرده است. همچنین در آیات ۱۵ تا ۱۷ سوره سباء، نتیجه کفران نعمت قوم سباء را از دست دادن سرزمین آباد و گرفتار شدن در سختی و نقمت می‌داند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تفسیر نمونه|سال=۱۳۷۱|نام=ناصر|نام خانوادگی=مکارم شیرازی|ناشر=دارالکتب الاسلامیه|جلد=18|صفحه=58-60|زبان=|مکان=تهران}}</ref>
 
</ref>
 
با شكر، نه تنها نعمت‏هاى خداوند بر ما زياد مى‏شود، بلكه خود ما نيز رشد پيدا مى‏كنيم‏.<ref>تفسير نور، ج‏4، ص: 390</ref>
 
كيفر كفران نعمت، تنها گرفتن نعمت نيست، بلكه حتّى گاهى نعمت سلب نمى‏شود، ولى به صورت نقمت و استدراج در مى‏آيد تا شخص، كم‏كم سقوط كند.<ref>تفسير نور، ج‏4، ص: 390</ref>
 
== تیتر ==
شكر نعمت مراحلى دارد: الف: شكر قلبى كه انسان همه‏ى نعمت‏ها را از خداوند بداند. ب: شكر زبانى، نظير گفتن‏ «الْحَمْدُ لِلَّهِ». ج: شكر عملى كه با انجام عبادات و صرف كردن عمر و اموال در مسير رضاى خدا و خدمت به مردم به دست مى‏آيد.<ref>تفسير نور، ج‏4، ص: 389
 
</ref>
 
 
امام صادق عليه السلام فرمود: شكر نعمت، دورى از گناه است و نيز فرمود: شكر آن است كه انسان نعمت را از خدا بداند (نه از زيركى و علم و عقل و تلاش خود يا ديگران) و به آنچه خدا به او داده راضى باشد و نعمت‏هاى الهى را وسيله‏ى گناه قرار ندهد، شكر واقعى آن است كه انسان نعمت خدا را در مسير خدا قرار دهد<ref>تفسير نور، ج‏4، ص: 389
 
</ref>
 
 
به گفته‏ى روايات، كسى كه از مردم تشكر نكند از خدا نيز تشكر نكرده است.<ref>تفسير نور، ج‏4، ص: 389
 
</ref>
 
بدون شك خداوند در برابر نعمتهايى كه به ما مى‏بخشد نيازى به شكر ما ندارد، و اگر دستور به شكرگزارى داده آن هم موجب نعمت ديگرى بر ما و يك مكتب عالى تربيتى است.<ref>تفسير نمونه، ج‏10، ص: 278
 
</ref>
 
هر گاه انسانها نعمتهاى خدا را درست در همان هدفهاى واقعى نعمت صرف كردند، عملا ثابت كرده‏اند كه شايسته و لايقند و اين لياقت و شايستگى سبب فيض بيشتر و موهبت افزونتر مى‏گردد.<ref>تفسير نمونه، ج۱۰، ص۲۷۹.</ref>
 
امام علی: هنگامی که مقدمات نعمتهاى خداوند به شما ميرسد سعى كنيد با شكرگزارى، بقيه را به سوى خود جلب كنيد، نه آنكه با كمى شكرگزارى آن را از خود برانيد"<ref>تفسير نمونه، ج۱۰، ص۲۸۲.</ref>
 
افزايش نعمتهاى خداوند كه به شكرگزاران وعده داده شده، تنها به اين نيست كه نعمتهاى مادى تازه‏اى به آنها ببخشد، بلكه نفس شكرگزارى كه توأم با توجه مخصوص به خدا و عشق تازه‏اى نسبت به ساحت مقدس او است خود يك نعمت بزرگ روحانى است كه در تربيت نفوس انسانها، و دعوت آنان به اطاعت فرمانهاى الهى، فوق العاده مؤثر است، بلكه شكر ذاتا راهى است براى شناخت هر چه بيشتر خداوند، و به همين دليل علماى عقائد در علم كلام براى اثبات" وجوب معرفه اللَّه" (شناخت خدا) از طريق وجوب شكر" منعم" (نعمت بخش) وارد شده‏اند.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، ۱۳۷۱ش،  ج۱۰، ص۲۸۲.</ref>


