امام علی(ع) جمع‌کننده قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۱۰

سؤال

آیا قرآن توسط امام‌علی(ع) جمع‌آوری شده است؟

حضرت علی علیه‌السلام بزرگترین شخصیت پس از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و در همه صحنه‌ها پیشتاز بود و از آغاز نزول وحی سایه به سایه در خدمت پیامبر بود و کتابت وحی را نیز به طور مداوم بر عهده داشت، در واپسین روزهای حیات پربرکت رسول گرامی اسلام، از جانب آن حضرت مامور به جمع‌آوری قرآن گردید. ابوبکر خضرمی از امام صادق علیه‌السلام روایت کرده است که پیامبر به حضرت علی علیه‌السلام فرمود: «ای علی این قرآن در کنار بستر من میان صحیفه‌ها، حریرها و کاغذها قرار دارد، قرآن را جمع کنید و آن را آن گونه که یهودیان، تورات خود را از بین بردند، ضایع نکنید».^[۱]

درگاه‌ها

براساس شواهد تاریخی و برخی احادیث، که در منابع اهل سنت نیز آمده، نخستین کسی که بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص) اقدام به جمع آوری قرآن کریم کرد و آن را تدوین و تنظیم نمود، علی بن ابی‌طالب(ع) بود:

از امام صادق(ع) روایت شده که پیامبر اکرم(ص) به علی(ع) فرمود: «ای علی! این قرآن در کنار بستر من، میان صحیفه‌ها و حریر و کاغذها قرار دارد، قرآن را جمع کن و آن را آن‌گونه که یهودیان، تورات خود را از بین بردند، ضایع نکنید».^[۲]
علی(ع) پس از رحلت پیامبر اکرم(ص)، در خانه خود به انزوا نشست و قرآن کریم را جمع آوری و تدوین کرد: از ابن عباس در ذیل آیه ﴿لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسَانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ. إِنَّ عَلَیْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ﴾^[۳] نقل شده که علی بن ابیطالب(ع) پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) قرآن را به مدت شش ماه جمع آوری کرد.^[۴]
ابن سیرین می‌گوید: علی(ع) فرمود: «وقتی پیامبر(ص) رحلت کرد، سوگند خوردم که ردایم را جز برای نماز جمعه به دوش نگیرم تا آن که قرآن را جمع نمایم.»^[۵]
محمد بن سیرین از عکرمه نقل کرده که پس از بیعت مردم با ابوبکر، علی بن ابی طالب(ع) در خانه نشست، به ابوبکر گزارش دادند که او از بیعت با تو کراهت دارد، ابوبکر آن حضرت را خواست و گفت: از بیعت با من سرباز زدی؟ علی(ع) فرمود: «دیدم در کتاب خدا چیزهایی افزوده می‌شود، پس با خودم گفتم که جز برای نماز ردا بر دوش نگیرم، تا آن که قرآن را جمع نمایم. ابوبکر گفت: چه کار شایسته‌ای!»

ویژگی های مصحف حضرت امیر

مصحف حضرت امیر علیه‌السلام از لحاظ آیات و سور هیچ اختلافی با قرآن کنونی ندارد، (نه زیادتر و نه کمتر از قرآن کنونی) ولی دارای ویژگی‌هایی است که به آنها اشاره می‌شود.

ترتیب سوره‌ها به همان ترتیب نزول تنظیم گشته بود، سیوطی در الاتقان ضمن بیان این مطلب می‌گوید اولین سوره، اقرأ، سپس مدثّر، سپس نون، بعد از آن مزمّل، سپس تبّت و....تنظیم شده بودند.^[۶]
این مصحف مشتمل بود بر اسباب نزول آیات، مکان نزول آیات و نیز اشخاصی که در شأن آنها آیاتی نازل گشته بود.
جوانب کلی آیات به گونه‌ای که آیه، محدود و مختص به زمان یا مکان یا شخص خاصی نگردد، در این مصحف روشن شده.^[۷]

