وجود جهانی دیگر پس از آخرت
بعد از برپا شدن قیامت و رفتن انسانها به بهشت و جهنم، آیا دوباره دنیای دیگری ایجاد میشود یا خیر؟
خلقت جهانی جدید پس از پایان این دنیا، در برخی روایات و آیات قرآن و در کلام برخی علما و مفسرین مورد اشاره قرار گرفته است که خداوند، نه تنها جهانی جدید خلق میکند، بلکه هزاران عالم، قبل از عالم دنیا، خلق کرده که فانی شدهاند.
خلق عالم جدید
یکی از آیات با موضوع خلق عالمهای جدید، آیه ۱۵ سوره ق است که در آن آمده است:﴿أَفَعَیِینَا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ بَلْ هُمْ فِی لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِیدٍ؛ آیا ما از آفرینش نخستین عاجز ماندیم؟! ولی آنها (با این همه دلایل روشن) باز در آفرینش جدید تردید دارند.﴾(ق:۱۵)
جابر بن یزید میگوید از امام باقر(ع) دربارهٔ این آیه پرسیدم که خداوند فرموده است: «﴿أفعیینا بالخلق الأول بل هم فی لبس من خلق جدید﴾ حضرت فرمود که ای جابر تأویل این آیه آنست که خدای عزوجل چون این خلق و این عالم را نیست و نابود گرداند و اهل بهشت را در بهشت و اهل دوزخ را در دوزخ ساکن کند عالمی را غیر از این عالم تازه خلق کند و خلقی را تازه بیافریند بینرها و مادهها که او را بپرستند و توحید او کنند. و زمینی غیر از این زمین را آفریده که قدرت تحمّل آنها را داشته باشد و آسمانی غیر از این آسمان که بر آنها سایه انداختهاند. شاید تو گمان میکنی که خداوند تنها همین دنیا را آفریده است و خیال میکنی که خداوند بشری بهجز شما را خلق نکرده است. بله، به خدا قسم که خداوند هزاران هزار جهان و هزاران هزار انسان آفریده است و تو در پایان آن جهانها و انسانها میباشی.»[۱]
علامه مجلسی بعد از نقل روایت، مینویسند: «بدان که این احادیث را اکابر محدثین در کتب معتبره ایراد کردهاند و متکلمان امامیه متعرض این مطلب بنفی و اثبات نشدهاند و منافات با ادله عقلیه و اصول قطعیه ندارد و اما بحدی نرسیده است که مورث قطع و جزم باشد و اخبار بسیار وارد شده است که امور غریبه و احادیث عجیبه که از ما بشما برسد و عقل شما از قبول آنها امتناع کند مبادرت برد و انکار منمائید و تکذیب قائل آنها مکنید و تأویلش را بما رد کنید پس انکار اینها نمیکنیم و جزم بوقوعش نمیکنیم و در مرتبه تجویر و احتمال میگذاریم.»[۲]
آیت الله جوادی در اینباره میفرمایند: «پس از برپا شدن قیامت و سپری شدن دوران نسل کنونی بشر، ذات اقدس الهی دیگربار آسمان، زمین و انسانی میآفریند و این سلسله ادامه خواهد یافت… حضرت میفرماید: حقیقت و تاویل این آیه آن است که خدای عزوجل آنگاه که عالم کنونی را فانی کرده و از بین برد عالمی دیگر غیر از این عالم و نسل دیگری غیر از این نسل میآفریند، بی آنکه نخستین پدر و مادر آنها فرزند پدر و مادری باشند… فیض حق مستمر و دائم است و نشئه طبیعت هم پیوسته برای تکامل آماده است و هر کس هم به جایی میرسد، از این دالان طبیعت گذر میکند، پس نشئه طبیعت به لحاظ شخصی زوالپذیر و به لحاظ نوعی باقی است.»[۳]
تبدیل زمین، به زمینی دیگر
یکی دیگر از آیات قرآن در خصوص تغییرات پس از قیامت در عوالم هستی، آیه﴿یَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْضِ وَالسَّمَاوَاتُ ۖ وَبَرَزُوا لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ﴾(ابراهیم:۴۸) است. محمد بن مسلم گوید از امام باقر(ع) شنیدم میفرمود: «خدای عزوجل از آن هنگامی که زمین را آفریده هفت دسته از دانایان و خردمندان را که فرزند آدم ابوالبشر نبودند در آن جا داده، همه آنان را هم از روی زمین آفرید و هر دستهای را پس از دیگری در عصر خود در آن جا داد. سپس خدای عزوجل آدمی که پدر