شأن نزول سوره کوثر

سؤال

در خصوص فلسفه ی نزول سوره ی کوثر توضيح دهيد؟

شأن نزول

سوره کوثر در جواب عاص بن وائل نازل گرديد که وقتی وارد مسجد الحرام شد با پیامبر(ص) در باب بني سهم به صحبت کردن ايستادند. سپس عاص نزد بزرگان قريش که در مسجد الحرام نشسته بودند، رفت. پرسيدند: با کي حرف مي زدي؟ گفت: با اين ابتر ـ و مقصودش حضرت محمد(ص) بود ـ چرا که در همان روز عبدالله پسر پيامبر(ص) از خديجه، در گذشته بود و عرب مرد بي پسر را ابتر مي ناميدند و اين سوره بدين مناسبت نازل شد.

احمد بن موسي بن فضل با اسناد از يزيد بن رومان روايت مي کند که چون نزد عاص بن وائل سهمي نام حضرت را مي بردند، مي گفت: ولش کنيد او ابتر است و وارث ذکور ندارد. اگر بميرد نامش فراموش مي گردد و از دست او خلاص مي شويم. از این روی سوره ی کوثر در جواب او نازل گرديد.

عطاء از ابن عباس روايت مي کند که عاص بن وائل به محمد(ص) شماتت مي کرد و مي گفت تو ابتري. خداوند اين سوره را در جواب او فرو فرستاد که دشمن شماتتگر تو خودش ابتر است و ما تو را کوثر [يعني فزوني در نسل و خير و شفاعت] عطا کرده ايم.

کوثر، ذریه رسول خدا(ص)

علامه طباطبايي در ذیل این سوره مي نويسد: روايات بسيار زياد رسيده که سوره ی مورد بحث در پاسخ کسي نازل شده که رسول خدا(ص) را به اجاق کوري زخم زبان زد و اين زخم زبان هنگامي بود که قاسم و عبدالله دو فرزندان رسول خدا(ص) از دنيا رفتند.

و چون جمله ی ﴿إِنَّا أَعْطَيْناک...﴾ در مقام منت نهادن بود، با لفظ (ما) آمد که بر عظمت دلالت مي کند. چون منظور از آن، خوشدل ساختن رسول خدا(ص) بود مطلب را با واژه ی اعطاء که ظاهر در تمليک است، بيان داشت و فرمود: «ما به تو کوثر عطا کرديم».

و اين جمله از اين دلالت خالي نيست که فرزندان فاطمه(س)، ذريه رسول خدا(ص) هستند، و اين خود يکي از خبرهاي غيبي قرآن کريم است، چون همان طور که مي بينيم خداي تبارک و تعالي بعد از درگذشت آن حضرت، برکتي در نسل آن جناب قرار داد، به طوري که در همه ی عالم هيچ نسلي معادل آن ديده نمي شود، آن هم با آن همه بلاها که بر سر ذريه آن جناب آوردند و گروه گروه از ايشان را کشتند.

بر اساس تفسیر نمونه، عرب ها طبق سنت خود، براي فرزند پسر اهميت فوق العاده اي قائل بودند، بعد رحلت قاسم و عبدالله، آن ها فکر مي کردند با رحلت حضرت محمد(ص) برنامه هاي او به خاطر نداشتن فرزند ذکور تعطيل خواهد شد و خوشحال بودند. قرآن مجيد نازل شد و به طرز اعجازآميزي در اين سوره به آن ها پاسخ گفت و خبر داد که دشمنان او ابتر خواهند بود، بشارتي که در اين سوره داده شده از يک سو ضربه اي بر اميدهاي دشمنان اسلام بود و از سوي ديگر تسلي خاطري به رسول الله(ص) بود که بعد از شنيدن اين لقب زشت و توطئه دشمنان، قلب پاکش غمگين و مکدر شده بود.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر

۱ـ تفسير انوار درخشان، سيد محمد حسين حسيني همداني، ج۱۸، ذيل سوره کوثر.

۲ـ تفسير جوامع الجامع، فضل بن حسن طبرسي، ترجمه گروهي از مترجمان، ج۶، ذيل سوره کوثر.