از عکرمه پرسیدند: آیا دیگران قرآن را به ترتیب نزول تألیف نمودند؟ پاسخ داد: اگر جن و انس جمع گردند تا تألیفی مانند تألیف علی ابن ابی طالب داشته باشند، توانایی آن را نخواهند داشت.^[۸]

عدم فرق بین قرآن و مصحف امام علی

مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرمایند:

«چطور ممکن است قرآنی که در دست ماست و معارفش همه به هم مربوط و فروعش بر اصولش مترتب می باشد، دست خوش تحریف قرار گرفته باشد؟ جمع آوری قرآن توسط حضرت علی علیه‌السلام و عرضه داشتن بر اصحاب و نپذیرفتن آنان دلیل نمی‌شود بر اینکه قرآنی که آن جناب جمع‌آوری کرده بود مخالف با قرآنِ دیگران بوده و از حقایق اصلی دین یا فرعی آن چیزی اضافه داشته است، چون اگر واقعا چنین بود حضرت امیرالمومنین علیه‌السلام به سادگی دست از قرآن خود برنمی‌داشت بلکه به طور قطع به وسیله آن به احتجاج می‌پرداخت وبه مجرد اعراض آنان قانع نمی‌شد».^[۹]

علامه معرفت در کتاب التمهید اشاره به این مطلب دارد و می‌فرماید:

«قرآن با همین نظم و ترتیب موجود مربوط به زمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله است و سید مرتضی نیز در این نظر همراه است و می‌گوید قرآن به کیفیتی که هم اکنون در دست است در زمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله بوده است، و حضرت علی علیه‌السلام را به جمع ‌آوری قرآن هنگام وفاتش وصیت نمود.»^[۱۰]

^[

مصحف امام علی ودیعه امامت

مصحفی که امام علی(ع) تدوین و جمع آوری کرد، به مردم ارائه شد؛ ولی به دلائلی، مورد پذیرش قرار نگرفت و آن مصحف به عنوان ودیعه امامت بعد از حضرت علی(ع) به امامان معصوم(ع) یکی پس از دیگری رسید.^[۱۱]

مصحف امام علی(ع) از نظر تعداد آیات، سوره‌ها و کلمات، هیچ تفاوتی با مصحف کنونی نداشت، تنها سوره‌ها به ترتیب نزول تنظیم شده بودند و بر اساس قرائت پیامبر اکرم(ص) بود و شأن نزول آیات و سوره‌ها و نام افرادی که آیات و سوره‌های در شأن آن‌ها بود ذکر شده بود و … .^[۱۲]

جستارهای وابسته

منابع

↑ جوان آراسته، حسین، درسنامه علوم قرآنی، ص ۱۶۳.
↑ زنجانی، عبدالله، تاریخ القرآن، تهران، مکتبه صدر، ۱۳۸۷، ص۵۳.
↑ قیامت / ۱۷–۱۶.
↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، تهران، مؤسسه طور، ۱۳۷۰، ج۸۹، ص۵۲.
↑ سیوطی، جلال الدین، الاتقان فی علوم القرآن، دمشق، دار ابن کثیر، دارالعلوم الانسانی، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۱۸۳.
↑ سیوطی، جلال الدین، الاتقان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۱۷۱.
↑ جوان آراسته، حسین، درسنامه علوم قرآن، ص ۱۶۴
↑ الاتقان، همان، تاریخ القرآن، ص۴۸.
↑ طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، ج ۱۲، ص ۱۶۷.
↑ معرفت، محمدهادی، التمهید فی القرآن، ترجمه ابومحمد وکیلی، ج ۱، ص ۳۴۱.
↑ محمود راميار، تاريخ قرآن، تهران، انتشارات اميركبيرT ص۴۱۰.
↑ معرفت، محمد هادی، علوم قرآنی، قم، مؤسسه انتشاراتی التمهید، ۱۳۷۸ش.

[1] جوان آراسته، حسین، درسنامه علوم قرآنی، ص ۱۶۳.