این بشر موجود است آفرید و نژادش را از وی پدیدآورد به خدا از روزی که خدا بهشت را آفریده مورد استفاده مؤمنان بوده و از آن روزی که دوزخ را آفریده در کار عذاب کافرین گنهکار بوده شاید عقیدهٔ شماها این باشد که چون روز قیامت شد و خدا بدنهای اهل بهشت را با روحشان به بهشت برد و بدنهای دوزخیان را با روحشان در آتش برد دیگر کسی نیست که در زمین او را بپرستد و به یگانگی و بزرگی بستاید. آری به خدا خلقی دیگر بدون وسیله ماده و نر بیافریند که او را بپرستند و به یگانگی ستایش کنند و برای آنان زمینی بیافریند که آنان را حمل کند، و آسمانی که بر آنها سایبان باشد، آیا خداوند نفرموده؛ ﴿یَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْضِ وَالسَّمَاوَاتُ ۖ وَبَرَزُوا لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ﴾ و در آیه؛﴿أفعیینا بالخلق الأول بل هم فی لبس من خلق جدید﴾»[۴]
آیت الله جوادی آملی در شرح این روایت مینویسند: «امام باقر(ع) طبق این نقل، از اطلاق آیه استفاده میکنند تا نادرستی پندار انقراض کل جهان طبیعت پس از انقراض دنیا را بنمایانند. خداوند، آسمان و زمینی دیگر میآفریند تا عبادت و تعظیم خداوند تداوم یابد: «يخلق لهم أرضاً تحملهم و سماءً تظلّهم» چون زمین و آسمانی که ما در آن زندگی میکنیم به همراه ما به قیامت میآید تا شهادت دهد و شفاعت -زمین، مسجد، حرم… - یا شکایت کند.»[۵] علامه مجلسی نیز تصریح میکنند که: «مراد این، خلقتی است که بعد از قیامت خواهد شد.»[۶]
ظهور اسماء الهی
امام خمینی دلیلی برای شروع دورهای جدید، بعد از برچیده شدن تمام تعینات، مطرح میکنند که پس از حکومت و ظهور اسمای «مالک» و «قهار» و برپایی قیامت، به همراه ظهور اسماء «رحیم» و «ربّ» که ملازم با رساندن تمام موجودات به کمال شایسته هر یک و اتمام سلسله صعودی و تکمیل دایره وجود و رجوع انتها به ابتداست، باز هم اسم «رحمن» سلسله نزولی دیگری را ظاهر خواهد و این تکرار ادوار از ازل تا ابد خواهد بود و بدین ترتیب، خرابی یکی از ادوار، موجب پایان حکومت اسماء و تعطیلی آنها نیست و سلطنت اسماء همچنان باقی خواهد بود؛ لذا امام خمینی میگویند: «خرابی و زوال دنیا، منافی بقای سلطنت اسماء در عالم ملک نیست؛ چرا که رحمانیت و رحیمیت و ربوبیت و مالکیتی که در آغاز کتاب الهی ذکر شده، از اسمای محیط است که دائماً در تجلی هستند.»[۷]
ملاصدرا نیز این موضوع را به فیاض بودن خداوند نیز نسبت میدهد؛ زیرا ذات باری تعالی دارای فیضی دائم است که پیوسته بر مخلوقات در ابد و ازل افاضه و عطا میکنند.[۸]
مطالعه بیشتر
- مقاله؛ نفیسه مصطفوی، نظریه ادوار و اکوار از فیزیک تا متافیزیک با رویکردی بر اندیشههای ابن عربی و امام خمینی، نشریه متین
منابع
- ↑ ابن بابویه القمّی، محمّد بن علی (۱۳۶۲). الخصال. ج۲. قم: جامعه مدرسین. ص۶۵۲.
- ↑ مجلسی، محمّد باقر. حق الیقین. ج۲. انتشارات اسلامیه. ص۶۳۳.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله. تفسیر تسنیم. ج۱۷. قم: نشر اسراء. ص۱۸۵-۱۸۶.
- ↑ ابن بابویه القمّی، محمّد بن علی (۱۳۶۲). الخصال. ج۲. قم: جامعه مدرسین. ص۶۵۲.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله. تفسیر تسنیم. ج۱۷. قم: نشر اسراء. ص۱۸۵-۱۸۶.
- ↑ مجلسی، محمّد باقر. حق الیقین. ج۲. انتشارات اسلامیه. ص۶۳۳.
- ↑ خمینی، سید روحالله (۱۴۱۰). تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس. قم: دفتر تبلیغات اسلامی. ص۶۶.
- ↑ صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۹۸۱). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. ج۷. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. ص۳۲۸.