مراحل حرمت شراب

سؤال

حرمت خمر و حد خمر در کدام آیه و سوره از قرآن آمده؟

مفهوم‌شناسی

کلمه «خمر» (شراب) در لغت، به هر مایع مست کننده گفته می‌شود؛ و در اصل به معنای «ستر» (پوشیدن) استعمال می‌گردد؛ و علت نامگذاری آن، بدین جهت است که عقل را پوشانیده و نمی‌گذارد خیر و شر (خوب و بد) را تشخیص دهد.

مراحل مقابله با شراب

شرابخواری و می‌گساری در زمان جاهلیت فوق‌العاده رواج داشته و به صورت یک بلای عمومی درآمده بود. روشن است که اگر اسلام می‌خواست بدون رعایت اصول روانی و اجتماعی با این بلای بزرگ عمومی به مبارزه برخیزد ممکن نبود؛ و لذا از روش تحریم تدریجی و آماده ساختن افکار و اذهان برای ریشه کن کردن آن پرداخت:

مرحله اول: ﴿وَمِن ثَمَرَاتِ النَّخِیلِ وَالأَعْنَابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکرًا وَرِزْقًا حَسَنًا إِنَّ فِی ذَلِک لآیَه لِّقَوْمٍ یَعْقِلُونَ﴾

منظور این آیه شریفه حلال و مباح بودن مسکرات و تأیید این کار نیست، بلکه حتی دلالت بر زشتی این عمل دارد. چون شراب گرفتن را در مقابل أخذ رزق خوب قرار داده، تا بفهماند شراب رزق حسن نیست. پس آیه در مقام بیان حلال و حرام نیست، بلکه در این مقام است که منافعی را که بشر آن روز از این میوه‌ها می‌برده بشمارد، که همه این منفعت‌ها از نعمت‌های خداوند است؛ و از ذکر آن نتیجه توحید را بگیرد، چون آیه شریفه در مکه نازل شده و خطابش به مشرکین می‌باشد.

مرحله دوم: ﴿یَسْأَلُونَک عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ کبِیرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَآ أَکبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا وَیَسْأَلُونَک مَاذَا یُنفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ کذَلِک یُبیِّنُ اللّهُ لَکمُ الآیَاتِ لَعَلَّکمْ تَتَفَکرُونَ﴾

کلمه «اثم» به هر کار و هر چیزی گفته می‌شود که حالتی در روح و عقل به وجود می‌آورد، و انسان را از رسیدن به نیکی‌ها و کمالات بازمی‌دارد، بنابراین وجود «اثم کبیر» در شراب و قمار، دلیل بر تأثیر منفی این دو در رسیدن به تقوا و کمالات معنوی و انسانی بوده است.

مرحله سوم: ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَقْرَبُواْ الصَّلاَه وَأَنتُمْ سُکارَی﴾

مفهوم آیه نوشیدن شراب را در غیر حال نماز نمی‌رساند؛ بلکه در صدد بیان برنامه تحریم تدریجی و مرحله به مرحله می‌باشد، و به عبارت دیگر این آیه نسبت به غیر حال سکوت داشته و صریحاً چیزی نمی‌گوید.

مرحله چهارم: ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ.﴾

نکات جالب توجه آیه در شروع با خطاب «یا أیّها الّذین آمنوا»، کلمه «إنّما» (برای حصر و تأکید است)، «فاجتنبوه» و… است.

فرمان قاطع برای اجتناب از شراب، میسر و… آخرین مرحله تحریم شراب را بیان می‌کند. در ضمن اجتناب، مفهومی رساتر از نهی دارد، زیرا معنی اجتناب فاصله گرفتن و دوری کردن و نزدیک نشدن است که به مراتب از جمله «ننوشید» رساتر می‌باشد.

حد شراب در قرآن بیان نشده، زیرا اهداف کلان و کلی را دنبال می‌نماید. اما در روایت و احادیث، حد آن ۸۰ ضربه تازیانه آمده است:

حضرت علی(ع) می‌فرماید: «وقتی شخص شراب آشامید مست می‌شود و وقتی مست شد هذیان می‌گوید و وقتی هذیان گفت افتراء می‌بندد پس دراین هنگام او را به مقدار حدّ افتراء زننده یعنی هشتاد ضربت تازیانه بزنید». و امام باقر(ع) فرمودند: «هر گاه شخص از نبیذ و شراب انگور مست شد هشتاد تازیانه باید بخورد».

بنابراین شراب طی چهار مرحله و به تدریج حرام شد:

۱. نحل / ۶۷؛ ۲. بقره / ۲۱۹؛ ۳. نساء / ۴۳؛ ۴. مائده / ۹۰؛ و حد آن در قرآن نیامده، بلکه در احادیث از امامان معصوم(ع) نقل شده است.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر

۱ـ تفسیر نور، محسن قرائتی، ج۳.

۲ـ من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ترجمه غفاری، ج۵، باب حد می‌گساری و….