[2] زنجانی، عبدالله، تاریخ القرآن، تهران، مکتبه صدر، ۱۳۸۷، ص۵۳.

[3] قیامت / ۱۷–۱۶.

[4] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، تهران، مؤسسه طور، ۱۳۷۰، ج۸۹، ص۵۲.

[5] سیوطی، جلال الدین، الاتقان فی علوم القرآن، دمشق، دار ابن کثیر، دارالعلوم الانسانی، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۱۸۳.

[6] سیوطی، جلال الدین، الاتقان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۱۷۱.

[7] جوان آراسته، حسین، درسنامه علوم قرآن، ص ۱۶۴

[8] الاتقان، همان، تاریخ القرآن، ص۴۸.

[9] طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، ج ۱۲، ص ۱۶۷.

[10] معرفت، محمدهادی، التمهید فی القرآن، ترجمه ابومحمد وکیلی، ج ۱، ص ۳۴۱.

[11] محمود راميار، تاريخ قرآن، تهران، انتشارات اميركبيرT ص۴۱۰.

[12] معرفت، محمد هادی، علوم قرآنی، قم، مؤسسه انتشاراتی التمهید، ۱۳۷۸ش.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
+{{در دست ویرایش|کاربر=Hosseiney4030 }}
 {{شروع متن}}
-{{سوال}}
+{{سوال}}آیا قرآن توسط امام‌علی(ع) جمع‌آوری شده است؟{{پایان سوال}}
-دلائلی که ثابت می‌کند امام علی(ع) قرآن را جمع آوری کرده است، بنویسید.
-{{پایان سوال}}
 {{پاسخ}}
+حضرت علی علیه‌السلام بزرگترین شخصیت پس از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و در همه صحنه‌ها پیشتاز بود و از آغاز نزول وحی سایه به سایه در خدمت پیامبر بود و کتابت وحی را نیز به طور مداوم بر عهده داشت، در واپسین روزهای حیات پربرکت رسول گرامی اسلام، از جانب آن حضرت مامور به جمع‌آوری قرآن گردید. ابوبکر خضرمی از امام صادق علیه‌السلام روایت کرده است که پیامبر به حضرت علی علیه‌السلام فرمود: «ای علی این قرآن در کنار بستر من میان صحیفه‌ها، حریرها و کاغذها قرار دارد، قرآن را جمع کنید و آن را آن گونه که یهودیان، تورات خود را از بین بردند، ضایع نکنید».<ref>جوان آراسته، حسین، درسنامه علوم قرآنی، ص ۱۶۳.</ref>{{درگاه|غدیر}}
+براساس شواهد تاریخی و برخی احادیث، که در منابع [[اهل سنت]] نیز آمده، نخستین کسی که بعد از رحلت [[پیامبر اکرم(ص)]] اقدام به جمع آوری [[قرآن کریم]] کرد و آن را تدوین و تنظیم نمود، [[علی بن ابی‌طالب(ع)]] بود:
+* از [[امام صادق(ع)]] روایت شده که پیامبر اکرم(ص) به علی(ع) فرمود: «ای علی! این قرآن در کنار بستر من، میان صحیفه‌ها و حریر و کاغذها قرار دارد، قرآن را جمع کن و آن را آن‌گونه که یهودیان، [[تورات]] خود را از بین بردند، ضایع نکنید».<ref>زنجانی، عبدالله، تاریخ القرآن، تهران، مکتبه صدر، ۱۳۸۷، ص۵۳.</ref>
+* علی(ع) پس از رحلت پیامبر اکرم(ص)، در خانه خود به انزوا نشست و قرآن کریم را جمع آوری و تدوین کرد: از ابن عباس در ذیل آیه {{قرآن|لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسَانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ. إِنَّ عَلَیْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ}}<ref> قیامت / ۱۷–۱۶.</ref> نقل شده که علی بن ابیطالب(ع) پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) قرآن را به مدت شش ماه جمع آوری کرد.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، تهران، مؤسسه طور، ۱۳۷۰، ج۸۹، ص۵۲.</ref>
