پنج‌تن آل عبا
پنج‌تن آل عبا چه کسانی بودند و ماجرای آنچه بوده و در منابع روایی و همچنین قرآن و ادعیه چگونه یاد شده است؟
پنج‌تن آل عبا به پنج نفر از اهل بیت(ع) پیامبر اسلام حضرت محمد(ص) اطلاق می‌شود که در تاریخ اسلام از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. این پنج نفر عبارتند از: حضرت محمد(ص)، حضرت علی(ع)، حضرت فاطمه(س)، حضرت حسن(ع)، و حضرت حسین(ع). این شخصیت‌ها نه‌تنها در تاریخ اسلام بلکه در باورهای دینی مسلمانان، به‌ویژه شیعیان، جایگاهی بسیار رفیع دارند. پنج تن آل عبا در قرآن کریم و روایات پیامبر و اهل بیت، جایگاه معنوی و حقوقی ویژه‌ای دارند. آیه تطهیر (احزاب:۳۳) که در آن از تطهیر اهل بیت پیامبر سخن به میان آمده است، بیانگر فضیلت و پاکی ویژه این پنج نفر است. در این آیه، خداوند از اهل بیت پیامبر خواسته است که از هر گونه آلودگی دور بمانند، که نشان‌دهنده منزلت و جایگاه خاص آن‌ها در تاریخ اسلام است.
آیه تطهیر
آیه تطهیر در قرآن کریم، در سوره احزاب (آیه ۳۳)، به این‌گونه بیان شده است: ﴿إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّـهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا؛ همانا خدا می‌خواهد که از شما اهل بیت هر گونه آلودگی را دور کند و شما را تطهیر کند.﴾
این آیه در تفسیر و دیدگاه‌های بسیاری از علمای مسلمان، به‌ویژه شیعیان، به عنوان دلیلی بر تقدس و طهارت اهل بیت پیامبر مطرح شده است. در تفسیر آیه، بیشتر به «پنج تن آل عبا» اشاره می‌شود که شامل پیامبر اسلام حضرت محمد(ص)، حضرت علی(ع)، حضرت فاطمه(س)، حضرت حسن(ع)، و حضرت حسین(ع) می‌باشند.[۱]
در روايات اهل سنت نیز در حدود چهل طريق يافت ميشود كه بر اين نكته صحه گذاردهاند که این آین آیه در فضیلت رسول خدا(ص)، امیرمومنان(ع)، فاطمه(س)، حسن و حسین(ع) نازل شده است و از كساني چون ام‌سلمه، عايشه، ابي سعيد حذري، ابن عباس و عبداللّه بن جعفر اين روايات را نقل كرده‌اند؛ از جمله ترمذي، حاكم، ابن جرير، ابن منذر، ابن مردويه و بيهقي از ام سلمه نقل كرده‌اند كه گفت: پيامبر فاطمه علي، حسن و حسين در خانه من بودند كه آيه تطهير نازل شد. حضرت آنان را داخل عبايي كه بر دوشش بود قرار داد و فرمود: «بار خدايا اين جمع، اهل‌بيت من مي‌باشند. پس آلودگي را از آن‌ها دور بدار.»[۲]
ابن حجر هيثمي از علمای اهل سنت مي‌گويد: اين آيه منبع فضائل اهل‌بيت نبوي است براي اين‌كه حاوي درخشان‌ترين مناقب ايشان و شامل توجّه به شأن (رفيع) آنان است چرا كه با لفظ «انّما» آغاز مي‌گردد و «انّما» افاده حصر مي‌كند درباره اراده خداي متعال در منزه نمودن آنان از رجس و رجس نيز همان گناه است. اين آيه همچنين بيانگر اراده خداوند در تطهير اهل‌بيت از جميع خصوصيات اخلاقي و احوال مذموم است و اين‌كه در بعضي از طرق روايات نقل شده كه آتش و جهنم بر آنان حرام است همانا فائده اين تطهير مي‌باشد.[۳]