=== کفران نعمت در روایات ===
همچنین، احادیث متعددی در جوامع روایی، این عمل را محکوم کرده‌اند و آن را یکی از انواع کفر در قرآن<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الکافی|سال=۱۴۰۷|نام=محمد بن یعقوب|نام خانوادگی=کلینی|ناشر=دارالکتب الاسلامیه|جلد=2|صفحه=389|زبان=|مکان=تهران}}</ref> و از لشکریان جهل (الشُّکْرُ وَ ضِدَّهُ الْکُفْرَانَ) دانسته‌اند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الکافی|سال=۱۴۰۷|نام=محمد بن یعقوب|نام خانوادگی=کلینی|ناشر=دارالکتب الاسلامیه|جلد=1|صفحه=21|زبان=|مکان=تهران}}</ref> امام سجاد(ع) این گناه را سبب تغییر نعمت‌های الهی می‌داند، و امام صادق(ع) نیز کفران نعمت را عاملی برای ناپایداری آن‌ها برمی‌شمارد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الکافی|سال=۱۴۰۷|نام=محمد بن یعقوب|نام خانوادگی=کلینی|ناشر=دارالکتب الاسلامیه|جلد=2|صفحه=94|زبان=|مکان=تهران}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=معانی الأخبار|سال=۱۴۰۳|نام=محمد بن علی|نام خانوادگی=صدوق|ناشر=انتشارات اسلامی|جلد=1|صفحه=270|زبان=|مکان=قم}}</ref>


== آیه «لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ وَ لَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابِی لَشَدِید» ==
[[آیه ۷ سوره ابراهیم]] را مهم‌ترین و صریح‌ترین آیه قرآن در مورد شکر نعمت یا کفران آن دانسته‌اند.<ref>قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن‏، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۳۸۹.</ref> در این آیه خداوند گفته است اگر شکرگزاری نمودید (نعمت شما را) زیاد می‌نمایم و اگر ناسپاسی و کفران کردید عذاب من محققا سخت است.<ref>محسنی، شیخ محمد آصف، قوانین زندگانی انسان در قرآن، کابل، حوزه علمیه خاتم النبیین(ص)، ۱۳۹۲ش، ص۹۵.</ref> مراد از این آیه را این دانسته‌اند که شکر قولی و قلبی و خدمت‌گزاری شما از خداوند سبب زیادتی نعمت خداوند بر شما می‌شود و اگر کفران نعمت کردید به عذاب شدید گرفتار خواهید شد.<ref>محسنی، شیخ محمد آصف، قوانین زندگانی انسان در قرآن، کابل، حوزه علمیه خاتم النبیین(ص)، ۱۳۹۲ش، ص۹۵.</ref>


مفسران ذیل این آیه گفته‌اند افزایش نعمت‌های خداوند که به شکرگزاران وعده داده شده، تنها به این نیست که نعمت‌های مادی تازه‌ای به آنها ببخشد، بلکه نفس شکرگزاری که توأم با توجه مخصوص به خدا و عشق تازه‌ای نسبت به ساحت مقدس او است، خود یک نعمت بزرگ روحانی است که در تربیت نفوس انسان‌ها، و دعوت آنان به اطاعت فرمان‌های الهی، فوق‌العاده مؤثر است، بلکه شکر ذاتاً راهی است برای شناخت هر چه بیشتر خداوند. به همین دلیل علمای عقائد در علم کلام برای اثبات وجوب معرفه اللَّه (شناخت خدا) از طریق وجوب شکر منعم (نعمت‌بخش) وارد شده‌اند.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۱۰، ص۲۸۲.</ref>


== منابع ==
== منابع ==
خط ۷۵: خط ۵۹:
  | تغییر مسیر =
  | تغییر مسیر =
  | ارجاعات =
  | ارجاعات =
  | بازبینی نویسنده =
  | ارزیابی کمی =
  | بازبینی =
  | ارزیابی کیفی =
  | تکمیل =
  | تکمیل =
  | اولویت = ب
  | اولویت = ب