+* ابن سیرین می‌گوید: علی(ع) فرمود: «وقتی پیامبر(ص) رحلت کرد، سوگند خوردم که ردایم را جز برای نماز جمعه به دوش نگیرم تا آن که قرآن را جمع نمایم.»<ref>سیوطی، جلال الدین، الاتقان فی علوم القرآن، دمشق، دار ابن کثیر، دارالعلوم الانسانی، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۱۸۳.</ref>
+* محمد بن سیرین از عکرمه نقل کرده که پس از [[بیعت]] مردم با [[ابوبکر]]، [[علی بن ابی طالب(ع)]] در خانه نشست، به ابوبکر گزارش دادند که او از بیعت با تو کراهت دارد، ابوبکر آن حضرت را خواست و گفت: از بیعت با من سرباز زدی؟ علی(ع) فرمود: «دیدم در کتاب خدا چیزهایی افزوده می‌شود، پس با خودم گفتم که جز برای نماز ردا بر دوش نگیرم، تا آن که قرآن را جمع نمایم. ابوبکر گفت: چه کار شایسته‌ای!»
-== امام علی نخستین جمع کننده قرآن ==
+== ویژگی های مصحف حضرت امیر ==
-بر اساس شواهد تاریخی و برخی احادیث، که در منابع [[اهل سنت]] نیز آمده است، نخستین کسی که بعد از رحلت [[پیامبر اکرم(ص)]] اقدام به جمع آوری [[قرآن کریم]] کرد و آن را تدوین و تنظیم نمود، [[حضرت علی بن ابیطالب(ع)]] بود. در ذیل به برخی از این روایات اشاره می‌گردد.
+مصحف حضرت امیر علیه‌السلام از لحاظ آیات و سور هیچ اختلافی با قرآن کنونی ندارد، (نه زیادتر و نه کمتر از قرآن کنونی) ولی دارای ویژگی‌هایی است که به آنها اشاره می‌شود.
-* ابوبکر حضرمی از [[امام صادق(ع)]] روایت کرده است، که پیامبر اکرم(ص) به حضرت علی(ع) فرمود: «ای علی! این قرآن در کنار بستر من، میان صحیفه‌ها و حریر و کاغذها قرار دارد، قرآن را جمع کن و آن را آن گونه که یهودیان، [[تورات]] خود را از بین بردند، ضایع نکنید».<ref>ر. ک. زنجانی، عبدالله، تاریخ القرآن، تهران، مکتبه صدر، ۱۳۸۷، ص۵۳.</ref>
-* حضرت علی(ع) پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) که از همه آشناتر به قرآن بود در خانه خود به انزوا نشست و قرآن کریم را جمع آوری و تدوین کرد. از ابن عباس در ذیل آیه {{قرآن|لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسَانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ. إِنَّ عَلَیْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ}}<ref> قیامت / ۱۷–۱۶.</ref> نقل شده که علی بن ابیطالب(ع) پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) قرآن را به مدت شش ماه جمع آوری کرد.<ref>ر. ک. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، تهران، مؤسسه طور، ۱۳۷۰، ج۸۹، ص۵۲.</ref>
-* ابن سیرین می‌گوید: علی(ع) فرمود: «وقتی پیامبر(ص) رحلت کرد، سوگند خوردم که ردایم را جز برای نماز جمعه به دوش نگیرم تا آن که قرآن را جمع نمایم.»<ref>ر. ک. سیوطی، جلال الدین، الاتقان فی علوم القرآن، دمشق، دار ابن کثیر، دارالعلوم الانسانی، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۱۸۳.</ref>