پنج تن آل عبا در روایات اهل سنت
روايت عايشه
مسلم در صحيح خود چنين مي‌گويد: حدثّنا ابوبكر بنُ أبي شيبه محمد بن عبدالله قالت: قالَتْ عائشه: خرجَ النبيُّ غداه و عليهِ فرطٌ مُرحّلٌ من شعر اسودَ. فجاءَ الحسن بن عليٍّ فادخلهُ ثمّ جاء الحسين فدخل معهُ ثُم جاءتْ فاطمه فأدخَلها، ثم جاء عليُّ فأدخلهُ، ثم قال: انّما يريد الله ليذهب عنكم الرّجس اهل البيتِ و يطهّركم تطهيراً؛ [۴]
مسلم گويد: از عايشه، روزي رسول خدا(ص) بيرون آمد و عبايي نقشدار كه از موي سياه بافته شده بود بر دوش داشت. ابتدا حضرت امام حسن مجتبي(ع) آمد و او را به زير عبا جاي داد، پس از او حسين آمد، او را هم به زير عبا جاي داد، پس فاطمه آمد و در زير عبا قرار گرفت، بعد علي آمد و او را هم همراه ديگران زير عبا، جاي داد و پس فرمود: «انّما يريد الله ليذهب عنكُم الرجس اهل البيت و يطهّركم تطهيراً»؛ اين روايت در سنن كبري، بيهقي،[۵] و تفسير طبري، ج۲۲، ص۵، و ابن كثير در تفسيرش، ج۳، ص۴۸۵ و سيوطي در الدر المنثور، ج۵، ص۱۹۸ ـ ۱۹۹ آورده‌اند.
روايت ام‌سلمه
بيهقي در كتاب سنن خود مي‌گويد: اَخبرنا ابوعبدالله الحافظ غيرمره... عن امّ سلمه قالَتْ: في بيتي اُنزلتْ (انّما يريدُ الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيراً) قالت؛ فأرسلَ رسول الله(ص) الي فاطمه و عليّ و الحسن و الحسين فقال: هؤلاء اهل بيتي و في حديث القاضي و اسّلمي: «هؤلاءِ اهلي» قالت: فقلتُ: يا رسول الله أما اَنَا من اهلِ اليسر، قال: «بلي ان شاء‌الله تعالي».[۶]
ام سلمه مي‌گويد: هنگامي كه آيه تطهير نازل شد رسول خدا(ص) علي و فاطمه و حسن و حسين را فراخواند و بر آنان كسائي، ردائي پوشاند. پس به رسول خدا(ص) گفتم: يارسول الله آيا من هم از شمايم، فرمود: تو از اهل بيت من نيستي، ولي بر خير و خوبي مي‌باشي ان شاء الله. اين روايت را حاكم در مستدرك خويش آورده است.[۷]
روايت زید بن ارقم
مسلم در صحيح خود چنين روايت مي‌كند از صحابي پيامبر زيد بن ارقم به هنگامي كه سؤال شد، اهل بيت كيانند؟ آيا زنان پيامبرند؟ گفت: نه به ذات حق قسم! زن زماني از روزگار را همراه شوهرش مي‌ماند و سپس مرد او را طلاق مي‌دهد و زن هم، به خانه پدر و اقوامش بر مي‌گردد. در حالي كه اهل بيت پيامبر كساني هستند كه رشته اصيل خويشاوندي با او دارند، و فاميل وي هستند كه صدقه بر آنان حرام است.[۸]
مصداق‌‌های حدیث کساء
ماجرای پنج تن آل عبا و حدیث کساء از احادیث و روایات مهم اسلامی است که به‌ویژه در منابع شیعی جایگاه برجسته‌ای دارد. این ماجرا در روایات مختلف با اندکی تفاوت آمده و مربوط به حادثه‌ای است که در آن پیامبر اسلام(ص)، حضرت علی(ع)، حضرت فاطمه(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) زیر عبایی (کساء) قرار گرفتند و از طرف خداوند، به‌عنوان اهل بیت پیامبر و پاک شمرده شدند.[۹]
