جبرئیل با صورت دحیه کلبی

سؤال

آیا درست است که جبرئیل به صورت «دحیه کلبی» بر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل می‌شد؛ از نظر علمی و فلسفی آیا می‌شود ملک در شکل انسان ظاهر شود؟

آمدن جبرئیل به صورت دحیه کلبی بر پیامبر(ص) در روایاتی آمده است. تمثل فرشتگان در صورت انسانی شواهد قرآنی و روایی دارد از نگاه علمی نیز اشکالی ندارد که فرشته در قالب انسانی ظاهر شود بدون آنکه در حقیقت خود تغییری رخ دهد.

وحی خداوند به پیامبران به سه صورت بوده است: سخن گفتن بدون واسطه خداوند با پیامبر؛ وحی از پشت پرده؛ وحی توسط جبرئیل.

وحی خداوند به پیامبر توسط جبرئیل، خود به چند صورت است: گاهی پیامبر خود او را مشاهده نمی‌کرد؛ گاهی جبرئیل وحی را بر قلب پیامبر القاء می‌کرد؛ پیامبر جبرئیل را به صورت حقیقی‌اش مشاهده می‌کرد؛ گاهی هم جبرئیل به صورت انسان زیبایی برای رسول خدا(ص) تمثل پیدا می‌کرد.

انواع وحی

وحی رسانی خداوند به پیامبران به سه صورت بوده است که در قرآن هم به آن اشاره شده است: ﴿وَمَا کَانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللَّهُ إِلا وَحْیًا أَوْ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ أَوْ یُرْسِلَ رَسُولا فَیُوحِیَ بِإِذْنِهِ مَا یَشَاءُ إِنَّهُ عَلِیٌّ حَکِیمٌ؛ هیچ بشری را نرسد که خدا با او تکلم کند؛ جزء از طریق وحی یا از پشت پرده یا فرشته‌ای را می‌فرستد تا به فرمان او آنچه را بخواهد به او وحی کند همانا خداوند بلندپایه و حکیم است.﴾(شوری:۵۱)

1. سخن گفتن بدون واسطه خداوند با پیامبر: در این قسم خداوند وحی را بدون واسطه بر قلب پیامبر می‌فرستد: ﴿وَمَا کَانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللَّهُ إِلا وَحْیًا﴾(شوری:۵۱)
2. وحی از پشت پرده: در این نوع وحی، پیامبر کلام خداوند را می‌شنود، ولی این کلام از جایی یا چیز خاص شنیده می‌شود: ﴿أَوْ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ﴾(شوری:۵۱) همان‌گونه که خداوند از طریق درخت با موسی سخن گفت: ﴿فَلَمَّا أَتَاهَا نُودِیَ مِنْ شَاطِئِ الْوَادِ الأیْمَنِ فِی الْبُقْعَه الْمُبَارَکَه مِنَ الشَّجَرَه أَنْ یَا مُوسَی إِنِّی أَنَا اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ؛ هنگامی که به سراغ آتش آمد، از کرانه راست درّه، در آن سرزمین پر برکت، از میان یک درخت ندا داده شد که: «ای موسی! منم خداوند، پروردگار جهانیان!﴾(قصص:۳۰) وقتی موسی به آن آتش نزدیک شد از جانب وادی ایمن در آن بارگاه مبارک از آن درخت فرا رسید که ای موسی من خدا و پروردگار جهان هستم.
3. وحی توسط جبرئیل: ﴿أَوْ یُرْسِلَ رَسُولا فَیُوحِیَ بِإِذْنِهِ مَا یَشَاءُ إِنَّهُ عَلِیٌّ حَکِیمٌ﴾(شوری:۵۱) در این نوع از وحی ارتباط خداوند با پیامبران به وسیله جبرئیل بوده است.

وحی خداوند با پیامبر توسط جبرئیل، خود به چند صورت است:

1. گاهی پیامبر صدای فرشته را می‌شنود اما خود او را مشاهده نمی‌کرد.
2. گاهی جبرئیل وحی را بر قلب پیامبر القاء می‌کند: ﴿نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأمِینُ۝۱۹۳عَلَی قَلْبِکَ لِتَکُونَ مِنَ الْمُنْذِرِینَ۝۱۹۴﴾(شعراء:۱۹۴–۱۹۳)
3. پیامبر جبرئیل را به صورت حقیقی‌اش مشاهده می‌کند.
4. گاهی جبرئیل به صورت انسان زیبایی برای رسول خدا(ص) تمثل پیدا می‌کند. گاهی جبرئیل به صورت دحیه کلبی نازل می‌شد.

دحیه کلبی کیست

دحیه کلبی برادر رضاعی پیامبر(ص) بود و از زیباترین مردم آن زمان محسوب می‌شد. گاهی وقت‌ها که جبرئیل به سراغ پیامبر(ص) می‌آمد در آن چهره نمایان می‌شد. پیامبر(ص) او را به عنوان سفیر پیش قیصر روم «هرقل» فرستاد و تا زمان خلافت معاویه زنده بود. او در جنگ احد و غیر آن حاضر بود.

حال این سؤال مطرح است آیا از نظر فلسفی و علمی می‌شود که جبرئیل به صورت انسان (دحیه کلبی) بر پیامبر(ص) نازل شود.

در جواب گفته می‌شود: نزول فرشتگان از جمله جبرئیل به صورت تمثل (ظاهر شدن فرشته به صورت انسان) بوده است. تمثل جبرئیل به صورت انسان خاصی این جور نبوده که جبرئیل حقیقت خویش را از دست بدهد و انسان شود و آن گاه بر پیامبر(ص) نازل شود، در جریان حضرت مریم جبرئیل به صورت انسان بر او متمثل شد و حقیقت جبرئیل عوض نشد.

آمدن جبرئیل به صورت دحیه کلبی بر پیامبر(ص)، هیچ گونه اشکال علمی ندارد. چون در موقع نزول جبرئیل به صورت دحیه کلبی هیچ گونه تغییر هویت در حقیقت جبرئیل صورت نگرفته است.

شواهد قرآنی و روایی تمثل

1. در جریان مریم جبرئیل به صورت بشری برای او ظاهر شد: ﴿فَاتَّخَذَتْ مِنْ دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَیْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِیًّا؛ پس روح خود (جبرئیل) را به سوی او فرستادیم پس به صورت انسانی تمام برایش تمثل جست.﴾(مریم:۱۷)
2. در قصه بشارت دادن فرشتگان به ابراهیم(ع) برای به دنیا آمدن اسحاق و یعقوب، ملائکه به صورت انسان بر ابراهیم ظاهر شدند.
3. تمثل ابلیس به صورت سراقه بن مالک در جنگ بدر که برای قریش به این صورت ظاهر شد که در تفاسیر در ذیل آیه ۴۸ از سوره انفال به این ماجرا اشاره شده است.
4. تمثل ابلیس در دار الندوه به صورت پیرمردی، همچنین تمثلش در روز عقبه به شکل عنیه بن حجاج و تمثل ابلیس برای حضرت یحیی به صورت عجیبی یا تمثل دنیا برای حضرت علی(ع) به صورت زنی زیبا.