افول اسلام در اسپانیا
عده ای از علمای اسلام اسپانیایی بودند (معاصرخلافت اسلامی) ولی چرا اکنون در آنجا از اسلام خبری نیست؟
اسلام در سال ۹۲ق توسط خلفای اموی وارد سرزمین‌های اندلس (اسپانیای امروزی) شد و در طول ۸۰۰ سال حضور مسلمانان در این منطقه، عالمان زیادی به جهان اسلام معرفی شدند. از سال ۴۲۲ق با ضعیف شدن حکومت اموی و نبود حاکمی قدرتمند، حکومت ملوک الطوایفی شکل گرفت. همین امر سبب شد تا مسیحیان به سرزمین‌های اسلامی حمله کرده و پس از مدتی با امضای قراردادی با زمامدار وقت، پایتخت مسلمانان را فتح کنند. مسیحیان با آتش زدن کتاب‌های مسلمانان و کشتار و اخراج آنها از اسپانیا زمینه را برای نابودی اسلام در آن سرزمین فراهم کردند.
برخی از محققان دلایل فرهنگی سیاسی مختلفی را برای شکست مسلمانان مطرح کرده‌اند از جمله: دور بودن و جدا بودن از مرکز اسلام، بی‌لیاقتی و بی‌کفایتی خلفای اموی، تجزیه حکومت اسلامی، پیدایش سه قطب قدرت و سه خلیفه همزمان (قرطبه، قاهره، بغداد) در بین مسلمین، تقسیم‌بندی و اسکان عشایر و ملت‌های مسلمان در هر بخش و استان و فروش باغات و زمین‌های کشاورزی به مسیحیان.
فتح اندلس توسط مسلمانان
آندلس شبه جزیره‌ای مربع شکل است که امروزه به دو کشور اسپانیا و پرتغال تقسیم شده است. در سال ۹۲ق، ولید بن عبدالملک ششمین خلیفه اموی شش، تا دوازده هزار نفر را به آندلس فرستاد. آنها از طریق دریا وارد آندلس شده و آنجا را فتح کردند. با تسلط مسلمانان بر اندلس علم و دانش در اروپا رونق فراوانی گرفت و در طول ۸۰۰ سال حکومت مسلمانان بر آندلس، اندیشمندان و عالمانی در صحنه اجتماعی و سیاسی ظاهر شدند؛ از جمله ابن طفیل، ابن رشد، ابن ماجه و … امراء و خلفای اندلس ۱۴ تن بودند که از سال ۱۳۸ق تا ۴۲۲ق حکومت کردند.
حمله مسیحیان
از سال ۴۲۲ق تا ۸۹۷ق مناطق مختلف آندلس تحت حکومت ملوک الطوایفی بود؛ تا اینکه فردیناند مسیحی به اطراف غرناطه حمله کرد و دست به کشتار و آتش‌سوزی زد، فردیناند با بی‌رحمی راه آذوقه و خواربار مسلمانان را بست و از این روی ابوعبدالله زمامدار وقت غرناطه برخلاف نظر سردار خود موسی بن غسان که مقاومت در مقابل دشمن را توصیه می‌کرد، در سال ۸۹۷ق پیمانی با شاه مسیحی امضاء کرد و پایتخت تسلیم مسیحیان گردید.[۱]
گفته می‌شود چون ابو عبدالله، غرناطه را ترک کرد، در بلندی‌های شهر نگاهی حسرت بار به شهر کرد و گریست. مادرش گفت: همانند زنان گریه کن، برای سلطنت ضایع شده‌ای که مردانه از آن حفاظت نکردی.[۲]
در سال ۱۴۹۹م توسط کاردینال قدرتمند حیمزد و سپس نروس کتاب‌های اسلامی سوزانده شد و تغییر عقیده دینی از اسلام به مسیحیت اجباری گردید و در سال ۱۵۰۲م مسلمانان را بین پذیرش مسیحیت و تبعید مخیّر کردند و در سال‌های ۱۵۲۵ق تا ۱۵۲۶ق اقداماتی نظیر آن در سایر شهرها علیه مسلمین اجرا شد.[۳]
