دعا در نهج‌البلاغه
جایگاه دعا در نهج البلاغه چیست؟
دعا در نهج‌البلاغه از چند زاویه مورد دیده شده است: اهمیت دعا کردن در درگاه الهی. دعا در همه شرایط (در سختی، در آسایش، در مسافرت، در جنگ و …). خواص و آثار دعا در زندگی بشریت. شرایط دعا (اخلاص، ستایش خداوند، صلوات بر محمد و آل محمد، تلاش برای حل گرفتاری). خواسته‌های دعا کننده (اصلاح دین و دنیا، خیرش پاینده، هدایت، استقامت در دین، مغفرت، همراهی با نیکان، دوری از فقر، مددجوئی از خداوند علیه ظالمان و …).
اهمیت دعا در نهج البلاغه
دعا ارتباط عبد با پروردگار خود می‌باشد؛ اما اذن وجود این ارتباط[۱] و اجابت دعا[۲] به دست پروردگار می‌باشد. وجود این ارتباط آنقدر پراهمیت است که خداوند به آن دستور فرموده و بندگان مأمور به انجام آن می‌باشند: «وَأَمَرَكَ أَنْ تَسْأَلَهُ؛ و خدا به تو دستور داده است تا از او بخواهی.»[۳]
- دعا مظهر بنده‌نوازی رب العالمین است که بدون هیچ واسطه‌ای خود را مخاطب بندگانش قرار می‌دهد.[۴]
- هر وقت که بندگان بخواهند، درگاه الهی باز است.[۵]
- پروردگار جهان صدای آهسته یا بلند بندگانش را می‌شنود و پاسخ می‌دهد.[۶]
- در دعا، بنده حاجت به درگاه بی‌نیاز می‌برد، ناراحتی‌ها را بیان می‌کند و از خدا مدد می‌جوید.[۷]
نیایش و دعا تنها برای ابراز نیاز و حاجت خواهی نیست، بلکه روح انسان برای زنده وشاداب ماندن به مناجات نیازمند است.
دعا در همه شرایط
انسان محتاج به دعا است و دعا باید همیشه و در هر شرایطی باشد:
- در سختی و در آسایش باید خدا را دعا کرد.[۸]
- در مسافرت‌ها با دعا کردن به خدا پناه برد.[۹]
- در جنگ‌ها از خدا یاری جست.[۱۰]
- دعا همانند لباسی همیشه همراه انسان باشد.[۱۱]
خواص و آثار دعا
در نگاه امیر مومنان(ع) دعا خواص و آثار فراوانی دارد از جمله:
- وقتی انسان با دعا همراه شد، درهای نعمت‌ها الهی به رویش گشوده می‌شود.[۱۲]
- در زیر باران رحمت الهی قرار می‌گیرد.[۱۳]
- گرفتاری‌ها را از خود دور می‌سازد.[۱۴]
شرایط دعا
راز و نیاز با خدا در عین سادگی، آدابی دارد که برای ارتباط بهتر باید آن را مراعات کرد تا به نتیجه مطلوب رسید:
یک) اخلاص: دعا ارتباط خصوصی انسان با خداوند است که هیچ‌کس و هیچ چیز نباید شریک آن شود و امید به غیر خداوند روا نیست زیرا همه امور بدست او می‌باشد.[۱۵]
دو) ستایش خداوند: در روایات اهل بیت «ع» به ستایش الهی قبل از دعا سفارش شده است.[۱۶] نهج البلاغه آموزه‌ای خوب از نحوه ستایش خداوند است: «خدايا! تويى سزاوار نيكو ستودن و بسيار و بى‌شمارت ستايش نمودن. اگر اميد به تو بندند بهترين اميد بسته‌اى و اگر چشم از تو دارند، اين چشم‌داشت را هر چه نيكوتر شايسته‌اى. خدايا! در نعمت بر من گشادى و مرا زبانى دادى تا بدان مدح جز تو را نخوانم و بر كسى غير تو آفرين نرانم. و بدان كسانى را نستايم كه نوميد كنند يا گمان آن بود كه نبخشند، و زبان خود را بازداشتم از ستودن مردمان، و آفرين راندن بر پروردگان و آفريدگان.»[۱۷]
سه) صلوات بر محمد و آل محمد: امیرمومنان(ع) می‌فرماید: هر گاه حاجتی از خداوند سبحان می‌خواهی با صلوات بر رسول‌الله(ص) آغاز کن زیرا خداوند کریم‌تر از آن است که دو درخواست از او بشود و یکی را روا و دیگری را رد کند.[۱۸]
امیرمومنان(ع) در نهج البلاغه جملات بسیار زیبایی از توصیف پیامبر(ص) و دعا برای ایشان ذکر شده است که می‌رساند ما غیراز صلوات، وظیفه دعا بر پیامبر(ص) را هم داریم.[۱۹]
چهار) تلاش: دنیا محل مشکلات و گرفتاری‌ها می‌باشد؛ انسان دعا کردن، باید تلاش و کوشش فردی یا جمعی را نیز داشته باشد. این واقعیت را امیرالمومنین(ع) در قالب مثال زیبائی بیان فرموده تا به سادگی در روان مؤمنین ماندگار شود: «الدَّاعِي بِلَا عَمَلٍ كَالرَّامِي بِلَا وَتَر[۲۰]؛ دعای بدون تلاش، مانند تیر انداختن بدون زه است.»