بر اساس این آیه، خداوند اهل بیت پیامبر را پاک و مصون از هرگونه ناپاکی معرفی کرد. در برخی روایات آمده است که پیامبر اسلام پس از نزول این آیه دست به دعا برداشته و برای اهل بیت خویش طلب پاکی و رحمت کرده‌اند. این واقعه را شیعیان نشانه‌ای از برتری و جایگاه خاص اهل بیت(ع) و تعیین آنان به‌عنوان راهنمایان دینی و معنوی می‌دانند.[۱۰]
در کتاب‌های معتبر روایی اهل سنت نیز آمده که مراد از اهل بیت، رسولخدا، علی بن ابی طالب، فاطمه زهرا، حسن و حسین هستند که در زیر کساء جمع شده بودند و آیه تطهیر در شأن آن‌ها نازل گشت؛ از جمله: مسند احمد نوشته احمد بن حنبل امام حنبلی های اهل سنت؛ صحیح مسلم نوشته مسلم نیسابوری؛ سنن الترمذی نوشته محمد بن عیسی ترمذی؛ المستدرک نوشته حاکم نیسابوری؛ خصائص امیر المؤمنین نوشته عبدالرحمن احمد نسائی شافعی و کتب دیگری از اهل سنت که خود اهل سنت در برخی از این روایات، حدیث کساء را فضیلتی بزرگ برای اهل بیت دانسته‌اند.
حضرت محمد
حضرت محمد(ص)، پیامبر اسلام و بنیان‌گذار دین اسلام، برای مسلمانان نه‌تنها یک پیشوای دینی، بلکه یک الگوی اخلاقی و معنوی است. او در ۱۲ ربیع‌الاول سال ۵۷۰ میلادی در مکه به دنیا آمد و در سن ۴۰ سالگی به پیامبری منصوب شد. وی در طول ۲۳ سال پیامبری، با آموزه‌های وحیانی که به او داده شد، اسلام را به‌عنوان دین جهانی به مردم معرفی کرد.[۱۱]
پیامبر اسلام در بسیاری از احادیث از اهل بیت خود به‌ویژه حضرت علی(ع)، حضرت فاطمه(س)، حضرت حسن(ع)، و حضرت حسین(ع) یاد کرده است و رابطه خاصی با این پنج نفر داشته است. در بسیاری از روایات، پیامبر(ص) اهل بیت خود را به عنوان «یازده چراغ هدایت» معرفی کرده است.[۱۲][یادداشت ۱] از دیدگاه مسلمانان، حضرت محمد(ص) انسان کامل و بهترین الگوی اخلاقی و دینی است و تمام مسلمانان وظیفه دارند که آموزه‌های ایشان را در زندگی روزمره خود به کار بندند.[یادداشت ۲]
امام علی
حضرت علی(ع)، امام اول شیعیان، پسر عموی پیامبر اسلام حضرت محمد(ص) و همسر حضرت فاطمه(س) است. علی(ع) در تمامی میدان‌های جنگ، به‌ویژه در جنگ‌های بدر، احد و خندق، نقش مؤثری ایفا کرد و به‌عنوان یکی از بهترین و شجاع‌ترین جنگجویان اسلام شناخته می‌شود. حضرت علی به دلیل شجاعت، حکمت، عدالت و دیانتش در تاریخ اسلام جایگاه ویژه‌ای دارد. او نخستین فردی است که پس از پیامبر اسلام در دیدگاه شیعیان به‌عنوان امام شناخته می‌شود[یادداشت ۳] و در طول زندگی‌اش همیشه از آموزه‌های پیامبر پیروی کرد. در روز غدیر خم، پیامبر اسلام در مراسمی رسمی اعلام کرد که علی(ع) پس از او ولی و جانشین او خواهد بود.[۱۳]
حضرت فاطمه