آنان مسلمانان را مجبور به قبول مسیحیت کردند و آن‌گاه به بهانه نفاق به محکمه تفتیش عقائد «انگزیسیون» کشاندند. کاردینال زیمنس، اسقف طلیطله به کشتار همه اعراب غیر مسیحی به همراه زن و فرزند آنها رأی داد. او همچنین هشتاد تا صد هزار جلد کتاب مسلمانان را آتش زد، راهبی به نام بلدا می‌گفت: «اعراب مسیحی شده هم منافق‌اند و باید کشته شوند.» در سال ۱۶۱۰م فیلیپ دوم حکم اخراج همه مسلمانان را صادر کرد، در عرض یک ماه یک میلیون مسلمان از آندلس رانده شدند. آورده‌اند که در یک مسافرت جمعی مسلمانان از اسپانیا به آفریقا صد هزار نفر کشته شدند. با فتح فردیناند در سال ۱۴۹۲م تا ۱۶۱۰م سه میلیون نفر از جمعیت اسپانیا کاسته شد.[۴]
زمینه‌های شکست مسلمانان
محققان زمینه‌ها و عوامل زیربنایی سقوط دولت مسلمانان در اسپانیا را چنین مطرح کرده‌اند:
سیاسی، جغرافیایی
- بی‌لیاقتی و بی‌کفایتی خلفای اموی.
- خیانت زمامداران و وزرای بی‌تعهد اندلس نسبت به اسلام و وطن اسلامی جدید.
- دور بودن و جدا بودن از مرکز اسلام.
- تجزیه حکومت اسلامی.
- نژادپرستی حاکمان عرب آندلس و تحقیر مسلمانان دیگر.
- پیدایش سه قطب قدرت و سه خلیفه همزمان (قرطبه، قاهره، بغداد) در بین مسلمین.
- تقسیم‌بندی و اسکان عشایر و ملت‌های مسلمان در هر بخش و استان.
- فروش باغات و زمین‌های کشاورزی به مسیحیان.[۵]
اجتماعی، فرهنگی
- تهاجم فرهنگی و دادن آزادی بی‌حد به کشیشان مسیحی در تبلیغات دینی و سرازیر شدن مبلغان و مبشّران مسیحی روم و اروپا به اسپانیا.
- نفوذ فکری، فرهنگی مسیحیان در فرهنگ مسلمانان و تأسیس دانشگاه و مدارس مسیحی در عصر ملوک الطوایفی.
- عدم نقش آفرینی عالمان مسلمان در جلوگیری از انحرافات سیاسی و اجتماعی و اخلاقی.
- ازدواج‌های امراء و حکام و … با زنان و دختران فرنگی و اسپانیایی و پر شدن حرم‌سراها از زنان مسیحی.
- توجه حکام به عیاشی و خوش‌گذرانی.
- کم‌توجهی عامّه مسلمانان به اسلام و امور فرهنگی.
- اشاعه می‌خوارگی و شهوت‌رانی در بین جوانان مسلمان توسط ایادی کلیسا.
مطالعه بیشتر
- صحنه‌های تکان دهنده تاریخ نوشته عبدالله عدنان و ترجمه علی دوانی.
- تاریخ حکومت مسلمین در اسپانیا نوشته محمّد ابراهیم آیتی.
منابع
- ↑ حسنی، علی اکبر، تاریخ تحلیلی و سیاسی اسلام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اوّل، ۱۳۷۹، ج۲، ص۳۴۴.
- ↑ آیتی، محمّد ابراهیم، آندلس یا تاریخ حکومت مسلمین در اروپا، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، ۱۳۶۳، ص۷۰۹.
- ↑ وات، مونتگومری، اسپانیای اسلامی، ترجمه محمّد علی طالقانی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۹، چاپ اوّل، ص۱۷۹.
- ↑ حسنی، علی اکبر، تاریخ تحلیلی و سیاسی اسلام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اوّل، ۱۳۷۹، ج۲، ص۳۴۷.
- ↑ همان، ص۳۶۰.