علت تفاوت رفتار رسول خدا(ص) و امام علی(ع) در سلام‌کردن به زنان

سؤال

روايتي از امام علي(ع) نقل شده که «پيامبر اکرم به تمام زنان اعمّ از پير و جوان سلام مي کردند، امّا من فقط به سالخوردگان از زنان سلام مي کنم». درباره اين روايت چند سؤال مطرح است : الف. اصل روايت چيست و در چه منبعي ذکر شده؟ ب. دليل اين تفاوت روش بين رسول خدا و اميرالمؤمنين چه بوده؟ ج. با توجّه به حجاب رايج آن زمان که زنان پوشيه داشتند و نيز با توجّه به دستورِ قُلْ لِلْمُؤْمِنينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ، جوان يا پير بودن زنان از کجا براي حضرت معلوم مي شده تا بخواهند طبق آن سلام بکنند يا نکنند؟ د. وظيفه ما در اين رابطه چيست؟

براي روشن شدن جواب سؤال، توجه به چند مطلب ضروري است.

مطلب اوّل: اصل روايت و منبع مورد نظر: روايت مورد نظر از اصول کافي من لا يحضره الفقيه نقل شده است. اصل روايت اين است: «... عن ابي عبدالله(ع) قال کان رسول الله(ص) يسلم علي النساء و يرددن عليه السلام و کان امير المؤمنين(ع) يسلم علي النساء و کان يکره ان يسلم علي الشابه منهن و يقول اتخوف ان يعجبني صوتها فيدخل عليّ اکثر مما اطلب من الاجر».

ترجمه آزاد روايت اين است که: امام صادق(ع) فرمود: رسول خدا(ص) بر زنان سلام مي کرد و آن ها جواب سلام او را مي دادند و امير المؤمنين(ع) نيز بر زنان سلام مي داد لکن از سلام کردن زنان جوان کراهت داشت و مي فرمود: بيم آن دارم که صداي آن ها مرا به وجد آورد و بيشتر از پاداشي که دنبال آن هستم، بر من خسارت ببار آيد.

مطلب دوم: سند و دلالت روايت: اين روايت از نظر سند و دلالت مورد قبول است. راوياني که در سلسله سند اين روايت آمده اند مورد وثوق مي باشند. و از نظر دلالت نيز، روايت در خور توّجه است و بار معنايي آن از منظر فقهي، اخلاقي و اجتماعي مورد دقّت است.

مطلب سوم: تفاوت در روش ها: در اين قسمت از بحث بايد گفت: نخست اين که در اين روايت تفاوت شايان ذکري بين روش رسول رحمت(ص) و امام علي(ع) ديده نمي شود؛ چون در اين روايت آمده است: هر دو بزرگوار بر زنان سلام مي کردند منتهي روايت نسبت به بقيه نکات در مورد رسول رحمت(ص) ساکت است ولي در مورد امام علي(ع) آمده است که حضرت از سلام کردن زنان جوان کراهت داشت و اين کار را ضروري نمي دانست. دوّم اين که تفاوت در روش بين دو انسان بزرگ يک امر طبيعي است و هيچ ضرري به اهداف بلندي که آن ها دنبال مي کنند، نمي زند. چون رسول رحمت(ص) از نظر سن و سال نيز با امام علي(ع) تفاوت داشت و اين خصوصيات به صورت طبيعي، تفاوت هايي را به همراه خواهد داشت. سوّم اين که هر يک از اين دو بزرگوار با روش هاي متفاوت، درس هاي گوناگون به پيروان خود مي آموزند و انسان ياد مي گيرد که در فراز و فرود زندگي چگونه با پديده هاي اجتماعي برخورد بکند. عقل برهاني و قلب سليم در مورد برخورد يک مرد بيگانه با يک زن جوان چه مي گويد؟ آيا به خاطر يک امر مستحبي، مي ارزد انسان خود را در معرض اتّهام يا خطر قرار دهد؟ حضرت امير(ع) مي فرمايد: نمي ارزد. در عصر کنوني اين امر به صورت جدّي مورد دقت و توجه است.

مطلب چهارم: در مورد پوشش زنان و شناخت آن ها در اين خصوص بايد گفت: زنان صدر اسلام درست است که با پوشش اسلامي در جامعه ظاهر مي شدند ولي بايد توجه داشت که پوشيدن صورت بر زنان واجب نيست و از ديدن صورت زن، مي توان جوان يا پير بودن آن را تشخيص داد و حضرت در اين روايت يک دستور العمل فقهي، اخلاقي و اجتماعي صادر مي کند و به همه پيروان مي آموزد که در صورت شناخت افراد، به خاطر يک امر مستحبي، انسان نبايد خود را در معرض اتّهام و يا خطرهاي وسوسه انگيز شيطاني قرار دهد. چون پيامد اين امر از پاداش آن بيشتر است. آيه مورد توجه در سوال نيز اشاره به چشم چراني هاي شيطاني دارد و مؤمنين در اين خصوص بايد، از چشمانشان مواظبت کنند و از ناموس ديگران هم چون ناموس خود پاسداري کنند ولي از روابط اجتماعي سالم نهي نمي کند.

مطلب پنجم: وظيفه مسلمانان و مومنين در اين خصوص: از منظر دين، پوشش مناسب، نگاه پاک، شنود پاک، مديريت زبان، روابط اجتماعي سالم و اخلاقي، مهارت برخورد در خور شأن با افراد و پاسداري از ارزش ها و نواميس يک اصل بنيادين است. از طرف ديگر نابهنجاري هاي اجتماعي، ابزارهاي بستر ساز آلودگي هاي اجتماعي، وسايل وسوسه انگيز و تخريب کننده، روابط اجتماعي ناسالم، خوراک آلوده و ناسالم، دشمني هاي بيروني و داخلي و دوستان نادان يا دانا فراوان هستند، از اين روي مسئووليت ما در روابط اجتماعي بسيار سنگين و حساس مي باشد و احتياط در روابط ناموسي يک اصل اجتناب ناپذير است. براي اينکه بتوان پيروزمندانه از عهده اين امتحان بدر آمد، از نظر فکري، معرفتي و معنوي هزينه هاي هنگفتي لازم است تا انسان بتواند، زندگي مؤمنانه خود را حفظ کند. در حقيقت ما بايد از روش هاي گوناگون، روش درست برخورد اجتماعي را بياموزيم و بدانيم که در فراز و فرود زندگي اجتماعي، روش هاي گوناگوني کارايي و کارکرد دارد.

خلاصه و نتيجه گيري: آن چه به عنوان خلاصه و نتيجه گيري قابل بيان است، اين است که: اصل روايت در منابع معتبر آمده است و سند و دلالت آن مورد وثوق و مورد قبول است. روايت مورد سوال از بار معنايي فقهي، اخلاقي و اجتماعي برخوردار است و تفاوت در روش ها يک امر طبيعي است و هر يک مي تواند درس آموز باشد و منافاتي با اهداف بلند آنها ندارد. اصل سلام به عنوان يک امر مستحبي مي باشد هر چند جواب آن واجب مي باشد. به خاطر يک امر مستحبي انسان نبايد خود را در معرض اتّهام و خطر قرار دهد. در اين خصوص روش معصومين(ع) گوناگون مي باشد و هر يک در جايي خود درس آموز است. در حقيقت ما بايد از روش هاي گوناگون، روش درست روابط اجتماعي را بياموزيم.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

۱ـ زن در آيينه جلال و جمال، آيت الله عبدالله جوادي آملي، قم، اسراء.

۲ـ نظام حقوق در اسلام، شهيد مطهري، تهران، صدرا.