-* محمد بن سیرین از عکرمه نقل کرده است که: پس از [[بیعت]] مردم با [[ابوبکر]]، [[علی بن ابی طالب(ع)]] در خانه نشست، به ابوبکر گزارش دادند که او از بیعت با تو کراهت دارد، ابوبکر آن حضرت را خواست و گفت: از بیعت با من سرباز زدی؟ علی(ع) فرمود: «دیدم در کتاب خدا چیزهایی افزوده می‌شود، پس با خودم گفتم که جز برای نماز ردا بر دوش نگیرم، تا آن که قرآن را جمع نمایم. ابوبکر گفت: چه کار شایسته‌ای!»
-محمد بن سیرین می‌گوید: از عکرمه پرسیدم: آیا دیگران قرآن را به ترتیب نزول تألیف نمودند؟ وی پاسخ داد: اگر جن و انس جمع گردند تا تألیفی مانند تألیف علی ابن ابی طالب داشته باشند، توانایی آن را نخواهند داشت.<ref>ر. ک. الاتقان، همان، تاریخ القرآن، ص۴۸.</ref>
+# ترتیب سوره‌ها به همان ترتیب نزول تنظیم گشته بود، سیوطی در الاتقان ضمن بیان این مطلب می‌گوید اولین سوره، اقرأ، سپس مدثّر، سپس نون، بعد از آن مزمّل، سپس تبّت و....تنظیم شده بودند.<ref>سیوطی، جلال الدین، الاتقان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۱۷۱. </ref>
+# این مصحف مشتمل بود بر اسباب نزول آیات، مکان نزول آیات و نیز اشخاصی که در شأن آنها آیاتی نازل گشته بود.
+# جوانب کلی آیات به گونه‌ای که آیه، محدود و مختص به زمان یا مکان یا شخص خاصی نگردد، در این مصحف روشن شده.<ref>جوان آراسته، حسین، درسنامه علوم قرآن، ص ۱۶۴</ref>
+از عکرمه پرسیدند: آیا دیگران قرآن را به ترتیب نزول تألیف نمودند؟ پاسخ داد: اگر جن و انس جمع گردند تا تألیفی مانند تألیف علی ابن ابی طالب داشته باشند، توانایی آن را نخواهند داشت.<ref>الاتقان، همان، تاریخ القرآن، ص۴۸.</ref>
+== عدم فرق بین قرآن و مصحف امام علی ==
+مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرمایند:
+«چطور ممکن است قرآنی که در دست ماست و معارفش همه به هم مربوط و فروعش بر اصولش مترتب می باشد، دست خوش تحریف قرار گرفته باشد؟ جمع آوری قرآن توسط حضرت علی علیه‌السلام و عرضه داشتن بر اصحاب و نپذیرفتن آنان دلیل نمی‌شود بر اینکه قرآنی که آن جناب جمع‌آوری کرده بود مخالف با قرآنِ دیگران بوده و از حقایق اصلی دین یا فرعی آن چیزی اضافه داشته است، چون اگر واقعا چنین بود حضرت امیرالمومنین علیه‌السلام به سادگی دست از قرآن خود برنمی‌داشت بلکه به طور قطع به وسیله آن به احتجاج می‌پرداخت وبه مجرد اعراض آنان قانع نمی‌شد».<ref>طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، ج ۱۲، ص ۱۶۷.</ref>
+علامه معرفت در کتاب التمهید اشاره به این مطلب دارد و می‌فرماید:
+«قرآن با همین نظم و ترتیب موجود مربوط به زمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله است و سید مرتضی نیز در این نظر همراه است و می‌گوید قرآن به کیفیتی که هم اکنون در دست است در زمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله بوده است، و حضرت علی علیه‌السلام را به جمع ‌آوری قرآن هنگام وفاتش وصیت نمود.»<ref>معرفت، محمدهادی، التمهید فی القرآن، ترجمه ابومحمد وکیلی، ج ۱، ص ۳۴۱.</ref>
