نهی از زیاد سوال پرسیدن از عالم و شبهه عدم پاسخ‌گویی

سؤال

امام علی(ع) و امام صادق(ع) در حدیثی فرموده‌اند که «یکی از حقوق عالم بر تو این است که زیاد از حد پرسش نکنی و در پی مخالفت با او مگو فلانی چنین و چنان گفت.» با وجود این حدیث این سوال پیش می‌آید که اگر شاگرد پرسش نکند شبهات او حل نمی‌شود و چرا نباید آراء صاحب نظران را برای استاد آورد؟

نهی از زیاد سوال پرسیدن از عالم در منابع روایی از امام صادق(ع) نقل شده که امیرمومنان چنین می‌فرمود:

« إنّ مِنْ حقِّ العالمِ علیْک أنْ لاتکثُرَ علیه السؤالَ

از جمله حقوق عالم برتو این است که زیاد از او سؤال نکنی.

»

پرسش‌گری به چند نوع تقسیم شده است:

• سوال برای مسخره کردن و رسوا نمودن شخص در صورت ناتوان بودن از پاسخ‌گویی، این نوع سوال نهی شده است؛
• سوال برای امتحان کردن شخص، مانند سوال استاد از شاگرد که جهت امتحان کردن و پی‌بردن به آگاهی او بر مسائل درسی است؛
• سوال جهت حل مسائل و مشکلات علمی و افزودن به معلومات.

دو نوع سؤال پرسیدن اخیر نه تنها مشکلی ندارد بلکه توصیه و سفارش شده است؛ خداوند در قرآن خداوند تأکید کرده که درباره چیزی که آگاهی ندارید از اهل ذکر بپرسید: ﴿فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ﴾ در روایات اسلامی هم وارد شده چیزی را که نمی‌دانید سؤال کنید، از پیامبر(ص) نقل شده که فرمود: «اَلْعِلْمُ خَزَائِنُ وَ مَفَاتِيحُهُ السُّؤَالُ؛ علم در مخزن‌هایی است و کلید آن سؤال کردن است.» امام علی(ع) در جواب کسی که گفته بود: از شما در مورد چیزهایی سؤال دارم، فرمود: «سَلْ تَفَقُّهاً وَ لَا تَسْأَلْ تَعَنُّتاً؛ سؤال کن برای فهمیدن نه این که برای عاجز کردن.» روش اصحاب پیامبر(ص) و ائمه(ع) نیز چنین بوده که از ایشان سوال می‌کردند، علامه مجلسی در کتاب بحار الانوار در مورد سلمان فارسی نقل می‌کند: «سلمان فارسی از پیامبر اسلام زیاد سؤال می‌کرد.» با توجه به سیره امامان معصوم(ع) و یاران ایشان و پس از دوران اهل بیت(ع) در میان علما و شاگردان‌شان، سؤال کردن برای فهمیدن هیچ‌گونه ایرادی نداشته، بلکه کاری پسندیده بوده و در مقابل نپرسیدن و در جهل و نادانی ماندن، نقص به حساب آمده است.

سوال پرسیدن شخص در اموری که به آن علم ندارد حکمی عقلی است، زیرا عقل می‌گوید کسی که نمی‌داند باید از کسی که می‌داند بپرسد و در اصطلاح رجوع جاهل به عالم در مسائلی که نمی‌داند حکم عقلی است؛ بنابراین سؤال کردن زیاد شاگرد از استاد اگر به قصد یادگیری باشد، مشمول حدیث نهی از زیاد سؤال پرسیدن نیست و نشانه عدم پاسخ‌گویی علما شمرده نشده است، اما اگر برای اذیت و آزار باشد، کار درستی نبوده و این عمل مذمت و نهی شده است.