حضرت فاطمه(س)، دختر پیامبر اسلام حضرت محمد(ص) و همسر حضرت علی(ع)، در تاریخ اسلام به‌عنوان نمونه‌ای از زنان بافضیلت و الهی شناخته می‌شود. او در برابر سختی‌ها و مشکلات زندگی، همواره ثابت‌قدم و مقاوم بود. حضرت فاطمه به عنوان مادر دو امام بزرگ، حضرت حسن(ع) و حضرت حسین(ع)، در تاریخ اسلام نقشی برجسته ایفا کرد. ایشان در پی شهادت پدر بزرگوارش، پیامبر اسلام، در حمایت از همسر و فرزندانش نقش مهمی ایفا کرد. روایات مختلفی درباره مقام و فضیلت حضرت فاطمه وجود دارد و او یکی از بزرگترین زنان تاریخ اسلام به‌شمار می‌رود.[۱۴]
امام حسن
حضرت حسن(ع)، امام دوم شیعیان، در تاریخ اسلام به‌عنوان یک شخصیت بزرگ، فاضل و متقی شناخته می‌شود. او در کودکی در کنار پدر و مادرش در مکه و مدینه پرورش یافت و پس از شهادت پدرش امام علی(ع)، به‌عنوان امام مسلمانان منصوب شد. ایشان در دوران کوتاه امامتش، به‌ویژه در مواجهه با فتنهٔ معاویه و جنگ‌های داخلی، نقش بزرگی در حفظ وحدت مسلمانان ایفا کرد. او نهایتاً در پی فشارها و تهدیدهای سیاسی، صلح را با معاویه پذیرفت تا خون مسلمانان محفوظ بماند.[۱۵]
امام حسین
حضرت حسین(ع)، امام سوم شیعیان، بزرگترین شخصیت تاریخ اسلام در مبارزه برای عدالت و آزادی است. او در واقعه عاشورا در کربلا، در برابر ظلم یزید قیام کرد و با فدای جان خود، پیام مقاومت و دفاع از اصول انسانی را به دنیا رساند. شهادت حضرت حسین(ع) در کربلا در ۶۱ هجری، یکی از مهم‌ترین حوادث تاریخ اسلام است که تأثیر عمیقی بر تاریخ مسلمانان داشته است.[۱۶]
پس از صلح امام حسن(ع) و معاویه، بنی‌امیه تلاش کرد تا سلطه خود را بر جهان اسلام تثبیت کند. یزید که پس از معاویه به خلافت رسید، با فساد، بی‌عدالتی، و پایمال کردن اصول اسلامی، وضعیت نگران‌کننده‌ای را ایجاد کرده بود. یزید از امام حسین(ع) درخواست بیعت کرد، اما امام به دلیل ناسازگاری با سیره و رفتار غیر اسلامی یزید، بیعت با او را نپذیرفت. امام حسین(ع) در نامه‌ای به برادر خود محمد بن حنفیه، دلیل قیام خود را اصلاح امت و بازگشت به آموزه‌های پیامبر اسلام و امیرالمؤمنین علی(ع) بیان می‌کند: «من برای ایجاد اصلاح در امت جدم و امر به معروف و نهی از منکر قیام کرده‌ام.»[۱۷]
منابع
- ↑ طباطبایی، محمدحسین (۱۳۷۲). المیزان فی تفسیر القرآن. ج۱۹. قم: انتشارات اسلامی. ص۳۴۶-۳۴۸.
- ↑ آلوسي، محمود بن عبدالله، في تفسير القرآن العظيم و السبع المثاني ، ج۲۲، ص۱۴.
- ↑ احمد بن حجر هيثمي، الصواعق المحرقه في الرد علي اهل البدع و الزندقه، بيروت، دارالكتب العلميه، ۱۴۱۴ق/ ۱۹۹۳ م، ص۲۲۳.
- ↑ قشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحيح مسلم، بيروت، احياء التراث العربي ج۴، ص۱۸۸۳.
- ↑ بیهقی، احمد بن الحسين، السنن البيهقي، بیروت، دار الفكر، ج۲، ص۵۱۲.
- ↑ سنن بيهقي، پیشین، ج۲، ص۵۱۴.
- ↑ رک: مستدرك علي الصحيحين، پیشین، ج۳، ص۱۵۸.