نسخهٔ کنونی تا ‏۸ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۱۸

سؤال

شکر نعمت و کفران نعمت چیست؟

در قرآن و روایات، شکر نعمت دارای اهمیت فراوانی است و شامل شکر قلبی، زبانی، و عملی است. شکر قلبی یعنی اعتراف به اینکه همه نعمت‌ها از خداوند است؛ شکر زبانی شامل ستایش خداوند، مانند گفتن «الحمدلله»؛ و شکر عملی شامل صرف نعمت‌ها در راه رضای خداوند و خدمت به مردم است. به عقیده مفسران قرآن، شکرگزاری حقیقی باعث افزایش نعمت‌های الهی و رشد معنوی افراد می‌شود، و خداوند این امر را برای تربیت و کمال بنده‌ها سفارش کرده است.

در مقابل، کفران نعمت به معنای ناسپاسی و استفاده نادرست از نعمت‌های الهی، پیامدهای منفی دارد. قرآن در سوره‌های نحل و سباء به بیان نتایج کفران نعمت پرداخته و زوال نعمت‌ها را برای کافران پیش‌بینی می‌کند. همچنین روایات اسلامی، کفران نعمت را عاملی برای از دست رفتن برکت و ناپایداری نعمت‌ها می‌دانند و از آن به عنوان یکی از انواع کفر یاد می‌کنند. امامان معصوم نیز، کفران نعمت را مذمت کرده و بر پایداری نعمت‌ها با شکرگزاری تأکید کرده‌اند.

شکر نعمت

شکر نعمت در قرآن

در قرآن در مورد شکر از پروردگار منعم، آیات زیادی رسیده است و خداوند بر تشکر بندگان از نعمت‌های خود اصرار ورزیده است که فواید آن به خود بندگان می‌رسد.[۱] مفسران گفته‌اند شکر نعمت مراحلی دارد:[۲]

  1. شکر قلبی که انسان همهٔ نعمت‌ها را از خداوند بداند.
  2. شکر زبانی، نظیر گفتن‏ «الْحَمْدُلِلَّهِ».
  3. شکر عملی که با انجام عبادات و صرف کردن عمر و اموال در مسیر رضای خدا و خدمت به مردم به دست می‌آید.

هر گاه انسان‌ها نعمت‌های خدا را درست در همان هدف‌های واقعی نعمت صرف کردند، ثابت کرده‌اند که شایسته و لایق فیض و نعمت بیشتر و موهبت افزون‌تر می‌گردد.[۳] گفته شده با شکر، نه تنها نعمت‌های خداوند بر بندگان زیاد می‌شود، بلکه خود بندگان نیز رشد پیدا می‌کنند‏.[۴] خداوند در برابر نعمت‌هایی که به بندگان می‌بخشد نیازی به شکر آنها ندارد، و اگر دستور به شکرگزاری داده آن هم موجب نعمت دیگری بر بندگان و یک مکتب عالی تربیتی است.[۵] تشکر به زبان و عمل از منعِم و احسان‌کننده را قاعده عقلایی دانسته‌اند که نعمت‌گیرنده قلباً نعمت‌دهنده را در دل دوست می‌دارد و در عمل او را احترام می‌کند.[۶] به گفتهٔ روایات، کسی که از مردم تشکر نکند از خدا نیز تشکر نکرده است.[۷]

شکر نعمت در روایات

روایات زیادی درباره شکر نعمت آمده است؛ از آن جمله:

  • امام علی(ع): هنگامی که مقدمات نعمت‌های خداوند به شما می‌رسد سعی کنید با شکرگزاری، بقیه را به سوی خود جلب کنید، نه آنکه با کمی شکرگزاری آن را از خود برانید.[۸]
  • امام صادق(ع): شکر نعمت، دوری از گناه است.[۹]
  • امام صادق(ع): شکر آن است که انسان نعمت را از خدا بداند (نه از زیرکی و علم و عقل و تلاش خود یا دیگران) و به آنچه خدا به او داده راضی باشد و نعمت‌های الهی را وسیلهٔ گناه قرار ندهد، شکر واقعی آن است که انسان نعمت خدا را در مسیر خدا قرار دهد.[۱۰]
  • امام صادق(ع): خدا چون نعمتی به بنده‌ای دهد او در قلبش آن را بشناسد و با زبانش خدا را حمد کند، کلامش تمام است تا خدا دستور زیادت دهد.[۱۱]
  • امام صادق(ع): هر که نعمت خدا را در قلب خود بداند مستوجب مزید نعمت خداست پیش از آنکه شکرش را با زبان اظهار کند.[۱۲]

