بررسی روایت نزول سوره توحید برای آخرالزمان

سؤال

در روایتی بیان شده که: «سوره توحید برای آخرالزمان نازل شده است.» آیا این روایت صحت دارد؟ دلیل صحت روایت چیست؟

روایت نزول سوره توحید برای آخرالزمان روایتی است از امام سجاد(ع)، که به گمان برخی، معارف سوره توحید را دارای عمقی می‌شمرد که عالمانی در آخرالزمان توانایی فهم آن را خواهند یافت.

«إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَلِمَ أَنَّهُ يَكُونُ فِي آخِرِ الزَّمَانِ أَقْوَامٌ‏ مُتَعَمِّقُونَ‏ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى‏: «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» وَ الْآيَاتِ مِنْ سُورَةِ الْحَدِيدِ إِلَى قَوْلِهِ‏: «وَ هُوَ عَلِيمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ» فَمَنْ رَامَ وَرَاءَ ذَلِكَ فَقَدْ هَلَكَ؛ خداوند متعال می‌دانست که در آخرالزمان اقوامی می‌آیند که در مسائل تعمق و دقت می‌کنند؛ سوره توحید و آیات آغاز سوره حدید، را نازل کرد؛ پس هر کس ماورای آن را طالب باشد هلاک می‌شود»

برخی از عالمان شیعه از این روایت برداشت‌های عرفانی کرده و منظور امام(ع) از واژه «متعمقون» در این روایت را بزرگان اهل معرفت دانسته‌اند. ملاصدرا، فیلسوف شیعه و بنیانگذار حکمت متعالیه، با دیدن این روایت ابراز شادی می‌کند و سجده شکر به‌جا آورده می‌آورد؛ زیرا این روایت را بشارتی برای اهل تفکر در معارف عمیق الهی می‌پندارد.

در مقابل برخی برداشت بزرگان اهل معرفت از معنای «تعمق» در این روایت را نادرست خوانده‌اند و معنای تعمق را افراط، تندروى و خارج‌شدن از مرز اعتدال دانسته‌اند و آخر روایت که فرمود: «پس هر کس ماورای آن را طالب باشد هلاک می‌شود.» دلالت بر این دارد که در صفات و ذات الهی باید به آیات و روایات مراجعه کرد و از تعمق در این امور پرهیز کرد.. علامه مجلسی نیز معنای روایت را در نفی و نقد تعمق در ذات الهی دانسته‌ است.

برخی معتقدند این حدیث به معنای مختص بودن این آیات برای افراد آخرالزمان و اینکه مردم پیش از آن بهره‌ای از آن‌ها ندارند، نیست؛ بلکه دلالت بر این دارد که مردم آخرالزمان بهتر و بیشتر از این آیات استفاده می‌کنند. زیرا هیچ‌یک از آیات قرآن مخصوص برهه خاصی از زمان نیست، بلکه مخصوص تمام افراد در تمام اعصار است.