خواسته‌های دعا کننده
حضرت علی(ع) در نهج البلاغه به همگان می‌آموزد که چه چیزی را از خدا بخواهند:
- در خواست از خدا هرآنچه را که برای اصلاح دین و دنیا می‌باشد.[۲۱]
- در خواست از خدا هرآنچه را که خیرش پاینده و بی‌دردسر باشد.[۲۲]
- در خواست هدایت و استقامت در ایمان.[۲۳]
- درخواست مغفرت.[۲۴]
- درخواست همراهی با نیکان، شهدا و پیامبران.[۲۵]
- درخواست بی‌نیازی و دوری از فقر.[۲۶]
- مددجوئی از خداوند علیه ظالمان.[۲۷]
منابع
- ↑ نهج البلاغه، ترجمه: محمد دشتی، قم، نشر مشهور، ۱۳۷۹ش، نامه ۳۱: «ثُمَّ جَعَلَ فِي يَدَيْكَ مَفَاتِيحَ خَزَائِنِهِ بِمَا أَذِنَ لَكَ فِيهِ مِنْ مَسْأَلَتِهِ». «قَدْأَذِنَلَكَ فِي الدُّعَاء»
- ↑ نهج البلاغه، حکمت ۱۳۵: «مَنْ أُعْطِيَ الدُّعَاءَ لَمْ يُحْرَمِ الْإِجَابَه». نهج البلاغه، حکمت ۴۳۵: «لِيَفْتَحَ عَلَى عَبْدٍ بَابَ الدُّعَاءِ وَ يُغْلِقَ عَنْهُ بَابَ الْإِجَابَه»
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۳۱.
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۳۱: «وَ لَمْ يَجْعَلْ بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ مَنْ يَحْجُبُكَ عَنْهُ وَ لَمْ يُلْجِئْكَ إِلَى مَنْ يَشْفَعُ لَكَ إِلَيْهِ»
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۳۱:«فَمَتَى شِئْتَ اسْتَفْتَحْتَ بِالدُّعَاءِ أَبْوَابَ نِعْمَتِهِ»
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۳۱: «فَإِذَا نَادَيْتَهُ سَمِعَ نِدَاكَ وَ إِذَا نَاجَيْتَهُ عَلِمَ نَجْوَاك» نهج البلاغه، خطبه ۲۳۰: «الدعاء یسمع»
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۳۱: «فَأَفْضَيْتَ إِلَيْهِ بِحَاجَتِكَ وَ أَبْثَثْتَهُ ذَاتَ نَفْسِكَ وَ شَكَوْتَ إِلَيْهِ هُمُومَكَ وَ اسْتَكْشَفْتَهُ كُرُوبَكَ وَ اسْتَعَنْتَهُ عَلَى أُمُورِك»
- ↑ نهج البلاغه، حکمت ۳۰۲: «ما المبتلی الّذی قد اشتدّ به البلاء بأحوج الی الدّعاء من المعافی الّذی لا یأمن البلاء»
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۴۶: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ وَعْثَاءِ السَّفَرِ»
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۱۵: «اللَّهُمَّ إِلَيْكَ أَفْضَتِ الْقُلُوبُ وَ مُدَّتِ الْأَعْنَاقُ وَ شَخَصَتِ الْأَبْصَارُ وَ نُقِلَتِ الْأَقْدَامُ وَ أُنْضِيَتِ الْأَبْدَانُ اللَّهُمَّ قَدْ صَرَّحَ مَكْنُونُ الشَّنَآنِ وَ جَاشَتْ مَرَاجِلُ الْأَضْغَانِ اللَّهُمَّ إِنَّا نَشْكُو إِلَيْكَ غَيْبَةَ نَبِيِّنَا وَ كَثْرَةَ عَدُوِّنَا وَ تَشَتُّتَ أَهْوَائِنَا- رَبَّنَا افْتَحْ بَيْنَنا وَ بَيْنَ قَوْمِنا بِالْحَقِّ وَ أَنْتَ خَيْرُ الْفاتِحِين»
- ↑ نهج البلاغه، حکمت ۱۰۴: «وَ الدُّعَاءَ دِثَارا»
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۳۱: «فَمَتَى شِئْتَ اسْتَفْتَحْتَ بِالدُّعَاءِ أَبْوَابَ نِعْمَتِهِ»