کفران نعمت

کفران نعمت، به‌معنای ناسپاسی و نادیده گرفتن نعمت‌های خداوند، یکی از گناهان کبیره به‌شمار می‌آید و ضد شکر نعمت محسوب می‌شود؛ شکر نعمت به معنای آشکار کردن و قدردانی از نعمت است.[۱۳] کفران نعمت با رفتارهای ناسپاسانه مانند استفاده نامناسب از نعمت‌ها، بی‌توجهی به لطف دیگران، و پنهان کردن ارزش نعمت نمایان می‌شود.[۱۴] واژه «کفران» معمولاً برای انکار یا نادیده گرفتن نعمت به کار می‌رود.[۱۵]

معنای کفران نعمت را سوء استفاده از نعمت‌های بدنی و نیروهای معنوی و علم و مال و موقعیت‌های اجتماعی و غیره دانسته‌اند. به‌طور نمونه قدرت بدنی را در راه فحشاء و ستمگری بر مظلومان و پول را در قمار و فساد به جای دادن واجبات مالی و کمک به مستحقین صرف نماید.[۱۶]

کفران نعمت در قرآن

در آیات قرآن، کفران نعمت نکوهش شده و در مقابل شکر قرار داده شده است.[۱۷] مفسران قرآن گفته‌اند که اگر نعمت خدا در مسیر غیر حق مصرف شود، کفران نعمت و زمینه کفر است‏.[۱۸] مفسران گفته‌اند کیفر کفران نعمت، تنها گرفتن نعمت نیست، بلکه حتی گاهی نعمت سلب نمی‌شود، ولی به صورت نقمت و استدراج در می‌آید تا شخص، کم‌کم سقوط کند.[۱۹]

کفران نعمت می‌تواند به زوال و تبدیل آن به نقمت منجر شود. در قرآن، در آیه ۱۱۲ سوره نحل، خداوند گرسنگی و ترس را به عنوان پیامد ناسپاسی معرفی کرده است. همچنین در آیات ۱۵ تا ۱۷ سوره سباء، نتیجه کفران نعمت قوم سباء را از دست دادن سرزمین آباد و گرفتار شدن در سختی و نقمت می‌داند.[۲۰]

کفران نعمت در روایات

همچنین، احادیث متعددی در جوامع روایی، این عمل را محکوم کرده‌اند و آن را یکی از انواع کفر در قرآن[۲۱] و از لشکریان جهل (الشُّکْرُ وَ ضِدَّهُ الْکُفْرَانَ) دانسته‌اند.[۲۲] امام سجاد(ع) این گناه را سبب تغییر نعمت‌های الهی می‌داند، و امام صادق(ع) نیز کفران نعمت را عاملی برای ناپایداری آن‌ها برمی‌شمارد.[۲۳][۲۴]

آیه «لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ وَ لَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابِی لَشَدِید»

آیه ۷ سوره ابراهیم را مهم‌ترین و صریح‌ترین آیه قرآن در مورد شکر نعمت یا کفران آن دانسته‌اند.[۲۵] در این آیه خداوند گفته است اگر شکرگزاری نمودید (نعمت شما را) زیاد می‌نمایم و اگر ناسپاسی و کفران کردید عذاب من محققا سخت است.[۲۶] مراد از این آیه را این دانسته‌اند که شکر قولی و قلبی و خدمت‌گزاری شما از خداوند سبب زیادتی نعمت خداوند بر شما می‌شود و اگر کفران نعمت کردید به عذاب شدید گرفتار خواهید شد.[۲۷]