- ↑ ر.ك: صحيح مسلم، پیشین، ج۴، ص۱۸۸۳.
- ↑ طبسی، محمدجواد (۱۳۸۲). تاریخ اهل بیت. ج۱. قم: انتشارات دلیل ما. ص۱۰۲.
- ↑ طبسی، محمدجواد (۱۳۸۲). تاریخ اهل بیت. ج۱. قم: انتشارات دلیل ما. ص۱۰۴.
- ↑ بازماندگان، مهدی (۱۳۷۶). محمد رسول‌الله. تهران: انتشارات الهدی. ص۱۲۰.
- ↑ دینوری، ابن قتیبه (۱۴۱۸). عیون الاخبار. ج۱. بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون. ص۵۹.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۹۰). علی، امام اول شیعیان. قم: موسسه امام علی. ص۳۴.
- ↑ طباطبایی، سید محمدحسین (۱۳۷۵). فاطمه الزهرا، شخصیت و سیره. تهران: انتشارات اسلامی. ص۲۲.
- ↑ حائری، کاظم. زندگی حضرت حسن. تهران: انتشارات فرهنگی کوثر. ص۲۹.
- ↑ مطهری، مرتضی (۱۳۸۹). زندگی و قیام عاشورا. قم: صدرا. ص۱۱.
- ↑ مطهری، مرتضی (۱۳۸۹). زندگی و قیام عاشورا. قم: صدرا. ص۱۱.
یادداشت‌ها
- ↑ الإمامُ الحسینُ علیه السلام: دَخَلتُ عَلی رسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله وَعِندَهُ أبی ابنُ کَعبٍ، فَقالَ لی رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله مَرحَبا بِکَ یا أبا عَبدِاللّهِ، یا زَینَ السَمَواتِ وَالأرَضینَ، قالَ لَهُ أبَیٌّ: وَکَیفَ یَکونُ یا رسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله زَینُ السَّماواتِ وَالأرَضینَ أحَدٌ غَیرُکَ ؟! قالَ: یا أبَیُّ وَالَّذی بَعَثَنی بِالحَقِّ نَبیّا إنَّ الحُسَینَ بنَ عَلیٍّ فی السَّماءِ أکبَرُ مِنهُ فی الأرضِ، وَ إنَّهُ لَمَکتوبٌ عَن یَمینِ عَرشِ اللّهِ عزّ وجلّ: مِصباحُ هُدیً وَ سَفینَةُ نَجاةٍ وَ إمامٌ غَیرُ وَهنٍ وَ عِزٌّ وَ فَخرٌ وَ عَلَمٌ وَ ذُخرٌ. امام حسین علیه السلام: بر رسول خدا صلی الله علیه و آله وارد شدم. ابن ابی کعب در خدمت ایشان بود. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به من فرمود: خوش آمدی ای ابا عبداللّه، ای زیور آسمانها و زمینها! ابن کعب به پیامبر عرض کرد: ای رسول خدا! چگونه ممکن است کسی غیر از شما زیور آسمانها و زمینها باشد؟! پیامبر فرمود: ای ابن کعب! سوگند به آن کسی که بحق مرا به پیامبری برانگیخت، مقام و منزلت حسین بن علی در آسمان، بالاتر از منزلت او در زمین است. در سمت راست عرش خداوند عز و جل نوشته شده است: (حسین) چراغ هدایت و کشتی نجات و امامی سستی ناپذیر، با عزّت، افتخارآفرین، راهنما، و ذخیره (ای گرانبها) است. عیون اخبارالرضا، جلد۱، صفحه ۵۹
- ↑ لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کَانَ یَرْجُو اللَّهَ وَالْیَوْمَ الْآخِرَ وَذَکَرَ اللَّهَ کَثِیرًا قطعاً برای شما در [اقتدا به] رسول خدا سرمشقی نیکوست: برای آن کس که به خدا و روز بازپسین امید دارد و خدا را فراوان یاد می‌کند. احزاب:۲۱
- ↑ الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلَامَ دِینًا امروز دین شما را برایتان کامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانیدم. مائده:۳