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۳۱: «وَ اسْتَمْطَرْتَ شَآبِيبَ رَحْمَتِهِ»
- ↑ نهج البلاغه، حکمت ۱۴۶: «وَ ادْفَعُوا أَمْوَاجَ الْبَلَاءِ بِالدُّعَاء»
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۳۱: «وَ أَخْلِصْ فِي الْمَسْأَلَةِ لِرَبِّكَ فَإِنَّ بِيَدِهِ الْعَطَاءَ وَ الْحِرْمَان»
- ↑ علی بن الحسین، امام چهارم علیه السلام، الصحیفة السجادیة، قم، دفتر نشر الهادی، چاپ اول، ۱۳۷۶ش، ص۲۸، دعای۱.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه۹۱: «اللَّهُمَّ أَنْتَ أَهْلُ الْوَصْفِ الْجَمِيلِ وَ التَّعْدَادِ الْكَثِيرِ إِنْ تُؤَمَّلْ فَخَيْرُ مَأْمُولٍ وَ إِنْ تُرْجَ فَخَيْرُ مَرْجُوٍّ اللَّهُمَّ [فَقَدْ] وَ قَدْ بَسَطْتَ لِي فِيمَا لَا أَمْدَحُ بِهِ غَيْرَكَ وَ لَا أُثْنِي بِهِ عَلَى أَحَدٍ سِوَاكَ وَ لَا أُوَجِّهُهُ إِلَى مَعَادِنِ الْخَيْبَه وَ مَوَاضِعِ الرِّيبَه وَ عَدَلْتَ بِلِسَانِي عَنْ مَدَائِحِ الْآدَمِيِّينَ وَ الثَّنَاءِ عَلَى الْمَرْبُوبِينَ الْمَخْلُوقِينَ»
- ↑ نهج البلاغه، حکمت ۳۶۱: «إِذَا كَانَتْ لَكَ إِلَى اللَّهِ سُبْحَانَهُ حَاجَةٌ فَابْدَأْ بِمَسْأَلَةِ الصَّلَاةِ عَلَى رَسُولِهِ ثُمَّ سَلْ حَاجَتَكَ فَإِنَّ اللَّهَ أَكْرَمُ مِنْ أَنْ يُسْأَلَ حَاجَتَيْنِ فَيَقْضِيَ إِحْدَاهُمَا وَ يَمْنَعَ الْأُخْرَى»
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۷۲: «اللَّهُمَ افْسَحْ لَهُ مَفْسَحاً فِي ظِلِّكَ وَ اجْزِهِ مُضَاعَفَاتِ الْخَيْر» خطبه ۱۰۶: «اللَّهُمَ اقْسِمْ لَهُ مَقْسَماً مِنْ عَدْلِكَ وَ اجْزِهِ مُضَعَّفَاتِ الْخَيْرِ مِنْ فَضْلِك»
- ↑ نهج البلاغه، حکمت ۳۳۷
- ↑ نهج البلاغه، خطبه۹۹: «نسألهُ المُعافاه فی الأدیان، کما نسألهُ المُعافاه فی الأبدان». نهج البلاغه، نامه۳۱: «اسْتَوْدِعِ اللَّهَ دِينَكَ وَ دُنْيَاكَ»
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۳۱: «فَلْتَكُنْ مَسْأَلَتُكَ فِيمَا يَبْقَى‌لَكَ جَمَالُهُ وَ يُنْفَى عَنْكَ وَبَالُه»
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۲۱۵: «اللَّهُمَّ إِنَّا نَعُوذُ بِكَ أَنْ نَذْهَبَ عَنْ قَوْلِكَ أَوْ أَنْ نُفْتَتَنَ عَنْ دِينِكَ»
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۷۸: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي مَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّي»
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۲۳: «نسأل الله منازلَ الشهداء، و مُعایشه السُعداء و مُرافقه الأنبیاء»
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۲۱۵: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَفْتَقِرَ فِي غِنَاكَ». نهج البلاغه، خطبه ۲۲۵: «اللَّهُمَّ صُنْ وَجْهِي بِالْيَسَارِ وَ لَا تَبْذُلْ جَاهِيَ»
- ↑ نهج البلاغه، خطبه۲۱۷: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْتَعْدِيكَ عَلَى قُرَيْشٍ»