مفسران ذیل این آیه گفته‌اند افزایش نعمت‌های خداوند که به شکرگزاران وعده داده شده، تنها به این نیست که نعمت‌های مادی تازه‌ای به آنها ببخشد، بلکه نفس شکرگزاری که توأم با توجه مخصوص به خدا و عشق تازه‌ای نسبت به ساحت مقدس او است، خود یک نعمت بزرگ روحانی است که در تربیت نفوس انسان‌ها، و دعوت آنان به اطاعت فرمان‌های الهی، فوق‌العاده مؤثر است، بلکه شکر ذاتاً راهی است برای شناخت هر چه بیشتر خداوند. به همین دلیل علمای عقائد در علم کلام برای اثبات وجوب معرفه اللَّه (شناخت خدا) از طریق وجوب شکر منعم (نعمت‌بخش) وارد شده‌اند.[۲۸]

منابع

  1. ↑ محسنی، شیخ محمد آصف، قوانین زندگانی انسان در قرآن، کابل، حوزه علمیه خاتم النبیین(ص)، ۱۳۹۲ش، ص۹۴ و ۹۵.
  2. ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۳۸۹.
  3. ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۰، ص۲۷۹.
  4. ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۳۹۰.
  5. ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۰، ص۲۷۸.
  6. ↑ محسنی، شیخ محمد آصف، قوانین زندگانی انسان در قرآن، کابل، حوزه علمیه خاتم النبیین(ص)، ۱۳۹۲ش، ص۹۴.
  7. ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۳۸۹.
  8. ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۰، ص۲۸۲.
  9. ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۳۸۹.
  10. ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۳۸۹.
  11. ↑ قرشی بنابی، علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۷۵ش، ج۵، ص۲۷۹.
  12. ↑ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۵، ص۲۷۹.
  13. ↑ راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۴۱۲). مفردات ألفاظ القرآن (به عربی). سوریه: دار العلم- الدار الشامیة. ص. ذیل واژه شکر.
  14. ↑ دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۷۷). لغت‌نامه دهخدا (به عربی). تهران: دانشگاه تهران. ص. ذیل واژه کفران.
  15. ↑ راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۴۱۲). مفردات ألفاظ القرآن (به عربی). سوریه: دار العلم- الدار الشامیة. ص. ذیل واژه شکر.
  16. ↑ محسنی، شیخ محمد آصف، قوانین زندگانی انسان در قرآن، کابل، حوزه علمیه خاتم النبیین(ص)، ۱۳۹۲ش، ص۹۵.
  17. ↑ مجلسی، محمدباقر (۱۴۰۳). بحارالانوار. ج. ۶۹. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. ص. ۳۳۹.
  18. ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۳۹۰.
  19. ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۳۹۰.
  20. ↑ مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۱). تفسیر نمونه. ج. ۱۸. تهران: دارالکتب الاسلامیه. ص. ۵۸-۶۰.
  21. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۰۷). الکافی. ج. ۲. تهران: دارالکتب الاسلامیه. ص. ۳۸۹.
  22. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۰۷). الکافی. ج. ۱. تهران: دارالکتب الاسلامیه. ص. ۲۱.
  23. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۰۷). الکافی. ج. ۲. تهران: دارالکتب الاسلامیه. ص. ۹۴.
  24. ↑ صدوق، محمد بن علی (۱۴۰۳). معانی الأخبار. ج. ۱. قم: انتشارات اسلامی. ص. ۲۷۰.
  25. ↑ قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن‏، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۳۸۹.
  26. ↑ محسنی، شیخ محمد آصف، قوانین زندگانی انسان در قرآن، کابل، حوزه علمیه خاتم النبیین(ص)، ۱۳۹۲ش، ص۹۵.
  27. ↑ محسنی، شیخ محمد آصف، قوانین زندگانی انسان در قرآن، کابل، حوزه علمیه خاتم النبیین(ص)، ۱۳۹۲ش، ص۹۵.
  28. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۱۰، ص۲۸۲.
مقاله‌های مرتبط
برگرفته از «https://fa.wikipasokh.com/index.php?title=شکر_نعمت_و_کفران_نعمت&oldid=76153»