+<sup>[</sup>
 == مصحف امام علی ودیعه امامت ==
-البته مصحفی که امام علی(ع) تدوین و جمع آوری کرد، به مردم ارائه شد؛ ولی به دلائلی که در جای خود بحث شده، مورد پذیرش قرار نگرفت و آن مصحف به عنوان [[ودیعه امامت]] بعد از حضرت علی(ع) به[[امامان معصوم(ع)]] یکی پس از دیگری رسیده است.
+مصحفی که امام علی(ع) تدوین و جمع آوری کرد، به مردم ارائه شد؛ ولی به دلائلی، مورد پذیرش قرار نگرفت و آن مصحف به عنوان [[ودیعه امامت]] بعد از حضرت علی(ع) به [[امامان معصوم(ع)]] یکی پس از دیگری رسید.<ref>محمود راميار، تاريخ قرآن، تهران، انتشارات اميركبيرT ص۴۱۰.</ref>
+مصحف امام علی(ع) از نظر تعداد آیات، سوره‌ها و کلمات، هیچ تفاوتی با مصحف کنونی نداشت، تنها سوره‌ها به [[ترتیب نزول]] تنظیم شده بودند و بر اساس قرائت پیامبر اکرم(ص) بود و شأن نزول آیات و سوره‌ها و نام افرادی که آیات و سوره‌های در شأن آن‌ها بود ذکر شده بود و … .<ref>معرفت، محمد هادی، علوم قرآنی، قم، مؤسسه انتشاراتی التمهید، ۱۳۷۸ش.</ref>
-مصحف امام علی(ع) از نظر تعداد آیات، سوره‌ها و کلمات، هیچ تفاوتی با مصحف کنونی نداشت، تنها سوره‌ها به[[ترتیب نزول]] تنظیم شده بودند و بر اساس قرائت پیامبر اکرم(ص) بود و شأن نزول آیات و سوره‌ها و نام افرادی که آیات و سوره‌های در شأن آن‌ها بود ذکر شده بود و ….<ref>برای آگاهی بیشتر ر.ک. معرفت، محمد هادی، علوم قرآنی، قم، مؤسسه انتشاراتی التمهید، ۱۳۷۸ش.</ref>
+==جستارهای وابسته==
-{{پایان پاسخ}}
+* [[جمع‌آوری قرآن در زمان پیامبر اسلام]]
+* [[جمع‌آوری قرآن توسط خلیفه اول]]
+* [[جمع‌آوری قرآن توسط خلیفه سوم]]
 == منابع ==
 {{پانویس|۲}}
+{{تدوین قرآن}}
 {{شاخه
   | شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن
-|شاخه فرعی۱ = تدوین قرآن
+| شاخه فرعی۱ = تدوین قرآن
-|شاخه فرعی۲ =
+| شاخه فرعی۲ =
-|شاخه فرعی۳ =
+| شاخه فرعی۳ =
 }}
 {{تکمیل مقاله
@@ خط ۳۳: / خط ۵۴: @@
   | ویرایش = شد
   | لینک‌دهی = شد
-  | ناوبری =
+  | ناوبری =شد
   | نمایه = شد
   | تغییر مسیر = شد
   | ارجاعات =
-  | بازبینی =
+  | بازبینی نویسنده =
+ | ارزیابی کمی =شد
   | تکمیل =
   | اولویت = ج
@@ خط ۴۶: / خط ۶۸: @@
 [[رده:امام علی(ع) و خلفا]]
 [[رده:فضائل امام علی(ع)]]
-[[رده:]]

ن ب و تدوین قرآن کریم
جمع‌آوری قرآن	جمع‌آوری قرآن در زمان پیامبر • امام علی(ع) جمع‌کننده قرآن • جمع‌آوری قرآن توسط خلیفه اول • جمع‌آوری قرآن توسط خلیفه سوم
ترتیب	ترتیب سوره‌های قرآن توسط صحابه • تاریخچه جزء بندی قرآن
نزول قرآن	اهداف نزول قرآن • نخستین آیات نازل شده بر پیامبر(ص) • نزول قرآن در شب قدر یا روز بعثت
رسم الخط قرآن	سیر تحول خط در نگارش قرآن • نوشتن قرآن بر روی اشیاء مختلف در زمان پیامبر
وابسته	نگهداری از قرآن در عصر پیامبر(ص) • قرائت‌های مختلف قرآن